80 σκέψεις για τα 80στά γενέθλια του Μίκη

Προεδρείο: (από αριστερά)
Anne Lhassa,Πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων του Μίκη Θεοδωράκη στο Βέλγιο
Ερατοσθένης Καψωμένος, Επιστημονική Επιτροπή
Ηρακλής Γαλανάκης, Επιστημονική Επιτροπή

Γκυ Βάγκνερ: 80 πληροφορίες και σκέψεις για 80α γενέθλια

Εισαγωγή από τον Ηρακλή Γαλανάκη

Δεν γνωρίζω αν υπάρχει άλλος άνθρωπος στην υφήλιο ο οποίος να έχει τόσο πολύ παρακολουθήσει, ερευνήσει, μελετήσει, συγκρίνει, εκτιμήσει, θαυμάσει, πιστέψει και προβάλλει το έργο και τη ζωή του Μίκη Θεοδωράκη, καθώς επίσης και το ιστορικό, πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστισμικό και διεθνές πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε, όσο ο κ. Γκυ Βάγκνερ.

Δεν γνωρίζω ούτε αν κάποιος άλλος άνθρωπος υποβλήθηκε ποτέ σε τόσες θυσίες, με τόση γενναιοδωρία, αλλά και που να νοιώθει ταυτόχρονα ένα τέτοιο εμπλουτισμό, προσωπική πνευματική αναγέννηση, ωρίμανση και ολοκλήρωση μέσα απ’ αυτή την ενασχόληση για ένα άλλο Μουσουργό, ή άλλο πνευματικό δημιουργό, όσο ο κ. Γκυ Βάγκνερ.

Ο άνθρωπος των Γραμμάτων και της Τέχνης, από το Λουξεμβούργο. Χώρα φίλη, όπου έχουμε κι άλλους φίλους, μικρή σε έκταση και πληθυσμό, τεράστια σε συνεισφορά, σ’ αυτό που λέγεται σύγχρονο ανθρώπινο θαύμα, στην Ευρωπαϊκή Οικοδόμηση.

Ο ευαίσθητος άνθρωπος που μέσα από την έρευνα, τη μελέτη και τη γνώση έφτασε στην εκτίμηση, στην αναγνώριση και στο θαυμασμό ενός έργου κι ενός δημιουργού, που έταξε στη ζωή του, να διαδώσει και να μοιραστεί με κάθε άνθρωπο, όπου Γης.

Τον φιλόλογο, τον δημοσιογράφο και αρχισυντάκτη του πολιτιστικού ένθετου της TAGEBLATT “Kulturissimo”, με τις εκατοντάδες τα δημοσιεύματα για το έργο του Μίκη, την ελληνική μουσική και ποίηση, και τον ελληνικό γενικότερα πολιτισμό.

Τον παραγωγό και παρουσιαστή των 170 εβδομαδιαίων ραδιοφωνικών εκπομπών για το έργο του Μίκη Θεοδωράκη και το ιστορικό, κοινωνικό, πολιτικό και διεθνές πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε.

Τον εμπνευστή, συνδημιουργό και πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Ομίλου για την Διάδοση των Τεχνών και των Επαγγελμάτων, με αποκορύφωμά του το καλοκαιρινό ανοικτό Πανεπιστήμιο των Γραμμάτων, των Τεχνών και των Επαγγελμάτων.

Τον επί σειρά ετών διευθυντή του Θεάτρου του Ες-συρ Αλζετ, όπου ο Μίκης μας, έχει φιλοξενηθεί και δημιουργήσει.

Τον παραγωγό θεατρικών έργων από το ελληνικό και παγκόσμιο κλασσικό θέατρο.

Τον ερευνητή, τον μελετητή, τον συγγραφέα που αυτές τις μέρες τιμήθηκε με το πρώτο λογοτεχνικό βραβείο της χώρας του για το βιβλίο που έγραψε για τον Schubert

Τον πρόεδρο του πρώτου διεθνούς συλλόγου, ιδρύματος Μίκης Θεοδωράκης για την προβολή και το έργο του διάσημου συντοπίτη και συμπατριώτη μας, του «ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ ΦΙΛΙΚΗ»

Τον βιογράφο του Μίκη «Μίκης Θεοδωράκης:Μια ζωή για την Ελλάδα».

Τον άνθρωπο με την αίσθηση του χρόνου, της διαχρονικότητας, και της ιστορίας.

Το δημιουργό της πρώτης ιστοσελίδας που δημιουργήθηκε για τη ζωή και το έργο ενός Μουσουργού. Τώρα θα υπάρχουν πολλές, τότε ήταν η μόνη και η πρώτη.

Την ιστοσελίδα απ’ όπου έδειξε και δείχνει στην σύγχρονη ανθρωπότητα, σε όλη την Υφήλιο, αλλά και που του επέτρεψε να δει μέσα από τις επισκέψεις απ’ όλο τον κόσμο, την απήχηση του έργου και της ζωής ενός Ανθρώπου, ενός Ευρωπαίου, ενός Έλληνα, ενός Κρητικού, του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και που μέσα από την παρουσίαση και την απήχηση αυτού του έργου και ζωής, τη συμβολή της χώρας μας στο πανανθρώπινο πολιτισμικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι, και στη στήριξη των διαχρονικών πανανθρώπινων αρχών και αξιών.

Μια ιστοσελίδα που αυτές τις μέρες πέρασε τις 200.000 επισκέψεις.

Τον Φίλο που μέσα και από την τρίμηνη έκθεση και τις εκδηλώσεις που διοργάνωσε από τις αρχές του Φλεβάρη έως τα τέλη του Απρίλη, στο Εθνικό Κέντρο Λογοτεχνίας του Λουξεμβούργου και σε διάφορες πόλεις της χώρας του, για να τιμήσει τα 80χρονα του Μίκη Θεοδωράκη, υπενθύμισε πολύπλευρα και πολυτάλαντα την πορεία της σύγχρονης Ελλάδας από το 1925 έως σήμερα, μέσα από τη ζωή και το έργο του Μίκη Θεοδωράκη και την προσφορά μας ως χώρα και ως λαός, στην Ελευθερία της Ευρώπης, στην στήριξη και στην εδραίωση των πανανθρώπινων αξιών και αρχών που επιτρέπουν στην Ευρώπη να κάνει τη διαφορά από τις άλλες οργανωμένες διεθνείς οντότητες και δυνάμεις, παρά τις όποιες δυσκολίες που αντιμετώπισε, αντιμετωπίζει και θα αντιμετωπίζει, και τις συμπληγάδες των πολύπλευρων και πολύμορφων διαφορετικοτήτων, και διαφορών, μέσα από τις οποίες είναι υποχρεωμένη να περάσει η οικοδόμησή της.

Τον Μέγα, ανεπίσημο αλλά πόσο αποτελεσματικό πολύπλευρο Πρέσβη της διάδοσης του πολιτισμού μας και γενικότερα της χώρας μας, τον Φίλο Γκυ Βάγνκερ, που η επίσημη Ελληνική Πολιτεία δε τίμησε ακόμη.

Και όμως πόσοι εργάζονται για μια ανάλογη σε περιεχόμενο, ποιότητα και αποτελεσματικότητα προβολή της στον κόσμο, όσο ο Φίλος μας Γκυ Βάγκνερ.

Γιατί προβάλλοντας όπως προανέφερα το έργο και τη ζωή του Μίκη Θεοδωράκη, προβάλλεις την προσφορά μας ως χώρα, ως λαός στο πανανθρώπινο πνευματικό γίγνεσθαι και στη στήριξη των διαχρονικών αρχών της Ελευθερίας, της Δικαιοσύνης, της Αλληλεγγύης και της Ανθρώπινης αξιοπρέπειας, κάθε ανθρώπου χωρίς κανενός είδους διάκριση, της Ειρήνης.

Γι’ αυτό συγχαίρω και ευχαριστώ τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων για την ευκαιρία και τη χαρά που μας έδωσε και την τιμή που μας επιφύλαξε να ζήσουμε αυτό το ιστορικό, τόσο υψηλής ποιότητας και περιεχομένου τριήμερο που με τόση Αρχοντιά οργάνωσε.

Γι’ αυτό θέλω να ευχαριστήσω και να συγχαρώ το Πανεπιστήμιο Κρήτης και τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα που εδρεύουν στην Κρήτη, για την αναγνώριση και την τιμή που θα αποδώσουν την ερχόμενη Δευτέρα στον Μεγάλο Αρσενάλι, στον άνθρωπο που με το έργο και τη ζωή του ομόρφυνε και εμπλούτισε, το είναι και τη ζωή μας , ως άτομα, ως κοινωνία, ως λαός, ως άνθρωποι.

Γι’ αυτό ευχαριστώ και συγχαίρω και όλους τους υπόλοιπους φορείς των Χανίων και των άλλων νομών της Κρήτης, του Ρεθύμνου, του Ηρακλείου και του Λασιθίου για τις εκδηλώσεις που έχουν προγραμματίσει και έχουν ήδη κάνει, αλλά και που προγραμματίζουν να κάνουν για να τιμήσουν τον ‘Ανθρωπο που θεωρεί τιμή του ότι κατάγεται από την Κρήτη και που με το έργο και τη ζωή του πάντα υπερασπίστηκε τις αξίες που πάντα υπηρετούσε το νησί μας.

Γι’ αυτό καλώ τους Κρητικούς όπου Γης και κάθε κάτοικο όχι μόνο της Κρήτης, αλλά και ολόκληρης της χώρας μας, να γίνει μέλος του Συλλόγου Φίλοι του Μίκη Θεοδωράκη, που ιδρύθηκε.

Γιατί τιμώντας και προβάλλοντας τη ζωή και το έργο του Μίκη Θεοδωράκη, δεν προβάλλεις και δεν τιμάς ένα Πρόσωπο. Τιμάς και προβάλλεις Πανανθρώπινες Διαχρονικές Αξίες, όπως το έκανε πάντα και η Κρήτη. Όπως συνέβη, και πάντα είναι χρέος να συμβαίνει όταν είναι αναπόφευκτο, μια μέρα και στην Πλατεία 21ης του Μάη στο Γαλατά, όπου προς τιμή των κατοίκων του Γαλατά και του δήμου Νέας Κυδωνίας,-που κάποτε γι’ αυτό δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία, ότι θα ονομαστεί «Δήμος Μίκης Θεοδωράκης»,- διοργάνωσαν την ιστορική και αξέχαστη γιορτή των Γενεθλίων του Μίκη Θεοδωράκη προχθές την Παρασκευή το βράδυ.

Στην ιστορική πλατεία του Γαλατά, όπως συνέβη και σε άλλες μεριές της Κρήτης.

Γκύ Βάγκνερ

80 πληροφορίες και σκέψεις για 80α γενέθλια

1. Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι κρητικός, έλληνας, ευρωπαίος. Αυτοί οι τρεις ομόκεντροι κύκλοι αποτελούν τα θεμέλια της ύπαρξής του, της δημιουργίας του, της εμπλοκής και της δέσμευσής του.

2. Ο Θεοδωράκης παραμένει ο μεγαλύτερος παραγνωρισμένος συνθέτης.

3. Ο Θεοδωράκης δεν είναι μόνο ένας μοναδικός συνθέτης, αλλά και ένας αυθεντικός συγγραφέας και ένας ποιητής μεγάλης ευαισθησίας και δημιουργικής δύναμης.

4. Ο αριθμός των σελίδων που έχει γράψει ο Θεοδωράκης είναι πολύ μεγαλύτερος από τον αριθμό των σελίδων του πιο παραγωγικού Λουξεμβούργου συγγραφέα.

5. Το μουσικό έργο του Θεοδωράκη είναι από τα μεγαλύτερα και τα πιο ποικίλα όλων των εποχών. Μόνο ο Telemann και ο Μπαχ υπήρξαν τόσο παραγωγικοί όσο εκείνον.

6. Παρά τα χρόνια παρανομίας, καταπίεσης, βασανισμού, εξορίας, τις εκατοντάδες περιοδείες που τον έκαναν πολλές φορές να ταξιδέψει σ’όλον τον κόσμο, ο Θεοδωράκης πραγματοποίησε το γιγάντιο έργο του: πέντε όπερες, πέντε συμφωνίες, τρεις μεγάλες παρτιτούρες λειτουργικής βυζαντινής μουσικής, μια δωδεκάδα παρτιτούρες για το σύγχρονο θέατρο, περίπου δεκαπέντε παρτιτούρες για το αρχαίο θέατρο, μια δεκάδα έργα μουσικής δωματίου, ορατόρια και καντάτες, μπαλέτα και συμφωνικά (κονσέρτα, ραψωδίες, συμφωνικά ποιήματα) και μετασυμφωνικά έργα, που συμπεριλαμβάνουν το εξαιρετικό ‘Αξιον Εστί, πάνω από 40 μουσικά έργα για τον κινηματογράφο και πάνω από χίλια άσματα και τραγούδια. Δίκαια μπορεί κανείς να αναρωτηθεί πώς κατάφερε να πραγματοποιήσει τέτοιο έργο, ακόμα και αν γνωρίζουμε πόσο μεθοδικά και πειθαρχημένα εργάζεται.

7. Ο Θεοδωράκης είναι ο μεγαλύτερος συνθέτης ασμάτων του 20ου αιώνα. Είναι ο πραγματικός και αντάξιος διάδοχος του Franz Schubert. Σαν τον Schubert, ο Θεοδωράκης «εμπνέεται» τις μελωδίες, κι εκείνες «κολλούν» στις λέξεις. Η μάλλον, παντρεύονται το νόημα και το περιεχόμενό τους.

8. Ποιος άλλος μπορεί, όπως ο Θεοδωράκης, να περάσει τόσο εύκολα από μια χαρούμενη μελωδία ενός κύκλου τραγουδιών σε άβυσσο θλίψης όπως στις συμφωνίες του, για να εκφράσει τις χαρές και τις ευτυχίες, τις δυστυχίες και τον πόνο της ζωής; Της ζωής του, μια ζωής πολλών εντάσεων.

9. Στα δύσκολα χρόνια, τα άσματα του Θεοδωράκη παρηγορούσαν τους συμπατριώτες του, υπερασπίζονταν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και εντόπιζαν τις μουσικές τους ρίζες στην αρχαιότητα, το Βυζαντινό μέλος, την τουρκοκρατία και την ποικιλία των λαϊκών τραγουδιών (δημοτική μουσική), έως και τη μουσική των Ελλήνων της Μικρά Ασίας και τα ρεμπέτικα. Ο Θεοδωράκης τα μελέτησε όλα εις βάθος και κατάφερε να τα βγάλει έξω από το γκέτο τους.

10. Τα τραγούδια του Θεοδωράκη έδωσαν φωνή στους μεγαλύτερους ποιητές του 20ου αιώνα, στους βραβευμένους με Νόμπελ Σεφέρη, Νερούντα, Ελύτη, ως και στους Λόρκα, Ρίτσο, Αναγνωστάκη, Σικελιανό, Χικμέτ, Ελευθερίου, Γκάτσος, Λειβαδίτης , Καμπανέλλη, Γιάννη και Μίκη Θεοδωράκη.

11. Σε καμία άλλη χώρα στον κόσμο δεν έχουν οι άνθρωποι τόσο έντονη σχέση με τους ποιητές τους όπως στην Ελλάδα. Μόνο που δεν απαγγέλλουν απλώς τα ποιήματά τους· τα τραγουδάνε, και ο Θεοδωράκης είναι εκείνος που τους δίδαξε.

12. Εκτός από το αρμόνιο, δεν υπάρχει όργανο που να μην έχει χρησιμοποιήσει ο Θεοδωράκης: από το σαντούρι σε κύματα Martenot, από το μπουζούκι στο σαξόφωνο. Το πιο όμορφο όργανο παραμένει ωστόσο η ανθρώπινη φωνή για τον Θεοδωράκη.

13. Η μουσική του Θεοδωράκη είναι σαν τεράστιο κύμα, αλλά η δύναμή του δεν καταστρέφει, μας ανυψώνει ψηλά χωρίς να μας αφήνει. Μας μεταφέρει στις άγνωστες ακτές της γνώσης, και όταν την ακούμε, ανακαλύπτομε τον εαυτό μας.

14. Μέσα από την οικογένειά του, ο Θεοδωράκης συγκεντρώνει στο πρόσωπό του ολόκληρη την Ελλάδα, από την Κρήτη του πατέρα του έως και τη Μικρά Ασία της μητέρας του, χώρα την οποία αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τα χρόνια της «Μεγάλης Καταστροφής» (1923-1924). Οι περιπλανήσεις αυτού του πατέρα, που ήταν ένας δημόσιος υπάλληλος αφοσιωμένος στον μεγάλο Εθνάρχη, τον Ελευθέριο Βενιζέλο, και που εμπόδιζαν το παιδί Μίκη να βρει τις ρίζες του, έκαναν τον Θεοδωράκη να ανακαλύψει τις αμέτρητες ποικιλίες της μουσικής της χώρας του.

15. Όταν αρχίζει ο Μίκης να συνθέτει, η Ελλάδα βρίσκεται, όπως θα το έγραφε ο ίδιος, «σχεδόν στο χρόνο μηδέν» της μουσικής. Τώρα η Ελλάδα είναι παγκοσμίως γνωστή για τη μουσική της, και αυτό, το χρωστάει κυρίως στο Θεοδωράκη.

16. Ο Θεοδωράκης πάντα εξέλαβε ως καθήκον και χρέος του – άλλωστε, το κύριο του βιβλίο, το οποίο έγραψε τα χρόνια της δικτατορίας, φέρει τον τίτλο Το Χρέος – να δεσμευτεί και να αυτό-εκπληρωθεί ως πολίτης. Για τον Θεοδωράκη, το να είσαι πολίτης σημαίνει να είσαι υπεύθυνος για τους άλλους.

17. Ο Μίκης θα μπορούσε κάλλιστα να ζήσει κλεισμένος στον εαυτό του και στο έργο του, αλλά ο δρόμος και οι άλλοι τον καλούσαν πάντα να ριχτεί στην καρδιά της μάχης.

18. Ο Θεοδωράκης δεν ανήκει σε καμία σχολή, σε κανένα παρεκκλήσι. Δεν αφήνει τίποτα να τον διατάσσει, ούτε η πολιτική, ούτε η μουσική. Είναι ελεύθερος.

19. Ένα από τα πιο αποτελεσματικά αμυντικά και μαχητικά του όπλα είναι το χιούμορ του, από την καλή κουβέντα ως την απίθανη κατεργαριά, που μπορούν ωστόσο να μετατραπούν σε ειρωνεία και σαρκασμό.

20. Ο Θεοδωράκης δεν αφήνει τίποτα και κανένα να του βάλουν κολάρο και δεν έχει ποτέ υπακούσει σε άλλους κανόνες εκτός απ’ αυτούς που υπέβαλλε ο ίδιος στον εαυτό του, κανόνες που ωστόσο ήταν αρκετά δίκαιοι ώστε να του ανοίξουν δρόμους.

21. Έτσι, ο Θεοδωράκης, αυτός ο φυσικός αναρχικός, έγραψε τις δικές του πλάκες με νόμους που προέρχονται από την φιλοσοφική και πνευματική του αναζήτηση, μοναδική όπως ο ίδιος ο Θεοδωράκης. Αυτό ισχύει τόσο για τις πολιτικές του αρχές όσο και για τις προσωπικές αξίες της μουσικής του.

22. Ο Θεοδωράκης δεν ήταν ακόμα δεκαεπτά χρόνων όταν ανέπτυξε για πρώτη φορά την κοσμοθεωρία του που θα ονόμαζε «παγκόσμια αρμονία». Ο Νόμος θα αποτελούσε ένα από τα βασικά του φιλοσοφικά του οράματα. Τον ορίζει ως εξής: «Όλα τα μέρη του Παν – το Μεγάλο Σύνολο – συνθέτουν μια γιγάντια αρμονία που κρυσταλλώνεται ενώ γυρίζουν γύρω από το Ιερό Κέντρο του Κόσμου. Ο ‘Ανθρωπος ολοκληρώνεται όταν ταυτίζεται μ’αυτό το Κέντρο. Αλλά δεν είναι τόσο το σώμα του, παραδόξως, όσο το πνεύμα του που του βάζει δυσκολίες. Το πνεύμα του είναι ένας «κατεστραμμένος κόσμος». Γιατί η πνοή της αταξίας, της σύγχυσης και του χάους τον έχουν παραλύσει, νεκρώσει. Και έτσι το πνεύμα σχηματίζει συνέχεια ακανόνιστες μορφές, καμπύλες, και ποτέ ίσιες γραμμές. Κι όμως αυτό το «Ιερό Κέντρο» μας καλεί. Μας ελκύει σαν τεράστιος μαγνήτης. Όταν έχουμε φτάσει στην αυτογνωσία, νιώθουμε αυτήν την ακαταμάχητη έλξη»

23. Ο Θεοδωράκης μου είπε: «Για μένα υπάρχει ένα κέντρο, το κέντρο της δημιουργίας μου, της ζωής μου, και αυτό το κέντρο είναι ο Νόμος. Αυτόν τον Νόμο ελπίζω να αναγνωρίσω όταν θα αφήσω την τελευταία μου πνοή. Δεν ξέρω… Ίσως σαν μόριο να γίνω ένα με το κέντρο του σύμπαντος, επειδή πιστεύω ότι είμαστε φτιαγμένοι από εκατομμύρια μόρια. Όταν πεθαίνουμε φεύγουμε, και σύμφωνα με μια θεωρία, όλα αυτά τα μόρια μπαίνουν στον κοσμικό χώρο».

24. Για τον Θεοδωράκη η μουσική είναι η τέχνη η πιο κοντινή προς το Νόμο της παγκόσμιας αρμονίας.

25. Δεν εκπλησσόμαστε λοιπόν ότι ο Θεοδωράκης θεωρεί το έργο του σαν σύνολο. Κάθε παρτιτούρα του αποτελεί μέρος αυτού του συνόλου. Γι’αυτό τα θέματά του περνάνε συνέχεια από ένα έργο στο άλλο: τα λαϊκά του τραγούδια ενσωματώνονται στις συμφωνικές του παρτιτούρες, οι μελωδίες των κύκλων επαναλαμβάνονται στα κινηματογραφικά μουσικά του έργα ή γίνονται μέρη νέων συνθέσεων. Από την αρχή της καριέρας του συνθέτη, αυτή η αρχή αποτέλεσε δομικό στοιχείο της δημιουργικής πορείας του.

26. Ο Θεοδωράκης έδωσε ο ίδιος την καλύτερη επεξήγηση αυτής της αλληλοσυσχέτισης μεταξύ των έργων του, ζωγραφίζοντας αυτό που ονόμασε τον «Γαλαξία» του, και οι μουσικές και τα θέματά του πράγματι σχετίζονται μεταξύ τους, διαμορφώνοντας μια τεράστια έκταση αστερισμών.

27. Στα δώδεκά του χρόνια, ο Θεοδωράκης έγραψε τις πρώτες του μελωδίες, Έξι χρόνια αργότερα μπόρεσε να αρχίσει τις σπουδές του – πάντα με διακοπές – στο Ωδείο Αθηνών και να αποκτήσει την γερή θεωρητική βάση μιας πρακτικής που ήταν προ πολλού πολιτικοποιημένη.

28. Όταν ο Μίκης ασχολήθηκε συνειδητά με την «πολιτική», η Ελλάδα ήταν στην κατοχή των Γερμανών, Ιταλών και Βουλγάρων. Τον βασάνισαν για πρώτη φορά σε ηλικία δεκαεπτά ετών. Μεταξύ 1942 και 1952, γλίτωσε τουλάχιστον δέκα φορές από το θάνατο.

29. Κατά την διάρκεια της οδυνηρής περιόδου μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Θεοδωράκης είχε δύο παράλληλες ζωές: μια εσωτερική και μια εξωτερική. Παραμένουμε ωστόσο χωρίς απάντηση σε ότι αφορά το πώς μπόρεσε να βυθιστεί τόσο βαθιά στην εσωτερική και δημιουργική του ζωή, και να είναι ταυτόχρονα πρωταγωνιστής και θύμα των εξωτερικών γεγονότων.

30. Την περίοδο αυτή το πάθος του για τη μουσική και το ενδιαφέρον του για της δυτικές συμφωνικές φόρμες είναι τόσο μεγάλο που ο Θεοδωράκης καταφέρνει να συνθέσει σε συνθήκες που άλλοι δεν θα μπορούσαν να γεννήσουν ούτε μία μελωδική γραμμή. Δεν υπήρχαν ούτε όργανα στη διάθεσή του για να μπορέσει να παίξει αυτά που είχε σημειώσει.

31. Στο απόγειο του Εμφυλίου Πολέμου το 1947-8, τότε που ο Θεοδωράκης κρυβόταν στην κλειστή Αθήνα, τον κυνηγούσε η αστυνομία σαν άγριο θηρίο. Η σύλληψή του τότε θα τον οδηγούσε σίγουρα στην εκτέλεση. Ο Θεοδωράκης όμως συνθέτει. Απίστευτο, αλλά αληθινό: το «Τρίο», το «Σεξτέτο», τα «Θέματα», οι «Κύκλοι» και τα έντεκα «Πρελούδια για Πιάνο» γεννιούνται τότε.

32. Οι συνθήκες μέσα στις οποίες ο Θεοδωράκης δημιούργησε την «Πρώτη Συμφωνία» είναι από τις πιο δραματικές της ζωής του: φυλακισμένος τότε στη Μακρόνησο, τον βασάνισαν τόσο άγρια που τα σημάδια αυτών των βαρβαροτήτων είναι ακόμα σήμερα φανερά: «τρία πλευρά σπασμένα, εξάρθρωση του γονάτου, πολλαπλά κατάγματα. Και κυρίως, έναν πνεύμονα μισοκατεστραμμένο. Παραβλέπω την κατάσταση του δεξιού μου ματιού, τίποτα σε σύγκριση με τα άλλα…» Το χειρότερο είναι ότι τον θάβουν ζωντανό δύο φορές, και παρόλα αυτά, μέσα στο μυαλό του πραγματοποίησε αυτό το έργο το οποίο ορίζει ο ίδιος ως «τραγικό».

33. Την ώρα που ξυλοκοπούσαν άγρια τον Θεοδωράκη στη Μακρόνησο, ένας από τους συγκρατούμενούς του φώναξε: «Όχι στο κεφάλι ! Είναι γεμάτο μουσική!»

34. Μια μέρα που ο Θεοδωράκης ξαναδιάβαζε τις νότες του κύκλου τραγουδιών «Έρως και Θάνατος» που είχε τυπώσει με εκτυπωτή, μου υπέδειξε πολλά εκτυπωτικά λάθη. Όταν τον ρώτησα αν είχε αυτή την παρτιτούρα τόσο καλά χαραγμένη στη μνήμη του ώστε ο Θεοδωράκης έβλεπε ακόμα και τέτοιου είδους λάθη, αυτός απάντησε: «Όχι μόνο αυτά. Όλα».

35. Ένα από τα βασικά θέματα πολλών έργων του Θεοδωράκη, και μάλιστα της «Suite II» και του «Τραγουδιού του Νεκρού Αδελφού», είναι η έννοια του ηρωικού θανάτου – «το πρόβλημα του θανάτου, της θυσίας για τον άλλον» – που υπήρξε το κληροδότημα της γενιάς του, «μιας γενιάς που μετράει περισσότερους νεκρούς από ζωντανούς».

36. Το 1943 ο Μίκης Θεοδωράκης γνώρισε τη Μυρτώ Αλτινόγλου που ήταν συνομήλική του. Τα γεγονότα – η απελευθέρωση της χώρας, η ήττα των ανταρτών από το βρετανικό στρατό και τη δεξιά, ο εμφύλιος πόλεμος, η εξορία, οι βασανισμοί, το στρατιωτικό νοσοκομείο, η στρατιωτική θητεία, η φτώχια – εμποδίζουν το νέο άντρα να παντρευτεί εκείνη που αγαπάει. Θα μπορέσει να το κάνει μόνο δέκα χρόνια αργότερα, το 1953.

37. Η Μυρτώ είναι το απεριόριστο στήριγμα του Μίκη. Είναι ο καλύτερός του κριτής και ο οδηγός του. Είναι ειδικός στην ραδιολογία, αλλά εγκαταλείπει μια λαμπρή καριέρα για αφοσιωθεί αποκλειστικά στον σύζυγο και τα δύο της παιδιά.

38. Η Μυρτώ προτίμησε να συνεχίσει ο Μίκης τη σύνθεση συμφωνικής μουσικής. Δεν της άρεσε πολύ η στροφή του Μίκη το 1960 προς το «έντεχνο λαϊκό τραγούδι», όπως θα το ονόμαζε αργότερα ο συνθέτης. Το δέχτηκε όμως, παραμένοντας δίπλα του, πιστή, ήρεμη, αλλά και ευτυχισμένη όταν, είκοσι χρόνια αργότερα, ο σύζυγός της καταπιάστηκε ξανά με το συμφωνικό του έργο και άρχισε να συνθέτει όπερες.

39. Δύο λόγοι έσπρωξαν τον Θεοδωράκη να μην ακολουθήσει τη γραμμή του Ωδείου Αθηνών και του Ωδείου στο Παρίσι όπου ήταν μαθητής του Olivier Messiaen. Ένας λόγος ήταν ότι χαρακτήρισε αυτή τη γραμμή ως «πολιτική», «ιδεολογική»: του ήταν αδιανόητο να έχει ως ακροατήριο μόνο την ελίτ. Ο άλλος λόγος ήταν ότι η κατεύθυνση που είχαν πάρει οι μαθητές του Messiaen προς τη λεγόμενη avant-garde, όχι μόνο δεν τον ενδιέφερε, αλλά και όλο του το «είναι» επαναστατούσε ενάντια σ’ ένα ρεύμα που ήταν αντίθετο με την μουσική του σκέψη.

40. Μίκης Θεοδωράκης: «Για την παράσταση του μπαλέτου «Αντιγόνη» που ανέβηκε στο Covent Garden το 1959, έβαλα για πρώτη φορά στη ζωή μου ένα φράκο. Ανέβηκα στη σκηνή, είδα το κοινό με βραδινή ενδυμασία να χειροκροτεί – όλοι οι άντρες φορούσαν φράκο – και κατάλαβα ότι δεν είχα καμία σχέση μ’ αυτούς του ανθρώπους».

41. Ο Μίκης Θεοδωράκης έπρεπε να επιστρέψει και να ξαναβρεί τις ρίζες του. Αυτό έγινε με τον «Επιτάφιο».

42. Ένας μη Έλληνας δεν μπορεί να φανταστεί τι σήμαινε η κυκλοφορία του κύκλου του «Επιταφίου»: δύο εκδοχές ριζοσπαστικά αντίθετες της ίδιας μουσικής υπήρξαν αποκαλύψεις της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής αποστασιοποίησης της Ελλάδας στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Ο Θεοδωράκης την έκανε συνειδητή. Για τη νεολαία, για τους ξεχασμένους, για τους καταπιεσμένους της ελληνικής κοινωνίας, της οποίας οι αριστερές πεποιθήσεις δεν είχαν χάσει τίποτα από την ειλικρίνεια τους, ο «Πόλεμος των Επιταφίων» έγινε η βαλβίδα που τους επέτρεψε εν τέλει να αρθρώσουν τα προβλήματά τους μπροστά σ’ ένα σύστημα διακυβέρνησης που στηριζόταν στην καταπίεση και την αστυνομική δύναμη.

43. Ο «Επιτάφιος» αποτελεί, επίσης, ένα είδος απελευθέρωσης για τον Μική Θεοδωράκη. Συνειδητοποιεί ότι έχει για πρώτη φορά συνθέσει «ελληνική μουσική», μια μουσική απαλλαγμένη από το της ‘παρωπίδες’ της «εθνικής» μουσικής, σύμφωνα με τα δυτικά κριτήρια, και η οποία, με μέσα που βασίζονται σε μια παράδοση βαθιά ριζωμένη στην Ελληνικότητα, προσδίδει νέα διάσταση σε μια ποίηση μεγάλης επικαιρότητας: ο «Επιτάφιος» παραμένει πάντα μια μουσική επίκαιρη, και παράλληλα έχει αποκτήσει διαχρονική διάσταση.

44. Την εποχή που ο Θεοδωράκης αρχίζει να ανατρέπει τη μουσική της χώρας του, δήλωσε ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα γι’ αυτόν ήταν να συνδέσει τα δύο ρεύματα της λαϊκής μουσικής – τη λαϊκή μουσική και τη δημοτική μουσική – και οι δύο ήταν «εκφράσεις του λαού» άλλωστε – και είδε σ’ αυτήν την ενότητα να δημιουργείται η βάση μιας νέας ελληνικής μουσικής. Αυτή η ενέργεια αναγγέλλει αυτό που θα προσδιορίσει όλο το μουσικό και πολιτικό του έργο: την αναζήτηση της σύμπνοιας, της ενότητας των αντιθέσεων και των αντιφάσεων μέσα από μια εθνική αντίληψη απέναντι στον εσωτερικό και στον εξωτερικό εχθρό.

45. Το 1960 ο Θεοδωράκης δήλωνε: «Δεν γράφω τραγούδια για να διασκεδάζω τους ακροατές. Αυτή δεν είναι μουσική που σε κάνει να ξεχνάς. Μέσα απ’αυτήν πρέπει να κερδίσουμε τη χαρά της καλλιέργειας, της απαίτησης, της ενδυνάμωσης. Πρέπει να υποκινεί τη σκέψη, τη θέληση για μια ομορφότερη ζωή, όπως το επισημαίνουν οι στίχοι και η μουσική. Γι’ αυτό το λόγο πρέπει να ριζώνει μέσα στη μνήμη του λαού. Οι άνθρωποι, το αίμα, οι νεκροί του παρελθόντος βρίσκονται εκεί ξανά όχι για να σπείρουν το μίσος, αλλά την αγάπη». 45 χρόνια αργότερα, τα λόγια αυτά παραμένουν πιο αληθινά από ποτέ.

46. Τα χρόνια της δεκαετίας του ’60, όταν η Ελλάδα συνειδητοποιεί τον εαυτό της, η εξουσία δολοφονεί τον ιατρό και βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη («Ζ»), ένας ανεξάρτητος της αριστεράς σαν τον Θεοδωράκη. Αυτός συνεχίζει, και ιδρύει τις Νεολαίες Λαμπράκη. Αργότερα γίνεται επικεφαλής της μεγαλύτερης πολιτικής οργάνωσης της χώρας ωθούμενη από απελευθερωτικό και λαϊκό πατριωτικό αίσθημα. Ποτέ πριν δεν υπήρξε στην Ελλάδα ένα παρόμοιο κίνημα, που να βάζει στο ίδιο επίπεδο τις καλλιτεχνικές, αισθητικές αξίες και τις υλικές, πολιτικές αξίες.

47. Θεοδωράκης: «Πιστεύαμε ότι για να κτίσουμε μια κοινωνία έπρεπε να κτίσουμε σε δύο διαστάσεις, μια υλική διάσταση και μια πνευματική διάσταση, και γι’ αυτό κάναμε επανάσταση».

48. Στόχος του Θεοδωράκη ήταν πάντα η πνευματική και πολιτική ένωση του λαού, η κυριαρχία του λαού, η «δημο-κρατία» η οποία απορρέει από πραγματική ίση διανομή ευθυνών.

49. «Ενωθείτε!» είναι το συμπέρασμα του «Τραγουδιού του Νεκρού Αδερφού» και του «Canto Olympico» και το κύριο θέμα σύνθεσης που καθορίζει την πολιτική συμμετοχή του Θεοδωράκη τώρα και 60 χρόνια: η ενότητα των Ελλήνων ως πρότερη προϋπόθεση, για να μην πρέπει να ξαναζήσουν τον πόνο που στηγμάτισε το παρελθόν τους.

50. Η συνειδητοποίηση των Ελλήνων για το ποιος ήταν ο Θεοδωράκης, αυτός ο συνθέτης, ο γελωτοποιός, ο πολιτικός σχοινοβάτης, με την εξαιρετική διαύγεια πνεύματος, είχε τη δύναμη ενός σεισμού. Την 21η Απριλίου 1967, άνοιγαν τα σπλάχνα μιας ματωμένης γης, απ’ όπου βγήκαν τέρατα που άκουγαν στο όνομα, Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός, Νικόλαος Μακαρέζος και Δημήτριος Ιωαννίδης. Ήθελαν πάση θυσία να εμποδίσουν την κίνηση των πραγμάτων. Μόνο που είχαν ήδη κινηθεί.

51. Με την μουσική και την πολιτική του συμμετοχή, ο Μίκης Θεοδωράκης πίεσε την ελληνική ακροδεξιά να βγάλει τη μάσκα της, μια ακροδεξιά που έπαιζε το ρόλο μιας βασιλικής αυλής από τη φύση της βλακώδους, με στρατιωτικούς ασύγκριτης αλαζονείας και βιαιότητας, και με πολιτικούς ελεεινούς και διεφθαρμένους. Συνεπώς, το μίσος των πραξικοπηματιών απέναντί του δεν μπορούσε παρά να είναι απόλυτο. Εν τω μεταξύ, ολόκληρη η υφήλιος είχε τα μάτια της στραμμένα στην Ελλάδα και, αν γι’ αυτό το λόγο δεν μπορούσε η χούντα να επιχειρήσει καμία δολοφονική απόπειρα εναντίον αυτού του ανυποχώρητου εχθρού, η απόπειρα εναντίον της τιμής και της αξιοπρέπειας του θα ήταν ακόμα πιο άγρια.

52. Την ήμερα του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών, ο Θεοδωράκης κάλεσε πρώτος «την καρδιά της καρδιάς» της Αθήνας να αντισταθεί, με το «επισκεπτήριο μου», όπως μου είπε. Ήταν ο πρώτος που έγραψε και μετέδωσε, μέσω των πιστών Λαμπράκιδων, προκηρύξεις και αγωνιστικά τραγούδια.

53. Ποτέ πριν δεν είχε απαγορευτεί όλη η μουσική ενός συνθέτη στην ίδια του τη χώρα με εντολή του στρατού. Η μουσική του Θεοδωράκη απαγορεύτηκε την 1η Ιουνίου1967. Ο λόγος: μπορεί να διεγείρει «πάθη και αγώνες εντός του πληθυσμού».

54. Έτσι τα τραγούδια του Θεοδωράκη είχαν γίνει από μόνα τους πράξεις αντίστασης. Κάθε τραγούδι ενσάρκωνε έναν εχθρό του καθεστώτος.

55. Παραμένει ένα μυστήριο το πώς από τις 21 Απριλίου έως τις 21 Αυγούστου του 1967 ο Θεοδωράκης κατάφερε να κρυφτεί, ενώ τον γνώριζε όλη η Ελλάδα, και ενώ οι σμπίροι των δικτατόρων χτενίζανε όλη την πόλη και τον έψαχναν πυρετωδώς.

56. Μετά τη σύλληψη του Θεοδωράκη, η χούντα άρχιζε να διαδίδει ότι ο Θεοδωράκης αναιρούσε ότι είχε πει και ότι ήταν έτοιμος να συνεργαστεί μαζί της. Ήθελαν να κάνουν τις επιθυμίες τους πράξη. «Στην πραγματικότητα, ήθελαν να υποκύψω. Οι μεν για να με δυσφημίσουν, να με ρημάξουν ηθικά, και οι δε για να δικαιολογήσουν την ίδια τους τη συμπεριφορά», μου είπε ο συνθέτης.

57. Εκείνη την εποχή, στο τέλος της δεκαετίας του ’60, η διεθνής αλληλεγγύη δεν είναι κουβέντα του αέρα: βρετανοί συγγραφείς όπως οι Iris Murdoch, Muriel Spark, Julian Huxley, Doris Lessing, John Mortimer δημιουργούν μια επιτροπή για την απελευθέρωση του Θεοδωράκη, και 21 μέλη της Ακαδημίας των Τεχνών του Βερολίνου στέλνουν αίτημα-ψήφισμα στον Έλληνα Υπουργό Εσωτερικών στο οποίο αναφέρουν ότι «ανησυχούν εξαιτίας των αρνητικών νέων της υγείας του Μίκη Θεοδωράκη στην φυλακή» και απαιτούν μια «διαχείριση της υπόθεσης σύμφωνη με τα δημοκρατικά έθιμα και με την ακεραιότητα του ατόμου». Αυτό το αίτημα φέρει ειδικά τις υπογραφές των Igor Stravinsky, Boris Blacher, Pierre Boulez, Luigi Dallapiccola, Johan Nepomuk David, Paul Dessau, Wolfgang Fortner, Hans Werner Henze, Giselher Klebe, Ernst Krenek, Rolf Liebermann, Ernst Pepping, Bernd Alois Zimmermann.

58. Εξόριστος μαζί με την οικογένειά του στο ορεινό χωριό Ζατούνα της Πελοποννήσου, ο Θεοδωράκης, ο οποίος θα έπρεπε να φοβάται τα χειρότερα, προβάλλει την αντίσταση που επιθυμεί. Δημιουργεί τις έντεκα «Αρκαδίες», κύκλοι μιας σπάνιας έντασης. Η «Αρκαδία V: Πνευματικό Εμβατήριο» ήταν ο λόγος που ερωτεύτηκα κεραυνοβόλα τη μουσική του Θεοδωράκη. Με τον ίδιο τρόπο, όποιος έχει στενή σχέση μ’αυτόν τον άντρα και την μουσική του μπορεί να σας πει για ένα συγκεκριμένο έργο με το οποίο ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα.

59. Όταν οι παράνομες φωτογραφίες του Θεοδωράκη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ωρωπού, όπου είχε μεταφερθεί τέλος του 1969 από το χωριό Ζατούνα, δημοσιεύονται στη δύση, μια κραυγή διαμαρτυρίας ακούγεται σ’όλο τον κόσμο. Αυτές οι φωτογραφίες δείχνουν έναν άντρα πρησμένο από την αρρώστια. Ένα επίσημο κάλεσμα στη Σουηδία συλλέγει 25.135 υπογραφές επιστημόνων και καλλιτεχνών. Στις ΗΠΑ δημιουργείται μια επιτροπή στην οποία συμμετέχουν οι Leonard Bernstein, Arthur Miller, Edward Albee, Harry Belafonte και Arthur Schlesinger jr. Στη Σοβιετική Ένωση (Ε.Σ.Σ.Δ.) το κάλεσμα για την δημιουργία μιας διεθνούς καλλιτεχνικής επιτροπής απελευθέρωσης του Μίκη Θεοδωράκη φέρει την υπογραφή του Shostakovitch.

60. Επειδή φοβήθηκαν οι συνταγματάρχες, ο Jean-Jacques Servan-Schreiber πήρε έγκριση από τον Παπαδόπουλο να στείλουν τον Θεοδωράκη σε εξορία στο Παρίσι στις 13 Απριλίου 1970, αλλά η χούντα κράτησε τη Μυρτώ και τα παιδιά σε ομηρία για να εμποδίσει τον Θεοδωράκη να μιλήσει. Αλλά δεν τον γνώριζαν καλά. Πριν το τέλος του μήνα, ο Μίκης άρχισε πόλεμο κατά των δικτατόρων.

61. Η Μυρτώ, η Μαργαρίτα και ο Γιώργος Θεοδωράκης έφυγαν παράνομα από την Ελλάδα χάρη στον Jacques Lhardit, ο οποίος είχε παντρευτεί την Josette Robinet από το Λουξεμβούργο. Ο Jacques Lhardit συνέταξε το Livre Blanc (Λευκό Βιβλίο) για το Υπουργείο Πολιτισμού του Λουξεμβούργου και είναι ο εμπνευστής της ιδέας και της δομής της μονής στο Neumunster.

62. Το Σάββατο 10 Φεβουαρίου 1973 είναι η πρώτη μέρα που ήρθε ο Μίκης Θεοδωράκης στη χώρα μας, κατόπιν προσκλήσεώς μου, για να δώσει συναυλία που θα γινόταν την επόμενη μέρα. Την ίδια μέρα κέρδισε η Βίκη Λέανδρος το πρώτο βραβείο τραγουδιού στο διαγωνισμό της Eurovision. Την επόμενη μέρα το πρωί, όταν μιλήσαμε για πρώτη φορά, ο Θεοδωράκης δήλωσε ευτυχισμένος και υπερήφανος που μια Ελληνίδα είχε κερδίσει στο διαγωνισμό. Αργότερα η ίδια τραγουδίστρια ηχογράφησε κάτω από την επίβλεψη του συνθέτη ένα CD/DVD των τραγουδιών του.

63. Μετά την πτώση της δικτατορίας, η θριαμβευτική επιστροφή του Θεοδωράκη στην Ελλάδα στις 24 Ιουλίου 1974 ακολουθείται από μια περίοδο πικρών απογοητεύσεων. Ο Μίκης ήξερε ότι η επάνοδος των στρατιωτικών στην εξουσία παρέμενε μια πραγματική απειλή, και συνηγορούσε για μια ισχυρή κυβέρνηση: «Τον Καραμανλή ή τα τανκ». Αυτό του κόστισε τη νίκη στις βουλευτικές εκλογές τέσσερις μήνες μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Όταν μετά υπερασπίζεται την ένωση της αριστεράς γύρω από το κομμουνιστικό κόμμα, όταν παίρνει αποστάσεις από το ΠΑΣΟΚ του Παπανδρέου, όταν διαχωρίζεται πάλι από τους ορθόδοξους κομμουνιστές και έρχεται πιο κοντά στους ευρω-σοσιαλιστές, για να υπερασπιστεί και πάλι την ορθοδοξία αργότερα, συμμετέχει για τα συμφέροντα της χώρας του, υποστηρίζοντας αυτούς που αξίζουν την υποστήριξή του, ασκώντας κριτική και εξαπολύοντας επιθέσεις προς αυτούς που εκμεταλλεύονται το λαό.

64. Την περίοδο αυτή, έρχεται ξανά στο Differdange στις 12 Μαρτίου 1978, έπειτα από πρόσκληση του «Πολιτιστικού Κέντρου» και δίνει μια «συναυλία σημασίας και ποιότητας που έμειναν θρυλικές». Τα συναισθήματα, ο θαυμασμός, ο ενθουσιασμός: όλα ήταν παρόντες και δεν θα τα ξεχάσουμε ποτέ». (Cornel Meder, Galerie 22 (2004) No 1). Την επόμενη μέρα, επισκέπτεται την έκθεση που του είχα αφιερώσει στο Τεχνικό Λύκειο Mathias Adam de Pétange. Αυτή η επίσκεψη έμεινε στα χρονικά του σχολείου. Έδωσε την τελευταία του συναυλία στη χώρα και στο Differdgange, στις 14 Μαΐου 1995, παρουσία του Πρίγκιπα Guillaume και της Πριγκίπισσας Sybilla.

65. Τη μεγαλύτερη θυσία που έκανε ποτέ ο Θεοδωράκης για τη χώρα ήταν, μετά από τα έκτροπα και τα σκάνδαλα του Ανδρέα Παπανδρέου και της κυβέρνησής του, να δεχτεί το 1990 μια θέση υπουργού στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Γνώριζε ότι θα τον κατηγορούσαν για εύκολη αλλαγή των θέσεών του. Στην πραγματικότητα όμως, δεν απαρνήθηκε καμία από τις πεποίθησης του, απλά υπήρξε συνεργάτης ενός συνασπισμού, και αρκετά ενοχλητικός μάλιστα για να νιώσει απαλλαγμένο το υπουργείο του Μίκη όταν παραιτήθηκε δύο χρόνια αργότερα.

66. Έτσι, πολύ συχνά οι θέσεις και οι δεσμεύσεις του Θεοδωράκη δεν κατανοήθηκαν, ή τουλάχιστον δεν κατανοήθηκαν αμέσως. Αλλά τελικά αποδείχθηκαν σωστές και συνετές. Και ο λόγος είναι ότι ο Μίκης δεν είναι πολιτικός αλλά οραματιστής.

67. Ο Θεοδωράκης έχει ανάγκη την αντιγνωμία. Πρέπει να υπάρχει πάθος γύρω του. Μόλις μυριστεί αντιπαράθεση στον αέρα, αγκιστρώνεται σ’ αυτή. Του αρέσει να προκαλεί, όχι για την πρόκληση καθαυτή, αλλά να διεγείρει την σκέψη, μια αναθεώρηση, μια αλλαγή στάσης ή συμπεριφοράς με αυτήν την πρόκληση.

68. Για άλλη μια φορά θα πρέπει κανείς να αναρωτηθεί πως, μέσα στην πολιτική καταιγίδα μετά την δικτατορία ο Θεοδωράκης μπόρεσε να συνθέσει ακόμα και περισσότερο από πριν: κύκλους ασμάτων (τα «Λυρικά», τους «Χαιρετισμούς», ο «Ασάλευτος Ταξιδιώτης, «Ραντάρ», «Διόνυσος», «Φαίδρα», «Καριωτάκης», «Τα Πρόσωπα του Ήλιου», «Μνήμη της Πέτρας», «Σαν ‘Ανεμος», «Ζούμε σε άλλη Χώρα», «Μια θάλασσα γεμάτη Μουσική», «Βεατρίκη οδός μηδέν», «Ασίκικο Πουλάκι», «Λυρικότερα», «Λυρικότατα»), τέσσερις συμφωνίες, καντάτα και ορατόρια («Canto General», «Canto Olympico», «Τα Πάθη»), μια ελληνική «Θεία Λειτουργία» και ένα ελληνικό «Ρέκβιεμ», ραψωδίες για κιθάρα και βιολοντσέλο, το μπαλέτο «Ζορμπά» και πέντε όπερες. Και αυτό μέσα σε λιγότερο από πέντε χρόνια.

69. Όπως το West Side Story του Leonard Bernstein, o Ζορμπάς είναι ταυτόχρονα ο παγκόσμιος θρίαμβος και το μουσικό δράμα του Θεοδωράκη. Το «συρτάκι» έχει ταυτιστεί τόσο πολύ με το όνομά του που μας κάνει να ξεχνάμε τα «υπόλοιπα.». Έτσι ο Μίκης έπρεπε να το εξορκίσει όταν έγραψε το μπαλέτο του «Ζορπάς ο Έλληνας» το οποίο έγινε ανεπανάληπτος θρίαμβος από τις Αρένες της Βερόνας το 1988.

70. Το Λουξεμβούργο πάντα θα υπερηφανεύεται ότι ανέβασε το 1995 ένα από τα σημαντικότερα έργα του Θεοδωράκη, την όπερά «Ηλέκτρα». Αξίζει να τιμήσουμε τη μνήμη και να ευχαριστήσουμε τον τότε διευθυντή του Θεάτρου του Λουξεμβούργου, κ. Jeannot Comes, που έφυγε πολύ νωρίς από τη ζωή.

71. Ξέροντας ότι εκείνος γύρισε την πλάτη σε ορισμένους μουσικούς κύκλους για να προσφέρει την ευφυΐα του στο ταπεινωμένο του λαό, στο οποίο είπε: «σου φέρνω πίσω την υπερηφάνειά σου», ο Θεοδωράκης γνωρίζει πολύ καλά όλα όσα έχει κάνει για να μην θεωρεί άδικο το γεγονός ότι αυτοί οι κύκλοι συνεχίζουν να τον αγνοούν. Δικαίως λοιπόν τον τίμησαν με το Βραβείο CIM-UNESCO το 1995, όπως τίμησαν και τον Olivier Messiaen και τον Γιάννη Ξενάκη.

72. Ιδρύοντας την Ελληνο-Τουρκική Φιλία με τον φίλο του τον Ζυλφύ Λιβανελί και δίδοντας πρώτος, ως έλληνας μουσικός, συναυλίες στην Τουρκία, ο Θεοδωράκης υπήρξε πρωτοπόρος στην συμφιλίωση μεταξύ των «κληρονομικών εχθρών» Ελλάδα και Τουρκία. Σήμερα, δεν υπάρχει καμία πια αμφιβολία ότι η δέσμευσή του, πολύ πριν από τη δέσμευση των πολιτικών των δύο χωρών, τις έβγαλε από έναν αδιέξοδο διακοσίων ετών. Ο δρόμος που έχει διανυθεί μπορεί καλύτερα να εκτιμηθεί με το γεγονός ότι σήμερα η Ελλάδα είναι υπέρ της ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

73. Θα μπορούσαμε ποτέ να φανταστούμε ότι χωρίς τις συνέπειες αυτής τις πρωτοβουλίας ειρήνης και συμφιλίωσης του Μίκη Θεοδωράκη, η Τουρκία θα έδινε τους περισσότερους βαθμούς στην Ελλάδα στο διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision το 2005;

74. Το 2000, τότε που ο Θεοδωράκης γιόρταζε τα 75 χρόνια του, κατάφερε να πραγματοποιήσει την μεγαλύτερη του ευχή: όλη η Ελλάδα ενώθηκε για να τον προτείνουν για το Νόμπελ Ειρήνης. Ο Μίκης είδε σ’αυτήν την καθολική αποδοχή της υποψηφιότητας του την αναγνώρισή του «ως πολίτη» από τους συμπατριώτες του που, τελικά, συνειδητοποίησαν ότι είχε πάντα δώσει τα πάντα για τη χώρα του.

75. Ακόμα και σήμερα, ενώ δικαιούταν να απολαμβάνει την «σύνταξή» του, βγαίνει και φωνάζει για τις ηθικές διεκδικήσεις που όρισαν τη ζωή του. Η αγανάκτησή του απέναντι στην καταστολή των Παλαιστίνιων από την κυβέρνηση Sharon και η φρίκη του απέναντι στον πόλεμο Bush τόσο έντονες ήταν όσο η αγανάκτηση και η φρίκη που ένιωσε όταν ήταν νέος απέναντι στη πείνα των Ελλήνων το 1941-1942 και στις σφαγές των Βρετανών το Δεκέμβρη του 1944.

76. Σε μια παρατήρησή του, που έγινε ιδιωτικώς κατά τη διάρκεια παρουσίασης νέου βιβλίου του στο σπίτι του το Νοέμβρη του 2002, ο Θεοδωράκης ανέφερε ότι δυστυχώς πρέπει να διαπιστώσει ότι στα αυλάκια της κυβέρνησης του Ισραήλ, οι «εβραίοι» (όπως τους ονομάζουν γενικώς οι Έλληνες) σπρώχτηκαν προς τις «ρίζες του ΚΑΚΟΥ» που αποτελούν την ιμπεριαλιστική πολιτική των ΗΠΑ. Μια εβδομάδα αργότερα, μια εφημερίδα της ακροδεξιάς έγραφε ότι ο Θεοδωράκης είχε πει ότι ο εβραϊκός λαός ήταν «Η ρίζα του κακού», και αυτή η λανθασμένη παράθεση αναμεταδόθηκε την ίδια μέρα από τον ισραηλινό τύπο ως «ρίζα ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΚΑΚΩΝ». Μετά ακολούθησε μια αχαρακτήριστη καμπάνια διασυρμού του συνθέτη, και μέσω ενός έξυπνα συντηρημένου αμαλγάματος, ο Θεοδωράκης έγινε αντισημίτης. Ακόμα και το State Department ενεπλάκη. Στις 6 Φεβρουαρίου 2005, ο Θεοδωράκης απαντάει: «… δεν είμαι αντισημίτης. Αντιθέτως, μέσω της πολιτικής μου δράσης και του καλλιτεχνικού μου έργου έδειξα με κάθε ευκαιρία την υποστήριξή μου και την αλληλεγγύη μου σ’ολους του καταπιεσμένους λαούς, μεταξύ των οποίων και τον ισραηλινό λαό, ακόμα και σε δύσκολες στιγμές. Αυτό με το οποίο διαφωνώ και καταγγέλλω δημόσια είναι η πολιτική του Sharon την οποία θεωρώ απάνθρωπη απέναντι στους Παλαιστίνιους, επικίνδυνη για την ειρήνη και δυσφημιστική για το Ισραήλ».

77. Ο πόνος των παιδιών του είναι αφόρητος. Απέναντι στη δυστυχία των αθώων, δεν γνωρίζει κανένα συμβιβασμό.

78. Ο Θεοδωράκης έδειξε για άλλη μια φορά ότι είναι λιγότερο πολιτικός από ηθικολόγος. Πάνω σε μια ηθική έχτισε τη σχέση του με την Ελλάδα και τον κόσμο. Η αληθινή του πολιτική αξία βασίζεται σ’αυτή την ηθική, βάση της οποίας έχει μια διπλή απαίτηση: από την μια, την τιμιότητα και την εντιμότητα, αλλά επίσης και μια «κάθαρση» εκεί που δεν υπάρχει πια ούτε τιμιότητα, ούτε εντιμότητα. Από την άλλη, ειρήνη με τον εαυτό του.

79. Για τον Θεοδωράκη δεν έχουν σημασία οι τιμητικές εκδηλώσεις, αλλά η ίδια η τιμή.

80. Η φιλία του Θεοδωράκη είναι ένα από τα πολυτιμότερα δώρα που μου έχει δώσει η ζωή, και το γεγονός ότι μου αφιέρωσε την τελευταία του παρτιτούρα, την μουσική για τη «Μήδεια», αποτελεί απτή απόδειξη αυτής της φιλίας. Η ευγνωμοσύνη μου είναι τόσο απέραντη, όσο και το βάθος αυτής της φιλίας.

 

Γκυ Βάγκνερ (Guy Wagner)
Γεννήθηκε στο Λουξεμβούργο το 1938. Συνταξιούχος καθηγητής, συγγραφέας, πρώην διευθυντής του Θεάτρου του Esch-sur-Alzette (στο Λουξεμβούργο), ίδρυσε το “Cercle Européen pour la Propagation des Arts’ (CEPA) (“Ευρωπαϊκό Κύκλο για τη διάδοση των Tεχνών”) και την ετήσια Θερινή Ακαδημία του. Η βαθιά φιλία του με τον Μίκη Θεοδωράκη τον ώθησε να δημιουργήσει το 1983 το Διεθνές Ίδρυμα Μίκη Θεοδωράκη ΦΙΛΙΚΟΙ, με παραρτήματα στο Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Το εν λόγω ίδρυμα συνέβαλε στην οργάνωση συναυλιών με τον Μίκη, τη Μαρία Φαραντούρη και τον Πέτρο Πανδή, στη δημοσίευση και τη διάδοση γραπτών του Θεοδωράκη στις γερμανόφωνες χώρες· πρόκειται για τα έργα Ανατομία της μουσικής και Αυτοβιογραφία του Θεοδωράκη. Συντόνισε την εκδήλωση «Λουξεμβούργο: Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1995», και ξεκίνησε τη δημιουργία στο Λουξεμβούργο της ΄Όπερας «Ηλέκτρα» του Μίκη Θεοδωράκη (2 Μαΐου 1995). Δημοσίευσε τη βιογραφία του Μίκη Θεοδωράκη: Mikis Theodorakis. A life for Greece, στα γερμανικά (1983 και 1995), στα γαλλικά (2000), και στα ελληνικά (2002). Το 2001 ετοίμασε τη δημοσίευση ποιημάτων του Μίκη Θεοδωράκη στη γαλλική, τη γερμανική και την αγγλική γλώσσα. Συνυπογράφει, επίσης, την παραγωγή της διασκευής της Όπερας «Κώστας Καρυωτάκης» για ορχήστρα δωματίου. Κύρια δραστηριότητά του τώρα έχει τη δημιουργία και την τακτική ενημέρωση της ιστοσελίδας που είναι αφιερωμένη στο συνθέτη:
http://www.mikis-theodorakis.net   http://members.aol.com/gwagner373/mikihome/index.htm
Έχει γράψει νουβέλες και θεατρικά έργα και μετέφρασε, στα λουξεμβουργιανά γαλλικά, θεατρικά κείμενα των Ανουίγ, Μπέκετ, Ιονέσκο. Γράφει σε τρεις γλώσσες, στα γαλλικά, τα γερμανικά και τα λουξεμβουργιανά. Σε συνεργασία με τον Ηρακλή Γαλανάκη μετέφρασε τα ποιήματα του Μίκη Θεοδωράκη στα γαλλικά. Εμβριθής λάτρης της μουσικής έχει γράψει το δοκίμιο «Αδερφός Μότσαρτ» (Brother Mozart. Essay on Mozart and Freemasonry) στα γαλλικά (1991), στα γερμανικά (1996 και 2003) και στα πολωνικά (2001), μια μελέτη για τη γαλλική μασονία του 18ου αιώνα καθώς και ένα δοκίμιο για τους σύγχρονους συνθέτες της χώρας του Luxembourgish Composers Today (1985).