Η γενεαλογία του Μίκη (Μιχάλη) Θεοδωράκη
Ο Μίκης Θεοδωράκης περηφανευόταν και καμάρωνε για την Κρητική καταγωγή του και για τη δικολογιά (το σόι) του. Σε κάθε ευκαιρία τόνιζε την ηρωική καταγωγή του και διηγούταν τους πατριωτικούς αγώνες της οικογένειάς του. Αιτιολογούσε κι εξηγούσε την ταυτότητά του, την προσωπικότητά του και τις απόψεις του, από Κρητικούς προγόνους του. Θεωρούσε ότι ανήκε σε μια επαναστατική παράδοση που του όριζε ένα σκοπό στη ζωή και μια ευθύνη. Έβλεπε τον εαυτό του ως συνεχιστή αυτής της παράδοσης και συμπεριφερόταν και σ’ αυτό το ζήτημα ως γνήσιος Κρητικός.
Στη Δύση του βίου του έθετε τον εαυτό του σε αλληλουχία με τους προγόνους του και απολογούταν, αυτοαξιολογούνταν ιστορικά, κατά πόσον ήταν άξιος συνεχιστής της επαναστατικής τους δράσης, κατά πόσον εκπλήρωσε το χρέος του και έσυρε τον ιστορικό χορό της γενιάς του και της επαναστατικής παράδοσης της Κρήτης.
Το γενεαλογικό δέντρο του Μίκη Θεοδωράκη από τον πατέρα του στην Κρήτη έχει δυο κλάδους. Τον κλάδο του παππού του, Μιχάλη Θεοδωράκη, που ξεκινά από το Επανωχώρι του Ανατολικού Σελίνου, αρχές του 19ου αιώνα και τον κλάδο της γιαγιάς του, Αικατερίνης Σπυριδάκη, που ξεκινά από το γένος των Χάληδων στο Θέρισο Κυδωνίας την ίδια περίοδο.
Ο κλάδος του παππού του Μίκη, Μιχάλη Θεοδωράκη
Ο παππούς του Μίκη ήταν ο Μιχάλης Θεοδωράκης του Γεωργίου γεννημένος το 1856 στον συνοικισμό Παπαδιανά και γραμμένος στα μητρώα αρρένων της τέως Κοινότητας Κεφαλίου Κισάμου Χανίων. Ο πατέρας του Γεώργιος, ανήκε στον ένοπλο σώμα του Αναγνώστη Σκαλίδη και σκοτώθηκε από τους Τούρκους στην Επανάσταση του 1866. Ο μικρός Μιχάλης Θεοδωράκης έμεινε ορφανός, γι’ αυτό και η Ελληνική Κυβέρνηση τον βοήθησε να μάθει μια τέχνη, την φραγκοραπτική, στην Κωνσταντινούπολη. Όταν γύρισε στα Χανιά, άνοιξε το κατάστημά του στην Παλιά Πόλη των Χανίων. Οι στενοί συγγενείς της οικογένειας Θεοδωράκη κατάγονται από τα χωριά των πρώην κοινοτήτων Κεφαλίου και Κάμπου Κισάμου.
Οι ανιόντες του Μιχάλη Θεοδωράκη
Σύμφωνα με την γενεαλογία της οικογένειας που παρουσιάζει ο Μίκης Θεοδωράκης στην αυτοβιογραφία του «οι Δρόμοι του Αρχάγγελου», ο παππούς του Μιχάλης ήταν δισέγγονος του Θεοδωρομανώλη (1778 – 1818) από το Επανωχώρι Σελίνου και γιός της εγγονής του Χρυσής.
Ο Θεοδωρομανώλης ήταν ένα ιστορικό πρόσωπο, ένας επαναστάτης και μουσικός που εικονογραφείται με τη λύρα στο ‘να χέρι και το ντουφέκι στ’ άλλο. Το πραγματικό όνομά του Θεοδωρομανώλη ήταν Εμμανουήλ Μαραγκάκης του Θεοδώρου που μετονομάστηκε Θεοδωράκης από το πατρώνυμό του.
Ο κλάδος από τη γιαγιά του Μίκη, Αικατερίνη Σπυριδάκη
Ο παππούς του Μίκη, Μιχαήλ Θεοδωράκης, παντρεύτηκε την Αικατερίνη Σπυριδάκη εγγονή του Ιωάννη Χάλη και εγκαταστάθηκε σιόγαμπρος στον Γαλατά, εκεί που βρίσκεται το πατρικό του σήμερα.
Ο Ιωάννης ήταν ένας εκ των τριών αδελφών Χάλη από το Θέρισο Χανίων, που πρωταγωνίστησαν ως οπλαρχηγοί στην επανάσταση του 1821-30 στην Κρήτη. Ο πρώτος αδελφός ο Βασίλειος Χάλης (1785-1846) οπλαρχηγός Θερίσου, ανακηρύχτηκε «στρατάρχης Κρήτης», έλαβε μέρος σ’ όλες τις μάχες των Χανίων (1821-23), στην κατάληψη της Γραμβούσας το 1825-8, ήταν αντιπρόσωπος Κρήτης στις εθνικές Εθνοσυνελεύσεις, διετέλεσε Πρόεδρος του Κρητικού Συμβουλίου (1825-8), πρώτος Δήμαρχος Μινώας Ναυπλίου (1834-5), διοικητής τετραρχίας Βασιλικής Φάλαγγας (1835-41). Ο Ιωάννης Χάλης (1790-1828) προ-προπάππους του Μίκη Θεοδωράκη οπλαρχηγός Κεραμιών, ακάματος πολεμιστής, συμμετείχε σ’ όλες τις μάχες των Χανίων (1821-3), στη Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο (1824-5), πρωτοστάτησε στην αναζωπύρωση της επανάστασης στην Κρήτη το 1826-8. Ηγήθηκε σώματος Κρητών πολεμιστών στην εκστρατεία στον Άγιο Νικόλαο το 1827 και στην εκστρατεία του Χατζημιχάλη Νταλιάνη στα Σφακιά. Πέθανε το 1828 από πνευμονία στα Σφακιά λίγο μετά την τελική μάχη της επανάστασης.
Ο μικρότερος αδερφός ο Στέφανος (1796-1821) -ο πιο μορφωμένος από τα αδέρφια- ήταν τραγουδοποιός και πολύ αγαπητός. Ορισμένοι ιστοριογράφοι του αποδίδουν την πατρότητα μεταξύ των άλλων και του ριζίτικου τραγουδιού «Πότε θα κάνει ξαστεριά». Κατά την επανάσταση του 1821 και τις επιχειρήσεις του τουρκικού στρατού του Ηρακλείου με αρχηγό τον Καούνη εναντίον των επαναστατών στην ορεινή Κυδωνία στα Χανιά, στην μάχη που δόθηκε στη θέση Αλιάκες στο Θέρισο, ο Στέφανος Χάλης έπεσε ηρωικά μαχόμενος στις 19 Αυγούστου του 1821, σε ηλικία 25 ετών. Ο τάφος του Στέφανου Χάλη βρίσκεται στη πλατεία του χωριού του στο Θέρισο, κάτω από το τεράστιο πλάτανο δίπλα στην εκκλησία της Παναγίας.
Από τη γιαγιά Αικατερίνη υπάρχει και διπλή συγγένεια με τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Η Δικολογιά του Μίκη Θεοδωράκη
Όλα τα προηγούμενα συμπυκνώνονται σ’ ένα γενεαλογικό διάγραμμα που έφτιαξε ο Μίκης Θεοδωράκης και μου έδωσε το 2013.
Το γενεαλογικό δέντρο του Μίκη Θεοδωράκη, δια της χειρός του
Είναι αξιοσημείωτο ότι στο γενεαλογικό δέντρο που συνέταξε ο ίδιος σημειώνει τα ανδραγαθήματα καθενός. Για τον εαυτό του σημειώνει… «Μίκης Θεοδωράκης Καταδικασθείς σε θάνατο από τους Γερμανούς. Καπετάνιος του ΕΛΑΣ Αθήνας».
Οι Πουλάκηδες – το γένος της μάνας του
Ο πατέρας του Μίκη, Γιώργος Θεοδωράκης, από τον Γαλατά Χανίων, δικηγόρος και ανώτερος υπάλληλος του Υπουργείου Εσωτερικών, το Μάη του 1919, κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία, διορίστηκε βοηθός του Αριστείδη Στεργιάδη, Ύπατου Αρμοστή Σμύρνης, και εγκαταστάθηκε στα Βουρλά της περιοχής Σμύρνης. Εκεί γνώρισε την μετέπειτα σύζυγό του, Ασπασία Πουλάκη, η οικογένεια της οποίας ζούσε στη δίπλα πόλη το Τσεσμέ. Κατά την κατάρρευση του Μικρασιατικού Μετώπου, όλοι μαζί θα διαφύγουν και θα περάσουν απέναντι στη Χίο. Το 1924 θα παντρευτούν και θα γεννήσουν τον Μίκη Θεοδωράκη, στις 29 του Ιούλη του 1925.
Τσεσμές 1919-1920. Η οικογένεια της μητέρας του Μίκη. Καθισμένοι, οι γονείς της Σταματία και Ιωάννης Πουλάκης. Όρθιοι (από αριστερά), η Ασπασία Πουλάκη και τα αδέλφια της Αντώνης και Φρόσω.
Με τον ξεριζωμό των Μικρασιατών, τα σόγια τους σκόρπισαν. Οι άνθρωποι κι οι συγγένειες τους χάθηκαν. Οι πρόσφυγες έμειναν πρόσφυγες. Παραδομένοι στο ριζικό τους, ζούσαν με την πίκρα της χαμένης Πατρίδας. Προσπαθούσαν να επιζήσουν και να ξεκινήσουν μια καινούργια ζωή.
Έτσι και με την προσφυγική οικογένεια Πουλάκη χάθηκαν οι οικογενειακές ρίζες και δεν μπόρεσε να διασωθεί το γενεαλογικό τους δέντρο στη Μικρά Ασία. Ο Θεοδωράκης θα πει στο ντοκιμαντέρ του Γιώργου και της Ηρώς Σγουράκη «…ξέρω πολλά από την οικογένεια του πατέρα μου, αλλά δεν ξέρω τίποτα από την οικογένεια της μητέρας μου. Ξέρω ότι ο παππούς μου ήταν βαρκάρης στον Τσεσμέ έκανε και τον παπουτσή τον χειμώνα. Ήταν μία πολύ ταπεινή οικογένεια και τα ίχνη της χάνονται στον παππού μου».
Από νεότερες έρευνες στην Κρήτη, προκύπτει ότι η καταγωγή των Πουλάκηδων είναι Κρητική και ότι προέρχονται από τους Ενετοκρητικούς. Το επώνυμο Πουλάκης είναι παράγωγο των βενετικών επωνύμων Polo, Paolo, Polini, Polesso, Pulin, Polizzi και συναντάται στα Χανιά από το 1.500 και στην υπόλοιπη Κρήτη ένα αιώνα μετά.
Οι μετοικήσεις των Πουλάκηδων
Επί ενετικής περιόδου, η κινητικότητα των ανθρώπων μεταξύ Κρήτης και Βενετίας όπως και των ενετικών κτήσεων υπήρξε έντονη. Έτσι παρατηρούμε και τους Πουλάκηδες να μετακινούνται εντός της Ενετικής Επικράτειας. Αλλά και στην διάδοχη περίοδο την οθωμανική, -κατά τη διάρκεια της κατάκτησης της Κρήτης από τους Τούρκους-, και μεταγενέστερα κατά τη διάρκεια των Επαναστάσεων, υπήρξαν μεγάλες προσφυγικές μετακινήσεις πληθυσμού προς τις γύρω περιοχές. Οι πληθυσμοί μετακινούνταν προκειμένου να σωθούν από τις σφαγές που συνέβαιναν. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο και σε διαφορετικές περιόδους πρέπει να μετακινήθηκαν οι οικογένειες των «Πουλάκηδων» στις περιοχές όπου και τους συναντάμε σήμερα . Έτσι θα έγινε και με τους «Πουλάκηδες» της ευρύτερης περιοχής Βουρλών – Τσεσμέ της Μικράς Ασίας.
Γιώργος Αγοραστάκης
Από το βιβλίο: Αγοραστάκης Γιώργος, Καψωμένος Ερατοσθένης, Παπαγεωργίου Τατιάνα, Ο Μίκης Θεοδωράκης και η Κρήτη, Εκδ. Πυξίδα, 2021
