Σ. ΧΑΤΖΗΓΑΚΗΣ: Σεβασμιότατε, κ. Υπουργέ, αγαπητοί συνάδελφοι στη Βουλή, κα Πρόεδρε της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης της Ελλάδος, κ. Περιφερειάρχα, κ. Νομάρχα, αν παρέλειψα κανέναν συμπαθάτε με, αγαπητοί κυρίες και κύριοι, είμαστε όλοι εδώ σήμερα για να τιμήσουμε έναν εκλεκτό άνθρωπο, έναν γνήσιο και ευαίσθητο πατριώτη: τον Μίκη Θεοδωράκη.
Η προσφορά του Μίκη Θεοδωράκη είναι γνωστή όχι μόνο στην Ελλάδα, είναι γνωστή παγκόσμια, σε όλο τον κόσμο. Είναι μια τεράστια προσφορά στη μουσική, στον πολιτισμό, αλλά και στην πολιτική.
Ο Μίκης Θεοδωράκης δεν είναι ένας απλός μουσικολόγος, δεν είναι δηλαδή ένας απλός συνθέτης μουσικής, έστω και σοβαρής μουσικής. Είναι επίσης και ένας φιλόσοφος της ζωής. Και είναι ένας από τους σημαντικότερους διανοητές της σύγχρονης Ελλάδος. Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ένα πρόσωπο ενεργά και δημιουργικά εμπλεγμένο με όλες εκείνες τις διαμορφώσεις που γέννησαν την μουσική πρωτοπορία της χώρας μας από τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και μετά.
Οι μουσικές του δημιουργίες ήταν πάντοτε στενά συνδεδεμένες με τις κοινωνικές εξελίξεις και τους γενικότερους προβληματισμούς του λαού μας. Γι αυτό μουσική του αποτυπώνει και όλες τις αντιφάσεις και όλες τις συγκρούσεις που διατρέχουν την ελληνική κοινωνία. Συγχρόνως όμως η μουσική του προσφέρει μία αίσθηση δυναμισμού, μια αίσθηση αισιοδοξίας, μια αίσθηση ηρωισμού, μια αίσθηση ελπίδας και συγχρόνως ένα άγγισμα ευαισθησίας, αλλά και ένα ξέσπασμα επαναστατικότητας.
Όλα μάλιστα αυτά τα μηνύματα της μουσικής του αποδίδονται με ένα μοναδικό, με έναν ξεχωριστό τρόπο. Με ένα ύφος ανθρώπινοι, με ένα ύφος ποιητικό, αλλά συγχρόνως και με ένα ύφος ορμητικό και δυναμικό. Οι νότες του είναι φλεγόμενοι πυρήνες. Φλεγόμενοι πυρήνες πολλαπλών νοημάτων, πολιτικών, κοινωνικών, ανθρώπινων, επαναστατικών και πάντως ευαίσθητων.
Συγχρόνως όμως η μουσική του Μίκη Θεδωράκη αποσκοπεί στην καλλιέργεια και στην εξημέρωση του ανθρώπου. Γιατί παρακινεί τον άνθρωπο να δει πέρα και έξω από την καθημερινότητά του. Γιατί τον κάνει να διαπιστώσει πως η ζωή έχει και ιδανικά και αρχές και αρετές και ομορφιά. Γι αυτό και η γλώσσα της μουσικής του είναι μοναδική.
Η μουσική όμως του Μίκη Θεοδωράκη έχει και μια σχέση ερωτική με την κοινή γνώμη. Χρησιμοποιώ τη λέξη «ερωτική» για να δείξω το στενό δεσμό με τον κόσμο, στον οποίο ασκεί και κατ’ ευθείαν επιρροή. Του δημιουργεί δηλαδή μια έντονη προδιάθεση και μια ευχάριστη ψυχολογική εξάρτηση. Αυτή βέβαια η σχέση απορρέει από το χάρισμα και από το συγκεκριμένο ειδικό ταλέντο που έχει ο συνθέτης, ένα χάρισμα που έχει τη δύναμη να μιλάει με τη μουσική του, τόσο στην ψυχή, δηλαδή το θυμικό του ανθρώπου, όσο και στο μυαλό του.
Η μουσική όμως του Μίκη Θεοδωράκη έχει και ένα άλλο χαρακτηριστικό: Έχει τη δύναμη να διεισδύει όχι μόνο στους απλούς καθημερινούς ανθρώπους, αλλά και σε όλες εκείνες τις κοινωνικές ομάδες και στους μεμονωμένους πολίτες, στους οποίους ευδοκιμεί η αρχή της έλλογης τάξης.
Κυρίες και κύριοι, αγαπητές φίλες και φίλοι, ένας μεγάλος φιλόσοφος που ασχολήθηκε και με τη μουσική, ο Τεοντόρ Αντόρνο, που ήταν ένας από τους τρεις ιδρυτές της Σχολής της Φρανκφούρτης μαζί με τον Χορχάιμερ και τον Χάμπερμας, έλεγε πως η μουσική γενικά χαρακτηρίζεται είτε ως δημοφιλής είτε ως σοβαρή. Η δημοφιλής μουσική κατά τον Αντόρνο, βρίσκεται σε διαφορετικό επίπεδο από τις αξίες που στηρίζονται με τη σοβαρή μουσική.
Θεμελιώδες χαρακτηριστικό της δημοφιλούς μουσικής είναι η τυποποίηση. Αντίθετα, η σοβαρή μουσική είναι ελεύθερη και ερμηνεύει τη σημασία και το αίσθημα του λόγου, χωρίς να ακολουθεί ένα δεδομένο πρότυπο ή μια δεδομένη μορφή.
Η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη αναμφίβολα κατατάσσεται στην κατηγορία της σοβαρής μουσικής. Γιατί η οποιαδήποτε λεπτομέρεια κάθε μουσικού του κομματιού, αναφέρεται σε ένα ολοκληρωμένο μήνυμα, σε μια ολότητα και ποτέ στην επιβολή του μουσικού μεμονωμένου σχήματος. Δηλαδή δεν αναφέρεται ποτέ σε μια λεπτομέρεια.
Αυτό σημαίνει πως κάθε κομμάτι της λυρικής και ποιοτικής του μουσικής, αποτελεί ένα οικοδομημένο σύνολο, ένα σύνολο που έχει παράλληλα και μια ζωντανή σχέση με τα συγκεκριμένα του μέρη.
Εδώ όμως κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι, το εξαιρετικά περίεργο με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη είναι πως ενώ συγκαταλέγεται στη σοβαρή μουσική, ωστόσο η μουσική του συγκινεί όχι μόνο τους ολίγους, τους επαΐοντες, τους ειδικούς, τους μουσικόφιλους, αλλά συγκινεί και συγκλονίζει και τον απλό λαό. Συγκινεί τις μάζες, συγκινεί τον κοσμάκη.
Η μουσική του μιλάει σ’ αυτούς. Τους ψυχαγωγεί αλλά και τους εμψυχώνει. Τους δίνει κουράγιο, τους στηρίζει και συγχρόνως τους κοινωνικοποιεί. Η μουσική λοιπόν του Μίκη Θεοδωράκη, παρ’ ότι σοβαρή, έχει τη δύναμη να διεισδύει όχι μόνο στο μυαλό αλλά έχει και τη δύναμη να μιλάει και στην καρδιά των ανθρώπων.
Το έργο όμως και η προσφορά του Μίκη Θεοδωράκη δεν εστιάζεται μόνο στη μουσική. Επεκτείνεται και σε ολόκληρο το πολιτιστικό μας οικοδόμημα το οποίο επηρεάζει κάθετα και αποφασιστικά τα τελευταία πενήντα χρόνια. Το έργο λοιπόν του Μίκη Θεοδωράκη, αποτελεί μια σημαντική κιβωτό διασφάλισης βασικών στοιχείων του ελληνικού μας πολιτισμού.
Γιατί η Ελλάδα είναι μικρή χώρα, αλλά μια χώρα που παράγει πολιτισμό και συγχρόνως παράγει ικανούς ανθρώπους που δημιουργούν αυτό τον πολιτισμό. Ένας τέτοιος άνθρωπος, δημιουργός πολιτισμού, είναι ο Μίκης Θεοδωράκης.
Κυρίες και κύριοι, είναι γεγονός πως στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη εποχή, προβάλλουν στον ορίζοντα πολλαπλές απειλές για τους εθνικούς πολιτισμούς και είναι επίσης αλήθεια πως σήμερα ελοχεύουν σοβαροί κίνδυνοι αφομοίωσης και αλλοίωσης βασικών πολιτισμικών στοιχείων των λαών τα οποία σφραγίζουν την πορεία τους και καθορίζουν την ταυτότητά τους.
Στην εποχή μας οι άνθρωποι αισθάνονται συχνά πως ζουν σε έναν κόσμο χωρίς σύνορα και με τους εθνικούς τους πολιτισμούς να βρίσκονται σε έναν διαρκή κίνδυνο. Γι αυτό και η Ευρώπη έχει ξεκινήσει να οργανώνει μια συστηματική άμυνα κατά της παγκόσμιας αυτής πολιτισμικής ισοπέδωσης. Έχει γίνει δε προ πολλού καιρού συνείδηση στους Ευρωπαίους ηγέτες, πως με την δυναμική ανάπτυξη του πολιτισμού της, «η Ευρώπη θα ξαναβρεί την ψυχή της», όπως εκφράζεται χαρακτηριστικά ο Ζακ Ντελόρ.
Το έργο του Μίκη Θεοδωράκη αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στην προσπάθεια μέσα σ’ αυτό το παγκόσμιο κίνημα, σ’ αυτό τον κόσμο χωρίς σύνορα και χωρίς φραγμούς, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στην προσπάθεια διαφύλαξης και διασφάλισης της ελληνικής πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Αποτελεί δηλαδή ένα φρένο, σοβαρό φρένο, στην ισοπεδωτική ορμή της πολιτισμικής ομογενοποίησης που επιχειρείται στην εποχή μας, στην εποχή δηλαδή της νέας τάξης και της παγκοσμιοποίησης.
Μ’ άλλα λόγια, αποτελεί μια ισχυρή αντίσταση απέναντι στην πολτοποίηση των πολιτισμών. Γιατί η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη είναι μοναδικά ελληνική και αποτελεί ένα στέρεο και διαχρονικό αμάλγαμα όλων των στοιχείων του πολιτισμού μας, και των παλαιών αλλά και των νεοτέρων και των σύγχρονων.
Το έργο όμως αγαπητές φίλες και φίλοι του Μίκη Θεοδωράκη, έχει και μια πτυχή που αγγίζει την εξωτερική μας πολιτική. Γιατί έχει μια σημαντική πρόσβαση και διεισδυτικότητα στα σοβαρότερα πνευματικά, εκπαιδευτικά, πολιτισμικά και καλλιτεχνικά κέντρα του κόσμου. Αλλά και οι λαοί ολόκληρης της οικουμένης συγκινούνται με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και τους είναι ιδιαίτερα αγαπητή.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο όμως δεν προβάλλεται ο ελληνισμός στο εξωτερικό και δεν προωθείται ο πολιτισμός μας σε ένα επίπεδο διεθνές. Όμως, κυρίες και κύριοι, ο Θεοδωράκης δεν υπήρξε μόνον ένας διακεκριμένος μουσουργός ούτε αποτελεί μια απλή πολιτισμική ηχώ του ελληνισμού και του πολιτισμού του μέσα κι έξω από την Ελλάδα. Υπήρξε επιπλέον και παραγωγός πολιτικής. Υπήρξε ένας homo universalis, όπως θα έλεγε ο Γιουβενάλις. Είναι δηλαδή μια προσωπικότητα ολοκληρωμένη που καλύπτει το φάσμα του συνόλου των δραστηριοτήτων ενός ανθρώπου.
Εκτός λοιπόν από μουσικός, από φορέας πολιτισμού, από διαμορφωτής του ελληνικού πνεύματος, ο Μίκης Θεοδωράκης υπήρξε κι ένας σκεπτόμενος -το υπογραμμίζω- πολιτικός άντρας. Μια πολιτική φυσιογνωμία που αγωνίστηκε για ιδέες και για ιδανικά. Υπήρξε ένας άνθρωπος που πάλεψε σε όλη του τη ζωή και με όλη τη δύναμη του είναι του για την ελευθερία, για τη δημοκρατία και για έναν κόσμο καλύτερο και πιο δίκαιο.
Γι αυτό άλλωστε και η πληθωρική του προσωπικότητα, δε μπόρεσε ποτέ να καλουπωθεί μέσα σε στενά κομματικά πλαίσια. Πολλοί τον κατηγόρησαν γι αυτό. Του άρχισαν μάλιστα δριμύτατη κριτική. ‘Αλλοι πάλι μίλησαν με σκληρά λόγια για την πολιτική του.
Για να κρίνει όμως κανείς τον πολιτικό Θεοδωράκη, θα πρέπει να ξεπεράσει τα παραδεδεγμένα ταμπού και τις γνωστές σκοπιμότητες της πολιτικής και των μέσων, όλων δηλαδή εκείνων που κατασκευάζουν «χάρτινες προσωπικότητες» υποτακτικές στους εκάστοτε ισχυρούς και στα συμφέροντά τους. Θα πρέπει επίσης κανείς να υπερβεί τις πάσης μορφής κομφορμιστικές αγκυλώσεις και τις διαχωριστικές ταμπέλες της σύγχρονης πολιτικής.
Ο Μίκης Θεοδωράκης λοιπόν κυρίες και κύριοι, υπήρξε μια ανεξάρτητη πολιτική φωνή. Μια φωνή που δεν έπαιξε ποτέ σε παιχνίδια σκοπιμοτήτων, που δεν υποτάχθηκε ποτέ, ποτέ, σε κέντρα πολιτικά, οικονομικά, κομματικά αν θέλετε. Δεν είχε άλλωστε την ανάγκη ποτέ να ασχοληθεί με την «κουζίνα» της πολιτικής. Πολιτικά λοιπόν υπήρξε αντικομφορμιστής και βαθιά πατριώτης. Γι αυτό και πολέμησε όρθιος τη Χούντα. Γι αυτό και το 1974 συμμάχησε με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Γι αυτό και δέχθηκε να συμμετάσχει ως Υπουργός στην κυβέρνηση Μητσοτάκη. Γιατί τελικά οι πολιτικές τους τάσεις ταυτίζονταν με το ευρύτερο συμφέρον της πατρίδας μας.
Αγαπητές φίλες και φίλοι, η επιρροή του Μίκη Θεοδωράκη στη διαμόρφωση της πολιτικής στην Ελλάδα, υπήρξε βαθιά και υπήρξε και σημαντική. Γιατί πάντοτε στη ζωή του πάσχιζε για το καλό της πατρίδας και για την ελευθερία. Και ποτέ δεν ηρέμησε, ποτέ δεν εφησύχασε, ποτέ δεν κουράστηκε, ποτέ δεν υποχώρησε, ποτέ δεν συμβιβάστηκε.
Υπήρξε αντίθετα πάντοτε μπροστάρης, πάντοτε αγωνιστής και πάντοτε επαναστάτης. Στις κορυφαίες μάλιστα και στις πιο κρίσιμες στιγμές για την Ελλάδα, ο Θεοδωράκης μπήκε σημαιοφόρος στη φωτιά, σημαιοφόρος στον αγώνα για την εκδίωξη της Χούντας, σημαιοφόρος στη μεταπολίτευση για την αποκατάσταση της δημοκρατίας, σημαιοφόρος πάντοτε όταν το απαιτούσε το συμφέρον της πατρίδος.
Αγαπητές και αγαπητοί φίλοι, αισθάνομαι ιδιαίτερη χαρά και ιδιαίτερη τιμή απόψε που είμαι στην ευχάριστη θέση να εκφράσω τις παραπάνω σκέψεις μου για έναν πολύ σημαντικό Έλληνα και πατριώτη, τον Μίκη Θεοδωράκη. Τον Μίκη Θεοδωράκη της μουσικής, τον Μίκη Θεοδωράκη του πολιτισμού, τον Μίκη Θεοδωράκη της πολιτικής, τον Μίκη Θεοδωράκη της Ελλάδος.
Μεταφέροντας αγαπητέ Μίκη τους χαιρετισμούς και τις ευχές και της Προέδρου της Ελληνικής Βουλής και όλων των Ελλήνων Βουλευτών απ’ όλα τα Κόμματα, γιατί όλοι σ’ αγαπούμε, κατεβαίνω απ’ αυτό το βήμα, εκφράζοντάς σου από τα βάθη της ψυχής μου χρόνια πολλά -δε σου λέω να τα εκατοστίσεις, σου λέω να τα περάσεις και να γίνεις πολύ παραπάνω γιατί σε χρειαζόμαστε όλοι και πάντοτε, μετά από μερικά χρόνια, να έρθουμε πάλι εδώ να γιορτάσουμε όχι τα 80, αλλά τα 100, τα 120 και ούτω καθ’ εξής.
Κυρίες και κύριοι, σας ευχαριστώ για την ανοχή σας.