Δημοσίευση στον ELEFTHEROSTYPOS.GR με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου: Αγοραστάκης Γιώργος, Καψωμένος Ερατωσθένης, Παπαγεωργίου Τατιάνα, Ο Μίκης Θεοδωράκης και η Κρήτη, Εκδ. Πυξίδα, 2021
Την κρητική ιδιοσυγκρασία, αλλά και τη σχέση του κορυφαίου Ελληνα συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη και της μουσικής του με το νησί του, τη λεβεντογέννα Κρήτη, αναλύει το νέο βιβλίο που κυκλοφόρησε μόλις με τίτλο «Ο Μίκης Θεοδωράκης και η Κρήτη», από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης-Πυξίδα της Πόλης και τον Πολιτιστικό Οργανισμό Δήμου Χανίων (Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου). Το βιβλίο υπογράφουν ο πρόεδρος του Παγκρητίου Συλλόγου Φίλων Μίκη Θεοδωράκη, Γιώργος Αγοραστάκης, η μουσικολόγος, πιανίστα, ερευνήτρια του έργου του συνθέτη, Τατιάνα Παπαγεωργίου, και ο ομότιμος καθηγητής Ερατοσθένης Καψωμένος, από τους σημαντικότερους διανοουμένους της σύγχρονης Ελλάδας, με τεράστιο έργο στον τομέα της Νέας Ελληνικής Φιλολογίας και Θεωρίας της Λογοτεχνίας.
Από το βιβλίο αυτό σταχυολογήσαμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα που σας παρουσιάζουμε σήμερα, φωτίζοντας τον Κρητικό Μίκη Θεοδωράκη:
«Ο Μίκης Θεοδωράκης αναγνωρίζει ότι τα θεμέλιά του είναι στα βουνά. Τα δύο ποτάμια που ρέουν στις φλέβες του -το μουσικό και το επαναστατικό-, μας είπε, πηγάζουν από τα Λευκά Oρη», ξεκινάει το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου με τη γενεαλογία του Μίκη που υπογράφει ο Γιώργος Αγοραστάκης. «Είναι αξιοσημείωτο ότι στο γενεαλογικό δέντρο που συνέταξε ο Θεοδωράκης το 2013 σημειώνει τα ανδραγαθήματα των προγόνων του. Για τον εαυτό του σημειώνει… “Μίκης Θεοδωράκης Καταδικασθείς σε θάνατο από τους Γερμανούς. Καπετάνιος του ΕΛΑΣ Αθήνας”.
Ο Μίκης Θεοδωράκης περηφανεύεται και καμαρώνει για την κρητική καταγωγή του και για τη δικολογιά του. Σε κάθε ευκαιρία τονίζει την ηρωική καταγωγή του και διηγείται τους πατριωτικούς αγώνες της οικογένειάς του. Αιτιολογεί και εξηγεί την ταυτότητά του, την προσωπικότητά του και τις απόψεις του, από Κρητικούς προγόνους του. Θεωρεί ότι ανήκει σε μια επαναστατική παράδοση που του ορίζει έναν σκοπό στη ζωή και μια ευθύνη. Βλέπει τον εαυτό του ως συνεχιστή αυτής της παράδοσης και συμπεριφέρεται και σ’ αυτό το ζήτημα ως γνήσιος Κρητικός».
Πότε ο Μίκης Θεοδωράκης πήγε για πρώτη φορά στην Κρήτη, μια και όπως ξέρουμε γεννήθηκε στη Χίο; «Στο τέλος της μεγάλης δεκαετίας του ’40, πάνω στο μεταίχμιο δύο ιστορικών περιόδων, ο Μίκης Θεοδωράκης έρχεται στην Κρήτη. Ξημερώνει η Τρίτη 23 Αυγούστου του 1949. Το ατμόπλοιο “Ελένη” πλέει ανοιχτά στο Κρητικό Πέλαγος, πλησιάζει προς τη Σούδα, προερχόμενο από τον Πειραιά. Στην πλώρη του μέσα στα παλαμάρια κουλουριασμένος κείτεται ένας 24χρονος φαντάρος. Είναι ο Μίκης Θεοδωράκης, που μόλις απελευθερώθηκε από τα δεσμά της Μακρονήσου και έρχεται στο σπίτι του και στην οικογένειά του, στον Γαλατά, στα Χανιά. Για πρώτη φορά αντικρίζει από μακριά την Κρήτη κι ανυπομονεί να πατήσει το ποδάρι του στην κρητική γη. Στο βάθος ξεπροβάλλουν επιβλητικά τα Λευκά Ορη. Οσο πλησιάζει το καράβι η εικόνα ξεδιαλύνει… Τότε σηκώθηκα και κούτσα κούτσα έφτασα στην άκρη άκρη της πλώρης και στήθηκα μπροστά απ’ όλους. Μπροστά μου η Κρήτη – πίσω μου όλος ο κόσμος. Είχα τεντωθεί κι είχα ψηλώσει. Να ’μαι και πάλι “οδηγός πλοίων”! Αυτή τη φορά αρμενίζω το σαπιοκάραβο των προγόνων μου».
Στο κείμενο που υπογράφει στο βιβλίο η διδάκτωρ, πιανίστα και ερευνήτρια του έργου του συνθέτη, Τατιάνα Παπαγεωργίου, με τίτλο «Κρήτη & Ελληνικότητα στο Μουσικό Eργο του Μίκη Θεοδωράκη», η συγγραφέας ξεχωρίζει τα έργα του με τις σαφείς επιρροές από την κρητική μουσική:
«Το ανεξάντλητο ενδιαφέρον και η αγάπη του Θεοδωράκη για την παραδοσιακή μουσική της Κρήτης, ιδιαίτερα τους ρυθμούς της, διαφαίνονται σε πλήθος έργων του μέσα σ’ όλη τη δημιουργική του πορεία. Ανάμεσά τους “Το Πανηγύρι της Αση-Γωνιάς” (1946), η “Μικρή Σουίτα για πιάνο” (1948/54), ο “Συρτός Χανιώτικος” (1951-52), η “Πρώτη Σονατίνα για βιολί και πιάνο” (1952), η “Σονατίνα για πιάνο” (1955), η “Πρώτη Σουίτα για πιάνο και ορχήστρα” (1949-55), το “Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα” (1958), αλλά και ο διάσημος “Κρητικός Χορός” από τον κινηματογραφικό “Ζορμπά” (19640 και το ομώνυμο μπαλέτο (1988). Κύρια χαρακτηριστικά της γραφής του όταν εμπνέεται από τη μουσική της Κρήτης είναι η αντιμετώπιση του πιάνου ως ρυθμικό και κρουστό όργανο και η μίμηση των ηχητικών χρωμάτων και τεχνικών των παραδοσιακών κρητικών οργάνων, της λύρας και του λαούτου».
Στο κείμενο που υπογράφει στο βιβλίο η διδάκτωρ, πιανίστα και ερευνήτρια του έργου του συνθέτη, Τατιάνα Παπαγεωργίου, με τίτλο «Κρήτη & Ελληνικότητα στο Μουσικό Eργο του Μίκη Θεοδωράκη», η συγγραφέας ξεχωρίζει τα έργα του με τις σαφείς επιρροές από την κρητική μουσική:
«Το ανεξάντλητο ενδιαφέρον και η αγάπη του Θεοδωράκη για την παραδοσιακή μουσική της Κρήτης, ιδιαίτερα τους ρυθμούς της, διαφαίνονται σε πλήθος έργων του μέσα σ’ όλη τη δημιουργική του πορεία. Ανάμεσά τους “Το Πανηγύρι της Αση-Γωνιάς” (1946), η “Μικρή Σουίτα για πιάνο” (1948/54), ο “Συρτός Χανιώτικος” (1951-52), η “Πρώτη Σονατίνα για βιολί και πιάνο” (1952), η “Σονατίνα για πιάνο” (1955), η “Πρώτη Σουίτα για πιάνο και ορχήστρα” (1949-55), το “Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα” (1958), αλλά και ο διάσημος “Κρητικός Χορός” από τον κινηματογραφικό “Ζορμπά” (19640 και το ομώνυμο μπαλέτο (1988). Κύρια χαρακτηριστικά της γραφής του όταν εμπνέεται από τη μουσική της Κρήτης είναι η αντιμετώπιση του πιάνου ως ρυθμικό και κρουστό όργανο και η μίμηση των ηχητικών χρωμάτων και τεχνικών των παραδοσιακών κρητικών οργάνων, της λύρας και του λαούτου».
Τέλος, στο δικό του κείμενο, ο καθηγητής Ερατοσθένης Καψωμένος ερευνά και καταγράφει μέσα από όλα τα είδη κειμένων που έχει συγγράψει ο Μίκης τα πολιτικά, τα μουσικά, τα πολιτιστικά και τα λογοτεχνικά, τις αξίες που συνιστούν τη νεοελληνική πολιτισμική παράδοση, διαπιστώνοντας ότι ο Θεοδωράκης τις κουβαλά μέσα του και, έτσι, γίνεται «κυριολεκτικά μια ζωντανή συνείδηση της Ρωμιοσύνης».
Οι αρχές και οι αξίες, τα πρότυπα που συγκροτούν την κρητική και την ελληνική ταυτότητα πραγματώνονται από τον Μίκη Θεοδωράκη, τόσο στο έργο του όσο και στη ζωή του. Και όπως γράφει και πάλι ο Καψωμένος, «με αυτά τα πρότυπα και με αυτές τις αξίες το έργο του Μίκη Θεοδωράκη κέρδισε την παγκόσμια αποδοχή. Ο Μίκης έγινε οικουμενικός με τον μόνο τρόπο που μπορεί κανείς να το πετύχει: υλοποιώντας στη ζωή και στην τέχνη του, με τρόπο αυθεντικό, τις αρχές και τις αξίες που συνιστούν την τοπική και εθνική ταυτότητα και ιδιοσυστασία».