Ο Μίκης Θεοδωράκης με το γλαφυρό πολιτικό του λόγο διατυπώνει στο Χρέος τις εκτιμήσεις του για την πολιτική ηγεσία και την πολιτική τάξη της χώρας το 1996.
Ο αναγνώστης μπορεί να δε και να κρίνει την παθογένεια του ελληνικού πολιτικού συστήματος, να δει και να εκτιμήσει πόσο εύστοχη και διεισδυτική ήταν η κρίση του Θεοδωράκη για τα πολιτικά πράγματα της χώρας και επίσης να δει ότι οι διαπιστώσεις του Θεοδωράκη για τα πρόσωπα και τις καταστάσεις στο τότε παρόν και παρελθόν (1996) αναπαράχθηκαν και στα μελλοντικά χρόνια.
Απόσπασμα από το: Θεοδωράκης Μίκης, Το Χρέος, τομ. Β’, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2011 σελ. 1030-1037.
Πιστεύω ότι οι δημόσιοι άνδρες δοκιμάζονται κυρίως στις κρίσιμες στιγμές.
Εκεί όχι μόνο δείχνουν τι αξίζουν και πόσο είναι έτοιμοι να προσφέρουν στο σύνολο, αλλά και πόσο μπορούν να ανταποδώσουν έμπρακτα αυτό που τους προσφέρει ο λαός σε ώρες ειρήνης: ψήφο, εμπιστοσύνη, εκτίμηση, πιστή, αγάπη.
Η περίοδος 1940-1944 ήταν η κρισιμότερη του αιώνα μας. Εκατοντάδες χιλιάδες απλοί πολίτες δοκιμάστηκαν. Διώχτηκαν, φυλακίστηκαν, έχασαν τη ζωή τους. Δεκάδες χιλιάδες -που δεν είχαν ιδέα από πολιτική έκαναν εθνική πολιτική. Μπήκαν σε οργανώσεις, πήραν στα χέρια τους όπλα, βγήκαν στα βουνά.
Τι έκαναν τότε οι επαγγελματίες πολιτικοί και ανάμεσα τους ο Καραμανλής; Μερικοί μαζεύτηκαν στο Κάιρο, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο της δοκιμασίας, και τέθηκαν υπό τις διαταγές του Γλύξμπουργκ, που αποτελούσε το προπέτασμα της αγγλικής πολιτικής. Και μετά, χάρη στα λάθη των ηγετών του ΚΚΕ, μας κυβέρνησαν και εξακολουθούν να μας κυβερνούν ως σήμερα.
Ο Καραμανλής της περιόδου 1955-1967 στάθηκε σίγουρα ένας από τους σφοδρότερους πολιτικούς μου αντιπάλους, η αιχμή του δόρατος για τη μουσική μου, την ΕΔΑ και τους Λαμπράκηδες.
και δεν ήταν τυχαίο που η πρώτη «αντιστασιακή» συγκέντρωση των Λαμπράκηδων διοργανώθηκε συμβολικά στο χωριό όπου γεννήθηκε ο Καραμανλής. Παρ όλα αυτά, λίγο πριν από την πτώση της χούντας, πρότεινα «λύση Καραμανλή». Αλλά και στη μεταπολίτευση της νέας δυναμικής, με τις εύθραυστες ισορροπίες, η κυβέρνηση εθνικής ενότητας βρήκε στο πρόσωπό μου έναν σταθερό υποστηρικτή.
Τώρα, αφού πέρασε η μεταχουντική μπόρα, νομίζω ότι δικαιούμαι να προχωρήσω σε μια συνολική εκτίμηση αυτής της προσωπικότητάς που κυριάρχησε στην ελληνική πολιτική ζωή, για την οποία δεν μπορώ παρά να είμαι πολύ αυστηρός… (ακολουθεί εκτενής αναφορά)
Ο Καραμανλής υπήρξε το αρχέτυπο του εκλεκτού του ελληνικού κατεστημένου. Αναδείχθηκε, επάνω στα ερείπιά που δημιούργησε η κοντόφθαλμη ηγεσία του ΚΚΕ, που άφησε ορφανό και ακέφαλο το μεγαλύτερο λαϊκό κίνημα της ελληνικής ιστορίας.
Όντας σάρκα από τη σάρκα αυτού του λαϊκού κινήματος και μπροστά στο χειρότερο -τη χούντα-, νόμιζα πως είχα χρέος να δείξω όλο το μεγαλείο αυτού του κινήματος, υποδεικνύοντας ως σωτήρα σε μια κρίσιμη εθνική στιγμή έναν πολιτικό μου αντίπαλο. Είχα δίκιο ως προς το ένα σκέλος: η χούντα έφυγε. Η δημοκρατία ήρθε. Έπεσα όμως έξω ως προς την κατανόηση αυτής της απονενοημένης ενέργειάς μου, κυρίως από τον ίδιο τον Καραμανλή. Νομίζω ότι δεν κατάλαβε απολύτως τίποτε.
Εγωκεντρικά εκλεκτός όλων των εξουσιών, μπορεί να έκανε μεγάλα βήματα σε σχέση με τον Καραμανλή του 1955-1963, όμως στο βάθος έμεινε ο ίδιος, όπως ίδιοι παρέμειναν όλοι όσοι γεννήθηκαν ουσιαστικά σε μια ανώμαλη ιστορική περίοδο, όταν δηλαδή η συνολική ήττα του λαϊκού μας κινήματος -εξωτερικά από τους ξένους και εσωτερικά από ηγέτες ανίκανους έως προδότες έκανε απολύτους κυρίαρχους στη χώρα μας τους ξένους, που για άλλη μια φορά, μετά το 1821, δημιουργήσαν θρόνους, στρατιωτικά και αστυνομικά καρκινώματα απ’ τη μια πλευρά και, από την άλλη, στρατιές πολιτικών παραγόντων με δοτή δύναμη, δοτό κύρος και δοτή εξουσία, που επί μισό αιώνα οδηγούν την Ελλάδα από το κακό στο χειρότερο.
ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΗΓΕΤΕΣ
Όσον άφορα τη γνώμη μου (1995) για τους σημερινούς ηγέτες, που διακρίνονται για την αντιπαλότητα τους, πιστεύω ότι αυτό που προβάλλουν οι πολιτικοί συντάκτες και θαυμάζουν οι οπαδοί δεν είναι η εξυπνάδα τους, αλλά η πονηρία τους, το ρίξιμο, το ξεγέλασμα, το πως υφαίνει ο καθένας τον ιστό του καριερισμού, μέσα στον όποιο θα πιαστούν σαν μύγες οι ψηφοφόροι, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν πια πολιτικοί-οδηγοί με αρχές, ιδεώδη, οράματα.
Ο Α. Παπανδρέου, λόγου χάριν, έχει επιβάλει ένα νεοπαγές «ιδεώδες», που έγινε «σχολή» για τους νεότερους πολιτικούς. Είναι το δόγμα «η εξουσία για την εξουσία». Ο Μητσοτάκης διασταυρώθηκε για μια στιγμή με την ιστορία. Φαίνεται όμως πως δεν το πήρε είδηση. Έτσι, επηρεασμένος κι αυτός από τη «σχολή» Παπανδρέου, γλίστρησε προς το ιδεώδες της «εξουσίας για την εξουσία» και τσακίστηκε.
Δεν μπορώ να γνωρίζω το μέλλον των Έβερτ, Σαμαρά καθώς και όσων δελφίνων προέκυψαν από το ΠΑΣΟΚ κυρίως. Όμως, προς το παρόν δεν βλέπω τον πολιτικό που θα βάλει το ιδεώδες -και ποιο ιδεώδες- πάνω από την καριέρα του. Και πολύ φοβάμαι πως για πολλά χρόνια το παράδειγμα του Καραμανλή, του Παπανδρέου και του Μητσοτάκη θα επισκιάζει τον πολιτικό ορίζοντα της χώρας μας. Ειλικρινά, φως δεν βλέπω από πουθενά.
ΤΑ ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΑ
Το πολιτικό κατεστημένο, καθώς διακλαδώθηκε με το δημοσιογραφικό, το οικονομικό, το δικαστικό, το στρατιωτικό, ακόμα και με το παραοικονομικό -για να μην αναφερθώ στις ξένες δυνάμεις, γιατί αυτό αποτελεί πλέον κοινοτοπία-, έχει διογκωθεί σε βαθμό που να κλείνει γύρω μας όλους τους ορίζοντες. Ακόμα και της τέχνης! Πρέπει να το πάρουμε απόφαση πως από δω και στο εξής οι Έλληνες θα ζήσουν σαν υπήκοοι, που η μοναδική τους ενεργητική αντίσταση θα είναι να μην πληρώνουν φόρους, να εξαπατούν ο ένας τον άλλο και όλοι μαζί το κράτος, να αλληλοϋβρίζονται και να αλληλοϋποβλέπονται ο θάνατός σου η ζωή μου, όπως έλεγαν κάποτε. Ισχυρότεροι λαοί, με ομοιογένεια όχι μόνο γλωσσική αλλά και εθνική, με κοινά ιδεώδη και συλλογικά ιδανικά, θα μας απειλούν όλο και πιο ασφυκτικά.
Η Ευρώπη ως πότε θα μας ελεεί; το Ισλάμ πότε θα εισβάλει σαν πλημμυρίδα; Ωστόσο, το μόνο προϊόν που θα ανθεί και θα καρποφορεί θα είναι ο πολιτικάντικος καριερισμός, που, όπως «η εξουσία για την εξουσία», έχει γίνει κι αυτός ήδη «η πολιτική για την πολιτική», σαν την επιφάνεια ενός παγόβουνου, που το κύριο μέρος του είναι μπίζνες με κρατικό, δημόσιο κυρίως χρήμα και πλήθος άλλα διακλαδωμένα συμφέροντα, που σαν ατσάλινος κισσός πνίγουν τον εντελώς ανυποψίαστο για το τι συμβαίνει γύρω του Νεοέλληνα.
Όσον άφορα τη χούντα των συνταγματαρχών, είναι ενδεικτική για τη σήψη, την ενοχή και την κρίση του πολιτικού κατεστημένου, που στήθηκε από τους ξένους πάνω στα ερείπια της συντριπτικής ήττας του ελληνικού αριστερού αναγεννητικού κινήματος. Ποιοι ήταν οι συνταγματάρχες: Ποιες οι αρχές τους; Ποιοι οι πνευματικοί τους ηγέτες; Ποιοι οι εκπαιδευτές τους; Δηλαδή, σε ποια σχολή φοιτήσαν; Ποια η κουλτούρα τους; και πως και ποιοι την διαμόρφωσαν; για να χτυπήσουν τον βασικό τους εχθρό, δηλαδή το ΕΑΜ, οι Έλληνες πολιτικοί, κεντρώοι, δεξιοί, «προοδευτικοί», χρησιμοποίησαν τους πάντες και τα πάντα. Τους αμόρφωτους και τους κοινούς εγκληματίες τους οργάνωσαν στις παρακρατικές οργανώσεις, τους μορφωμένους και τους φιλόδοξους τους ενέταξαν στα σώματα ασφαλείας και στο στρατό.
ΚΑΘΕ ΜΕΣΟ ΘΕΜΙΤΟ ΚΑΙ ΝΟΜΙΜΟ
Εκεί τους διδάξαν δύο βασικές αρχές: πρώτον, ότι η Ελλάδα ταυτίζεται με το θρόνο και τον αντικομουνισμό και, δεύτερον, ότι κάθε μέσον είναι θεμιτό και νόμιμο, προκειμένου να προστατευθούν τα εθνικά ιδεώδη από το μίασμα του κομμουνισμού, του ΕΑΜ και γενικά οτιδήποτε «μυρίζει» Αριστερά.
Συλλήψεις, ανακρίσεις, εκτοπίσεις, βασανισμοί, θανατώσεις και παντός είδους εξευτελισμοί και διώξεις αποτελούν την εθνική νομιμότητα, που στην κορυφή την εκφράζουν ο θρόνος και όλοι οι πολιτικοί εκτός της Αριστεράς. Αυτά τα διδάξαν στην πράξη και στη φωτιά του εμφυλίου πολέμου όλες οι βασιλικές κυβερνήσεις, από τις όποιες πέρασε όλο το φάσμα του πολιτικού κόσμου.
Ας μην ξεχνάμε μόνον ότι στην αιχμή του Εμφυλίου πρωθυπουργός υπήρξε ο Σοφούλης, αρχηγός των Φιλελευθέρων. Επομένως, τη βρόμικη δουλεία των στρατοδικείων, των χιλιάδων εκτελέσεων, των απερίγραπτων συστημάτων βασανιστηρίων, των εξοριών, της Μακρονήσου κ.λπ. την έκαναν όλοι μαζί.
Φυσικά αυτοί, δηλαδή η πολιτική τάξη, ούτε σκότωναν ούτε βασάνιζαν. Κάποιος όμως έπρεπε να κάνει αυτές τις βρόμικες δουλειές. Κι αυτοί ήταν οι αξιωματικοί του στρατού, της χωροφυλακής και της αστυνομίας. Επομένως, ο Παπαδόπουλος υπήρξε γέννημα-θρέμμα των εθνικοφρόνων. Καρικατούρα του συνόλου του αντιλαϊκού μετώπου.
Δηλαδή, σε τελευταία ανάλυση, οι χουντικοί υπήρξαν θύτες και συγχρόνως θύματα ενός κόσμου υποκριτικού, που αυτοί γνώριζαν καλύτερα από κάθε άλλον. Μιλούσαν, λόγου χάριν, για ελεύθερες εκλογές κοροϊδεύοντας τον ελληνικό λαό, ενώ είχαν αναθέσει στον Γεώργιο Παπαδόπουλο την εφαρμογή του «σχεδίου Περικλής», που προέβλεπε όργιο εναντίον των ψηφοφόρων της ΕΔΑ και υπέρ όχι μόνο του Καραμανλή αλλά και του Γεωργίου Παπανδρέου (βλέπε επ’ αυτού τις αποκαλύψεις του Γεωργίου Ράλλη).
Τι να σκεφθεί ο αξιωματικός αυτός για τα πολιτικά του είδωλα, όταν ο ίδιος γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλον με ποιον τρόπο κερδίζουν τις ψήφους του έντρομου ελληνικού λαού; Και τι είναι πιο ευθύ, αντρίκειο και τίμιο για την ηθική με την οποία τον διδάσκουν; Να κλέβεις υποκριτικά την ψήφο του λαού ή να του λες στα ίσια -επωμιζόμενος και τις ανάλογες ευθύνες «σου αφαιρώ την ψήφο», μια και η ψήφος σου, έτσι κι αλλιώς, δεν έχει καμιά αξία, αφού εγώ ως υπεύθυνος των σκοτεινών και άνομων μηχανισμών, τη διαμορφώνω -κατ’ εντολήν των δήθεν δημοκρατικών ηγετών όπως την θέλουν αυτοί; Ο Παπαδόπουλος στράφηκε ειλικρινά κατά του θρόνου και όλων των παλιών του αφεντικών, ακολουθούμενος από τη συντριπτική πλειονότητα των αξιωματικών -ιδιαίτερα του στρατού-, γιατί γνώριζε καλύτερα από κάθε άλλον τη σαπίλα μέσα στην οποία ζούσαν, το ψεύδος, την υποκρισία, τα μεγάλα κίβδηλα λόγια και, προπαντός, την αναίσχυντη εκμετάλλευση των λέξεων «Ελλάδα», «έθνος», «λαός».
ΠΡΑΙΤΟΡΙΑΝΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ
Όμως, από την άλλη μεριά, ήταν όλοι παγιδευμένοι στα δίχτυα -στα οποία τους είχαν μπλέξει ενός τυφλού αντικομουνισμού. Η πολιτική τους κουλτούρα-κουλτούρα ουσιαστικά πραιτοριανών δεν τους επέτρεψε να ξεπεράσουν τα έτσι κι αλλιώς στενά και μίζερα όρια τους.
Σε μια εποχή κορύφωσης του ψυχρού πολέμου, οι δυνατότητες ελιγμών ήταν ελάχιστες. Εντούτοις άρχισαν σιγά σιγά να μπαίνουν στο νόημα της λογικής της αμερικανοκρατίας- αμερικανοδουλίας, στην οποία είχαν υποτάξει τη χώρα μας όλοι οι αντιεαμικοί πολιτικοί -ηγέτες, με επικεφαλής το θρόνο. Και άρχισαν ανοίγματα προς τις βαλκανικές χώρες, την Τουρκία, τον αραβικό κόσμο. Δεν βοηθήσαν τους Αμερικανούς στον πόλεμο των Έξι Ημερών μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου. Έδιωξαν το θρόνο.
Ώστε δεν ήταν τόσο «προδότες» οι ανατολικοί, που διέβλεπαν και προσδοκούσαν (καραδοκούσαν για) εξελίξεις. Ούτε τόσο ανόητοι οι Αμερικανοί, που από μια εποχή κι έπειτα έβλεπαν τον Παπαδόπουλο σαν κόκκινο πανί. Τον υπονόμευαν, έως ότου τον ανέτρεψαν με το κίνημα του Ιωαννίδη. Μήπως γι’ αυτό, δηλαδή γιατί οι αντικομουνιστές πολιτικοί μας ηγέτες είχαν λερωμένη τη φωλιά τους, δεν έβγαλαν τσιμουδιά σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας; και μήπως ακόμα όλη αυτή η υστερία σε βάρος τεσσάρων-πέντε γερόντων καταδικασμένων σε ισόβια κάθειρξη δεν δείχνει στο βάθος ενοχή; σαν να θέλουν εκ των υστερούν να αποδείξουν τα αντιδικτατορικά τους αισθήματα, που, εντούτοις, τόσο επιμελώς τα απέκρυπταν τότε που θα ήταν ωφέλιμα για τον τόπο.
Εκτιμώ ειλικρινά τη σιωπή του Παπαδοπούλου. Καθώς και τη συνέπεια στην περιφρόνηση για τα παλιά αφεντικά του, που τόσο καλά γνωρίζει, μια και τον οδήγησαν τόσο αυτόν όσο και τη γενιά του στον χειρότερο δρόμο που θα μπορούσε να οδηγήσει κανείς: στο δρόμο του εμφυλίου μίσους και του δόγματος του δικαίου του ισχυρότερου. Εν ονόματι τίνος; Του έθνους; του λαού; της Ελλάδας; Αστειότητες! Αφού τους υποχρέωσαν να λερώσουν τα χέρια τους και την ψυχή τους, τους βοηθήσαν άθελα τους να καταλάβουν, έστω και αργά, ότι τους μεταχειρίστηκαν για να κάνουν αυτοί τη βρόμικη δουλεία, για να φαντάζουν οι άλλοι σωτήρες του έθνους, νεμόμενοι την εξουσία εκ περιτροπής.
Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΦΩΣ
Πιστεύω ότι, για να φωτιστεί η νεότερη ιστορία μας, είναι απαραίτητη η μαρτυρία των πρωταγωνιστών -αλλά κι όσων αναμείχθηκαν στη θλιβερή υπόθεση της επταετίας, ώστε να γνωρίζουν καλά πρόσωπα και πράγματα-, για να μπορέσει ο ιστορικός του μέλλοντος να σταθμίσει με ακρίβεια γιατί και πως ήρθε η δικτατορία, ποιες οι βαθύτερες σχέσεις της με το πολιτικό σύστημά που μας επέβαλαν οι ξένοι, που οφείλεται η σιωπή του ηγέτη και των άλλων στελεχών της στρατιωτικής χούντας, ποια τα αίτια για την έλλειψη μαζικής δυναμικής αντίστασης, τι, πως και ποιοι ευθύνονται για την τραγωδία της Κύπρου, για ποιο λόγο μετεστράφη η αμερικανική πολιτική απέναντι στη χούντα, γιατί το ΚΚΕ, η Σοβιετική Ένωση και γενικά τα κομμουνιστικά κράτη τηρήσαν παθητική στάση, γιατί η συστηματική επιδίωξη από όλα τα κατεστημένα για επιβολή σκότους και λήθης στην οποία αντίσταση κατά της δικτατορίας. Τι είδους σχέσεις, ενοχές, συνενοχές μας κρύβουν; και ποιοι;
ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΟΥ ΘΕΣΕΙΣ
Όσον αφορά τις σχέσεις μου με τις ηγεσίες των κομμάτων της Αριστεράς την περίοδο αύτη (1975-1996), πριν εκθέσω τα «πιστεύω» μου, επιθυμώ να δώσω το λόγο στον ιστορικό Παύλο Πετρίδη: «Ωστόσο, τη μεγαλύτερη δυνατή μεγαθυμία και ανοχή επέδειξε ο Θεοδωράκης απέναντι στους παλιότερους και τους κατοπινούς συντρόφους του.
Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς από τις συστηματικές υπονομεύσεις της δράσης του από μέρους του ΚΚΕ, της ΕΔΑ και του ΚΚΕ Εσωτερικού; Με αποκορύφωμα τον εξοβελισμό του από το Συνασπισμό της Αριστεράς το 1989. Για τον όποιο μάλιστα είχε πρωτοστατήσει επί πολλές δεκαετίες. Σημαντικές ανανεωτικές πρωτοβουλίες του μέσα από την Κίνηση των Λαμπράκηδων, το ΠΑΜ, το ΕΑΣ, τη Νέα Αριστερά, τη νέα ΕΔΑ. Την Κίνηση των Εαμογενών, την ΚΕΑ, το Κίνημα Ειρήνης και Πολιτισμού αμφισβητήθηκαν εκ των ένδον. «Διέθετε άραγε πιο προβεβλημένο ηγέτη η Αριστερά στη συγκυρία της μεταπολίτευσης; Αντίστοιχο σύμβολο αντίστασης και εθνικής εμβέλειας όπως ο Θεοδωράκης; Κι όμως, τελικά δεν εξελέγη ούτε καν βουλευτής. Μόνον ένας ψυχαναλυτής θα μπορούσε να απαντήσει πειστικά στο συγκεκριμένο ερώτημα.
«Εντούτοις, με τις κατά καιρούς ηγεσίες της Αριστερά, που φέρουν ακέραιες τις ευθύνες για τη διάσπαση και την τελική συρρίκνωση της, συνεργάστηκε συντροφικά. Δυστυχώς και οι αντίστοιχες ηγεσίες -όπως συνέβη με τη Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ επέλεξαν τη διχαστική πρακτική περιθωριοποιώντας τον πρωτοπόρο εμπνευστή της εθνικής ομοψυχίας. Τον άνθρωπο που πίστεψε στην ενότητα και πάλεψε γι’ αυτήν».