του Γιώργου Αγοραστάκη
54 χρόνια μετά ο Μίκης Θεοδωράκης επιστρέφει στο ιστορικό φρούριο Φιρκάς στα Χανιά.
Το φρούριο Φιρκά στα Χανιά είναι ένας ιστορικός τόπος στην Κρήτη. Σύμβολο της ελευθερίας της και της ένωσής της με την Ελλάδα.
Το φρούριο κατασκευάστηκε από τους Βενετούς κατακτητές. Η τουρκική απειλή στη θάλασσα μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 ανάγκασε τους Βενετούς να οχυρώσουν ισχυρά τις θέσεις τους στο νησί. Τo σχεδιασμό της οχύρωσης της πόλης των Χανίων ανέθεσαν το 1538 στον Βερονέζο Αρχιτέκτονα Michele Sanmicheli.
Ο Sanmicheli για την είσοδο του λιμανιού σχεδίασε το ειδικό οχυρωματικό έργο με την ονομασία Renellino del Porto, το οποίο κατασκευάστηκε στη συνέχεια, με σκοπό τον έλεγχο της εισόδου του λιμανιού και την αποτροπή της προσέγγισης εχθρικών πλοίων.
Ισχυρά κανόνια τοποθετήθηκαν στο φρούριο ικανά να βυθίσουν κάθε εχθρικό πλοίο που επιδίωκε να εισέλθει στο λιμάνι. Στο χώρο του φρουρίου στη δυτική πλευρά κατασκευάστηκαν αργότερα και οι στρατώνες της φρουράς.
Οι Τούρκοι κατακτητές της Κρήτης στην συνέχεια (1669-1898), χρησιμοποίησαν το κάστρο για τον ίδιο σκοπό. Στο φρούριο ήταν ο στρατώνας της πόλης γι’ αυτό και πήρε την ονομασία FIRKA (= στρατώνας) που διατηρεί μέχρι σήμερα. Το φρούριο παράλληλα έγινε η φυλακή και ο τόπος μαρτυρίου για τους επαναστάτες Κρητικούς.
Μετά την Επανάσταση του 1898 και την Αυτονομία της Κρήτης υψώθηκε στο σημαιοστάσιο του Φιρκά η σημαία της Κρήτης. Αργότερα την 1η Δεκεμβρίου του 1913, έγινε στο Φιρκά η επίσημη τελετή της Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα με την ύψωση της Ελληνικής Σημαίας. Με την παρουσία του τότε βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου, των ζώντων οπλαρχηγών των Κρητικών Επαναστάσεων, και χιλιάδων κόσμου.
Στη θέση όπου άλλοτε κυμάτιζε η τουρκική σημαία, στήθηκε μαρμάρινη επιγραφή, που έγραφε: ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΕΝ ΚΡΗΤΗ 1669-1913 – ΗΤΟΙ, 267 ΕΤΗ, 7 ΜΗΝΕΣ, 7 ΗΜΕΡΑΙ
Ο Μίκης Θεοδωράκης στο Φιρκά
Σ΄ αυτόν το ιστορικό χώρο, ο Μίκης Θεοδωράκης το 1951, υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία.
Ο Μίκης Θεοδωράκης το φρούριο Φιρκά
Γράφει ο Μίκης Θεοδωράκης στην αυτοβιογραφία του, «Οι δρόμοι του αρχάγγελου», τόμος 5ος σελ.184-185
«O Λόχος Στρατηγείου είχε την έδρα του μέσα στο φρούριο Φιρκά. Δυο βήματα πιο κει, στον Τοπανά, στην οδό Θεοτοκόπουλου, ήταν το σπίτι πού είχαν νοικιάσει προσωρινά οι γονείς μου, μιας και ο πατέρας μου είχε δικηγορικό γραφείο στην πόλη κι ο Γιαννάκης πήγαινε στο Γυμνάσιο.
Ξέρουμε απ’ τους προηγουμένους τόμους (σημ. Δρόμοι του Αρχάγγελου), ότι στον Φιρκά είχαν κλείσει την οικογένεια του Θεοδωρομανώλη (σημ. προγόνου του Θεοδωράκη). Εκεί του έκοψαν το κεφάλι οι Τούρκοι, μπροστά στα μάτια του Θεριανού. Αργότερα, στο τέλος του περασμένου αιώνα, και πάλι οι Τούρκοι είχαν φυλακίσει τον παππού μου, τον Μιχαήλ, για την επαναστατική του δράση. Τώρα τα κελιά τα είχαν κάνει γραφεία. Στο προαύλιο παρκάριζαν τα τζιπ, τα μπετφόρ, τα τεράστια Τζέιμς και οι μοτοσικλέτες, ενώ στην ταράτσα του κάστρου ήταν στοιβαγμένα τα καύσιμα: βαρέλια με βενζίνη και με λάδια.
Ο Λοχαγός κ. Σαραντινάκης με τοποθέτησε στο Γραφείο Κινήσεως, οπού, εκτός από μένα, υπηρετούσε ο δεκανεύς Γιώργος απ’ το Ναύπλιο. Η δουλειά μας ήταν να προμηθεύουμε τους σοφέρ με καύσιμα, να περνάμε τις ποσότητες στα Δελτία Κινήσεως και να κρατάμε βιβλίο. Στην αρχή, εγκαταστάθηκα μέσα στο σημαιοστάσιο, και αργότερα, μαζί με τον Γιώργο, σ’ ένα δωματιάκι πού χτίσανε στο βάθος της ταράτσας ειδικά για μας. Έτσι, όλη την ήμερα βρισκόμουν πάνω απ’ τη θάλασσα. Αριστερά, στο βάθος, το νησάκι Θοδωρού, απέναντι απ’ το χωριό μου. Μπροστά μου το Κρητικό Πέλαγο. Δεξιά ο Φάρος και ακόμα πιο δεξιά το λιμάνι. Όταν αγρίευε ή θάλασσα, ο αφρός των κυμάτων μας έλουζε. Σκουπίζαμε την υγρασία απ’ τα πρόσωπα μας και με τη γλώσσα γλείφαμε το αλάτι… Όταν δεν είχαμε δουλειά, καθόμουν μπροστά στις λευκές νότες, προσπαθώντας να συνεχίσω τη σύνθεση της «ΠΡΩΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ»…
Η Πρώτη Συμφωνία
Ο Μίκης Θεοδωράκης άρχισε να συνθέτει την Πρώτη Συμφωνία όντας εξόριστος στην Ικαρία. Το 1949 μεταφέρθηκε στη Μακρόνησο και πήρε μαζί του τις παρτιτούρες μέσα σ’ ένα ξύλινο κουτί (μπαουλάκι).
Αφηγείται ο ίδιος:
«Στη Μακρόνησο χάθηκαν όλα τα αντίγραφα, γιατί εκεί απαγορευόταν να έχουμε γραφτά. Και τα ‘χανε πάρει όλα, τα είχανε βάλει κάτω στην παραλία, φύσηξε μια μέρα μια άλλη θύελλα, άνοιξε τα μπαούλα, πήρε τις νότες μου όλες ο άνεμος, γέμισαν τα συρματοπλέγματα με νότες…
Θυμάμαι είχα τότε ένα έργο του Σοστακόβιτς κι αποσπάσματα από την Πρώτη Συμφωνία και πήγαμε στη σκηνή των στρατηγών. Ήταν εκεί ο Σαράφης, ήταν ο Μάντακας, ο Ηλιού, ο Αυγερόπουλος κι εκεί με μια μικρή ορχήστρα έδωσα τα πρώτα αποσπάσματα της Πρώτης».
Μετά την απελευθέρωσή του από την Μακρόνησο τον Αύγουστο του 1949 ο Θεοδωράκης ήρθε στα Χανιά στην οικογένειά του. Όχι για πολύ όμως, γιατί πάλι τον ξανασυνέλαβαν to 1950, τον έντυσαν στο χακί και τον μετέθεσαν στην Αλεξανδρούπολη. Μετά από πολλές περιπέτειες επέστρεψε στα Χανιά και κατέληξε να υπηρετεί το υπόλοιπο της θητείας του στο Φιρκά στο Λιμάνι των Χανίων.
Όπως γράφει τότε, όλο του το ενδιαφέρον διοχετεύονταν στο μακελλειό του Εμφυλίου. Μια αποφασιστική σκέψη τον βασάνιζε: να δημιουργήσει όσο και οι πιο πολύ έργο που να δήλωνε την πίστη του. Όλη του η ύπαρξη κι ο συναισθηματικός του κόσμος κρατιόταν στη μουσική δημιουργία. Τα πρόσωπα και τα γεγονότα, οι προσδοκίες, τα εγκλήματα και οι φρικαλεότητες … κυριάρχησαν σε κάθε ίχνος της ζωτικότητας πάνω στον εικοσιπεντάχρονο ιδεολόγο Θεοδωράκη. Στο σημειωματάριο που κρατούσε στο Φιρκά του 1951 έγραφε: «Πάνε τώρα δύο μήνες που βρίσκομαι στην Κρήτη κι όμως έφτασα στο σημείο που ζητούσα: να σκέφτομαι με ήχους το καθετί. Να είναι αδύνατον να συλλογιστώ κάτι ξέχωρο από τη μουσική. Έτσι αγαπώ μονάχα εκείνο που με βοηθάει και με εμπνέει. Έμψυχο και άψυχο. Αρχίζω ξανά να ζω μέσα στο πεντάγραμμο. Η δίψα της δημιουργίας με κατακτά το ίδιο πλατιά και οδυνηρά όπως οι πιο βασικές μας λειτουργίες».
Έτσι φαντάρος κι ενώ εκτελούσε την υπηρεσία του χωμένος μέσα στο σημαιοστάσιο ή στην πρόχειρη σκοπιά που φαίνεται στην φωτογραφία, ανασύστασε με την μνήμη του την Πρώτη του Συμφωνία.
54 χρόνια μετά ο Μίκης ξαναεπιστρέφει στο Φιρκά
Αυτό τον ιστορικό χώρο επιλέξαμε για μια δεξίωση στα πλαίσια του Διεθνούς Συνεδρίου Μίκης Θεοδωράκης, το Σάββατο βράδυ, στις 30 Ιουλίου του 2005.
Ο Θεοδωράκης ιδιαίτερα ευδιάθετος απολάμβανε την βραδιά αναπολώντας στιγμές από την εκεί παραμονή του, αλλά και ενθυμούμενος στιγμές της ιστορίας της νεότερης Ελλάδας. Στο πιάνο η Έλενα Μουζάλα έκανε την αρχή για να μπουν στο χορό της μουσικής η Μαρία Δημητριάδη, η Arja Saijonmaa, η Νένα Βενετσάνου κι όλοι οι παρεβρισκόμενοι.
