Κείμενο: Αποστόλης Γιαννακίδης, από την «ΠΥΞΙΔΑ» Κυριακή, 28 Νοέμβριος 2010
| Το ιστορικό Στο πραξικόπημα των Συνταγματαρχών της 21ης Απριλίου 1967 ο λαός αιφνιδιάστηκε και παρέλυσε η χώρα. Όπως είναι φυσικό ματαιώθηκε κάθε καλλιτεχνική δραστηριότητα του συνθέτη. Ακολούθησαν αμέτρητες συλλήψεις και διώξεις αριστερών πολιτών, πολιτικών και διαφόρων στελεχών κομμάτων. Ο Θεοδωράκης δύο ημέρες μετά το πραξικόπημα, και αφού κατάφερε να διαφύγει τη σύλληψη, θεωρεί χρέος του να απευθύνει μία έκκληση αντίστασης σκεπτόμενος ότι πρέπει να υπάρξει μία φωνή μέσα στο μεγάλο πανικό που είχε δημιουργηθεί. Μία φωνή που θα δώσει θάρρος στο λαό και θα απειλήσει τη δικτατορία ακόμα και με θάνατο. Έτσι, στις 23 Απριλίου έγραψε ένα μήνυμα καλώντας όλους τους Έλληνες να ενωθούν για να μπορέσουν να οργανωθούν, ώστε να απομονώσουν και να διώξουν τη χούντα. Το κείμενο αυτό μοιράστηκε σε χιλιάδες σπίτια. Το Μάιο του 1967 ιδρύει με εισήγηση δική του την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση κατά της Δικτατορίας, το ΠΑΜ (Πατριωτικό Μέτωπο) και εκλέγεται πρόεδρός του. Στόχος του ΠΑΜ ήταν, φυσικά, η ανατροπή της χούντας και η αποκατάσταση της ελευθερίας. Παράλληλα, η χούντα επέβαλε σκληρή λογοκρισία στους στίχους κάθε τραγουδιού που θεωρείτο ότι είχε κοινωνικό ή πολιτικό περιεχόμενο, ενώ στις 11 Ιουνίου απαγόρεψε τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη με ειδική διαταγή του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Στρατηγού Οδυσσέα Αγγελή. Απαγορεύτηκαν όλες οι ραδιοφωνικές μεταδόσεις των τραγουδιών του, η κυκλοφορία των δίσκων του, κάθε είδους εκτέλεση, ακόμα και ακρόαση. Όσοι τραγουδούν Θεοδωράκη, οδηγούνται σε έκτακτα στρατοδικεία. Έτσι, ο Μίκης Θεοδωράκης, πρωταγωνιστής των εξελίξεων της περιόδου αυτής, έγινε ο κύριος στόχος της χούντας, αναγκαζόμενος να κρύβεται σε διάφορα σπίτια, όπως ένας φυγάς. Οι μέρες αυτές ήταν σκληρές για τον ίδιο, αλλά και για την οικογένειά του. Σχεδόν αδυνατούσε να βρει φιλόξενο σπίτι για να σωθεί από τους στρατιωτικούς και την αστυνομία. Ο κόσμος φοβόταν να τον φιλοξενήσει. Οι άνθρωποι της ασφάλειας τον αναζητούσαν για καιρό, ώσπου τελικά, τέσσερις μήνες μετά την επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα, στις 21 Αυγούστου του 1967, τον συνέλαβαν σε ένα σπίτι-καταφύγιο στο Χαϊδάρι. Οι ασφαλίτες τον έβγαλαν γυμνό από το σπίτι (λόγω σωματικής έρευνας) και τον έβαλαν σε ένα αυτοκίνητο, οδηγώντας τον στο “σφαγείο”… στα κρατητήρια (κολαστήρια σωστότερα) της Γενικής Ασφάλειας στην οδό Μπουμπουλίνας. Εκεί, σε συνθήκες απόλυτης απομόνωσης και στυγνών βασανισμών, κυριολεκτικά περιμένοντας την ώρα που θα τον εκτελέσουν, συνθέτει ένα σπουδαίο έργο: «Ο Ήλιος και ο Χρόνος». Το συνέθεσε σε ένα κομμάτι χαρτί που του φέρανε μετά από πολλές ημέρες απομόνωσης στο κελί του και αποτελεί μια κραυγή ελπίδας για τη ζωή. Ένα έργο για τη Ζωή και το Θάνατο. Οι φρικτές στιγμές που ζούσε μέσα στα κρατητήρια και η καθυστέρηση της δίκης του τον οδήγησαν σε μια μεγάλη απεργία πείνας. Έπειτα από μερικές ημέρες μετεφέρθηκε στο νοσοκομείο των φυλακών Αβέρωφ και από εκεί εγκλείστηκε κατευθείαν στις φυλακές Αβέρωφ, στην λεωφόρο Αλεξάνδρας απέναντι από το γήπεδο του Παναθηναϊκού. Στις φυλακές Αβέρωφ οι συνθήκες κράτησης ήταν πιο ανθρώπινες σε σχέση με την Ασφάλεια στην οδό Μπουμπουλίνας. Στην περίοδο αυτή, μεταξύ άλλων, ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με τη Ρένα Χατζηδάκη (Μαρίνα). Έπειτα από ισχυρές διεθνείς πιέσεις, οι στρατιωτικοί δικτάτορες αναγκάστηκαν και απελευθέρωσαν τον Θεοδωράκη από τις φυλακές Αβέρωφ. Το Μάρτιο του 1968 η χούντα τον αφήνει ελεύθερο με αρκετές όμως ομάδες αστυνομικών να παρακολουθούν την κάθε του κίνηση. Την περίοδο αυτή ο ίδιος ζει στο σπίτι του στο Βραχάτι Κορινθίας κάνοντας συχνές επισκέψεις στην Αθήνα. Τον Αύγουστο του 1968 οι δικτάτορες αποφασίζουν να τον θέσουν σε κατ’ οίκον περιορισμό στο σπίτι του στο Βραχάτι, έπειτα από κάποιες δηλώσεις του κατά της χούντας. Πλέον δεν έχει το δικαίωμα να βγει από το σπίτι του αλλά ούτε και να δεχτεί επισκέψεις. Η περίοδος αυτή αποδεικνύεται πολύ δημιουργική για τον ίδιο καθώς συνθέτει αρκετά σπουδαία έργα, όπως τα «Τραγούδια του Ανδρέα», τα «Επιφάνεια-Αβέρωφ» σε ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, τη «Νύχτα Θανάτου» σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου. Παράλληλα, ολοκληρώνει τον κύκλο τραγουδιών «Λαϊκά», πάλι σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, και τέλος συνθέτει το πολύ σπουδαίο έργο «Κατάσταση Πολιορκίας» σε ποίηση της Ρένας Χατζηδάκη.Ορισμένες ανησυχίες όμως των χουντικών για πιθανή απόδρασή του στο εξωτερικό, οδήγησαν τους δικτάτορες να πάρουν νέες, πιο σκληρές αποφάσεις. Ο Μίκης έπρεπε να εξοριστεί σε πιο “ασφαλές” μέρος. Τότε δόθηκε η εντολή να βρεθεί το πιο απομακρυσμένο σημείο και να τον απομονώσουν εκεί αμέσως. Στις 21 Αυγούστου 1968 μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο κέντρο της Πελοποννήσου, στο ερημικό ορεινό χωριό της Αρκαδίας, τη Ζάτουνα, κοντά στη Δημητσάνα, στο οποίο κατοικούσαν περίπου 20 οικογένειες. Η Ζάτουνα, εκτός του ότι ήταν αρκετά ερημικό χωριό, είχε και τη φήμη ότι ήταν αντικομμουνιστικό. Έτσι, εξόριστος στη Ζάτουνα, σε κατ’ οίκον περιορισμό, ο Μίκης Θεοδωράκης δεν είχε κανένα δικαίωμα ως πολίτης. Τη φύλαξη του Μίκη Θεοδωράκη ανέλαβε μια ολόκληρη διμοιρία χωροφυλάκων, οι οποίοι περιπολούσαν το σπίτι και ολόκληρο το χωριό, σε εικοσιτετράωρη βάση. Ο ίδιος είχε το δικαίωμα να κυκλοφορήσει στο χωριό μόνο για τέσσερις ώρες την ημέρα, με συνοδεία δύο αστυνομικών και ήταν υποχρεωμένος να παρουσιάζεται δύο φορές την ημέρα στο αστυνομικό τμήμα. Οι χωροφύλακες είχαν εντολές να μην επιτρέπουν την επικοινωνία του Θεοδωράκη με τον έξω κόσμο. Βρισκόταν σε πλήρη απομόνωση. Η γυναίκα και τα παιδιά του υποβάλλονταν σε έρευνες κάθε φορά που έβγαιναν και ξαναέμπαιναν στο χωριό. Κατά διαστήματα οι χωροφύλακες λάμβαναν νέες διαταγές για αιφνίδιες έρευνες μέσα στο σπίτι. Οι διαταγές αυτές για αιφνίδιες έρευνες κύριο σκοπό τους είχανε περισσότερο να αναστατώσουν παρά να ερευνήσουν για οτιδήποτε απαγορευμένο. Τον πρώτο καιρό δεν του επέτρεπαν να έχει και να διαβάζει βιβλία και περιοδικά. Δεν επέτρεπαν, επίσης, να έχει κάποια αλληλογραφία, ενώ απαγορευόταν ακόμα και οι ίδιοι οι χωροφύλακες να του μιλάνε. Αλλά καθώς ήταν κι αυτοί “εξόριστοι” κι απομονωμένοι μαζί με τον ίδιο, με τον καιρό άρχισαν να τον συμπαθούν, αλλά και να εξοικειώνονται με τη μουσική του. Στην ουσία, έγιναν το πρώτο ακροατήριο των τραγουδιών από τις «Αρκαδίες» που συνέθετε ο Θεοδωράκης στο πιάνο. Όπως ο ίδιος έχει δηλώσει, οι ίδιοι οι χωροφύλακες του ζήταγαν να παίξει τα τραγούδια του. |
| Η Ζάτουνα Η Ζάτουνα της ορεινής Αρκαδίας είναι ένα πανέμορφο χωριό περίπου 4χλμ δυτικά από τη Δημητσάνα. Είναι πατρίδα του ήρωα Στάικου Σταϊκόπουλου και γενέτειρα αλλά και τόπος καταγωγής πολλών αγωνιστών του ‘21 και μελών της Φιλικής Εταιρείας. Από τον Αύγουστο του 1968 μέχρι τον Οκτώβριο του 1969 η Ζάτουνα έμελλε να “φιλοξενήσει” το Μίκη Θεοδωράκη και την οικογένειά του στα δύσκολα χρόνια της εξορίας του, αφού θεωρούταν από την Χούντα των Συνταγματαρχών ως αντικαθεστωτικός. Να σημειώσουμε ότι το σπίτι που έμενε ο Θεοδωράκης στην Ζάτουνα σώζεται μέχρι και σήμερα. Η Ζάτουνα της ορεινής Αρκαδίας είναι ένα πανέμορφο χωριό περίπου 4χλμ δυτικά από τη Δημητσάνα. Είναι πατρίδα του ήρωα Στάικου Σταϊκόπουλου και γενέτειρα αλλά και τόπος καταγωγής πολλών αγωνιστών του ‘21 και μελών της Φιλικής Εταιρείας. Από τον Αύγουστο του 1968 μέχρι τον Οκτώβριο του 1969 η Ζάτουνα έμελλε να “φιλοξενήσει” το Μίκη Θεοδωράκη και την οικογένειά του στα δύσκολα χρόνια της εξορίας του, αφού θεωρούταν από την Χούντα των Συνταγματαρχών ως αντικαθεστωτικός. Να σημειώσουμε ότι το σπίτι που έμενε ο Θεοδωράκης στην Ζάτουνα σώζεται μέχρι και σήμερα. Το χρονικό διάστημα που βρίσκεται στην Ζάτουνα, συνθέτει συνεχώς. Μέχρι τον Οκτώβριο του 1969 συνέθεσε 11 κύκλους τραγουδιών με τον τίτλο «Αρκαδίες», τη μουσική της ταινίας «Ζ» του Κώστα Γαβρά και του Βασίλη Βασιλικού, το τραγούδι “Όταν χτυπήσεις δυο φορές” το οποίο αργότερα μπήκε στο δίσκο «Τα τραγούδια του Αγώνα» καθώς και το τραγούδι “Μαρκ Μαρσώ” το οποίο δεν κυκλοφόρησε ποτέ σε δίσκο. Παράλληλα συνέταξε και δεκάδες άρθρα και επιστολές πoλιτικoύ περιεχoμέvoυ. Αργότερα οι μελωδίες από τις Αρκαδίες χρησιμοποιήθηκαν ως πηγή έμπνευσης για τρία μεταγενέστερα μεγάλα έργα του συνθέτη. Στην όπερα “Μήδεια” το 1990, στις “Ευμενίδες” του Αισχύλου το 1987 και στο “Canto Olympico” που γράφτηκε το 1992 έπειτα από παραγγελία του Juan Antonio Samaranch για του Ολυμπιακούς αγώνες της Βαρκελώνης. Με αυτό τον τρόπο ο Μίκης Θεοδωράκης έκανε γνωστή τη Ζάτουνα παγκοσμίως, ενώ για τους κατοίκους της Ζάτουνας έχει μπει ήδη στο πάνθεο των αθανάτων. Στις 5 Μαρτίου 1995 το Κοινοτικό Συμβούλιο της Κοινότητας Ζάτουνας ανακήρυξε με ομόφωνη απόφαση τον Μίκη Θεοδωράκη επίτιμο δημότη Ζάτουνας. Λίγες ημέρες μετά ανακηρύχθηκε και επίτιμος δημότης Τρίπολης. Το ίδιο έτος, στις 9 & 10 Δεκεμβρίου 1995, σε μια σεμνή τελετή το Κοινοτικό Συμβούλιο της Ζάτουνας τίμησε τα 70 χρόνια του Μίκη επιδίδοντας του ειδική αναμνηστική πλακέτα. Ακολούθησαν εκδηλώσεις προς τιμήν του με σημαντικούς καλλιτέχνες όπως ο Γιώργος Νταλάρας, η Μαρία Φαραντούρη κ.α. Στις 6 Ιουλίου του 2002 στα Εξαμίλια της Κορινθίας εγκαινιάστηκε το «Ανοιχτό Θέατρο Μίκης Θεοδωράκης», ενώ λίγες ημέρες αργότερα στις 17 Αυγούστου ένα υπαίθριο θέατρο χτίστηκε αντίκρυ της Ζάτουνας, πάνω από το φαράγγι του Λούσιου, στον ευρύτερο ιστορικό χώρο της Δημητσάνας. Το θέατρο αυτό φέρει το όνομα: «Δημοτικό Θέατρο Δημητσάνας – Ζάτουνας Μίκης Θεοδωράκης», σαν μια ένδειξη αναγνώρισης τιμής και αγάπης στον πρόσωπό του μεγάλου συνθέτη αλλά και σαν μια διαρκή υπενθύμιση στο μέλλον, για τους αγώνες στο όνομα της Δημοκρατίας και της προσφοράς του στον πολιτισμό μας. Ο ίδιος ο Μίκη Θεοδωράκης παρέστη στα εγκαίνια του θεάτρου και είπε χαρακτηριστικά: “Αυτό το θέατρο είναι ό,τι ωραιότερο μου έχει συμβεί στη ζωή και για αυτό σας είμαι ευγνώμων, σε σας και στους συμπολίτες σας”. Απευθυνόμενος στον Δήμαρχο της Δημητσάνας, συνέχισε λέγοντας: “Φανταζόσουν τότε μια τέτοια εξέλιξη; Εσύ που δεν είχες δικαίωμα να βγεις ούτε στο μπαλκόνι του σπιτιού σου, πίστευες ότι θα ερχόταν κάποτε η ώρα να έχεις αντίκρυ στη Ζάτουνα ένα θέατρο στο όνομά σου; Και μάλιστα φτιαγμένο με τα υλικά της αγάπης των απλών και γνήσιων κατοίκων της περιοχής; Και ποιας περιοχής; Της τυλιγμένης στα φτερά της ιστορίας… Μιας ιστορίας κυριολεκτικά μπαρουτοκαπνισμένης… ” Στις 16 & 17 Αυγούστου του 2003 πραγματοποιήθηκε ένα αφιέρωμα στα τραγούδια της Ζάτουνας, στις “Αρκαδίες”. Δυο συναυλίες με κεντρικό ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα, την Μαρία Σουλτάτου και τον Κώστα Θωμαΐδη. Στο ανοιχτό θέατρο “Μίκης Θεοδωράκης” της Δημητσάνας, απέναντι ακριβώς από τη Ζάτουνα αλλά και στο ανοιχτό θέατρο “Μίκης Θεοδωράκης” Εξαμιλίων Κορινθίας, κοντά στο σπίτι του συνθέτη στο Βραχάτι, παρουσιάστηκαν τραγούδια από τις Αρκαδίες I, III, IV, VIII, Ραντάρ, 18 Λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Επιτάφιο, Άξιον Εστί, Πολιτεία Α, Β κ.α. Συγκινητικές στιγμές έζησε ο κόσμος που συνέρρευσε στο θέατρο στην Ζάτουνα. Ιστορική στιγμή ήταν όταν προς το τέλος, ο Μίκης ανέβηκε στην σκηνή μαζί με τους τραγουδιστές. Καθώς κοινό και τραγουδιστές τραγουδούσανε μαζί, απέναντι από το θέατρο, στην περιοχή της εξορίας του Μίκη, έκαναν σινιάλο, αναβοσβήνοντας τα φώτα, δίνοντας με τον τρόπο τους το δικό τους παρών! Ήταν από τις εκδηλώσεις που κρατάνε ζωντανές τις μνήμες καθώς επίσης φέρνουν πιο κοντά τους ανθρώπους, τους κάνουν να ξεχνάνε τις διαφορές τους και τους συμφιλιώνουν. Στις 7 Οκτωβρίου 2007 ο δήμος της Δημητσάνας εγκαινίασε στην Ζάτουνα, σε υψόμετρο 1.050 μέτρων, το Διεθνές Κέντρο και Μουσείο «Μίκης Θεοδωράκης», παρουσία του ίδιου του συνθέτη. Στην εκδήλωση ακούστηκαν και τραγούδια από τις Αρκαδίες με την Μαρία Φαραντούρη και άλλους σημαντικούς καλλιτέχνες. Το Μουσείο Μίκη Θεοδωράκη Ζάτουνας βοηθά όχι μόνο την τουριστική ανάπτυξη του τόπου, αλλά και για το πνευματικό του μέλλον. Είναι ένα μη κερδοσκοπικό μουσείο, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοικτό στο κοινό. Ένα ζωντανό κύτταρο μνήμης, με πολύπλευρη πολιτιστική δραστηριότητα και συνεργασίες με φορείς ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια. Σήμερα, στη Ζάτουνα σχεδόν κάθε χρόνο διοργανώνονται σημαντικές πολιτιστικές εκδηλώσεις με τον τίτλο «Φεστιβάλ Θεοδωράκη», οι οποίες κρατάνε ζωντανή την ιστορία του τόπου. |
| Οι Αρκαδίες Στην παρακάτω λίστα παραθέτουμε τους τίτλους των τραγουδιών που περιλαμβάνει η κάθε «Αρκαδία», καθώς και τις ημερομηνίες που γράφτηκε η κάθε μία. Επειδή ο Μίκης Θεοδωράκης πολλές φορές συνέθετε ταυτόχρονα περισσότερα από ένα έργα, οι ημερομηνίες που παρατίθενται είναι ενδεικτικές για την περίοδο σύνθεσης των έργων. |
||
| Αρκαδία I (σε ποίηση Μίκη Θεοδωράκη) Σύνθεση: Δεκέμβριος 1968, Ζάτουνα 1. Ω, Βουνά 2. Είμαι Ευρωπαίος 3. Ψηλά στης Ρωσίας τα χιόνια 4. Η κοινωνία της καταναλώσεως (Στη Δύση) 5. Ο γιος μου είναι εννιά χρονών |
Αρκαδία II (σε ποίηση Μάνου Ελευθερίου) Σύνθεση: Ιανουάριος 1969, Ζάτουνα 1. Τρία ποτάμια 2. Ο χρησμός 3. Η επικήρυξη 4. Στο παζάρι του φονιά 5. Intermezzo (ορχηστρικό) 6. Ήρθαν οι άνθρωποι με τα μαύρα 7. Intermezzo (ορχηστρικό) 8. O άνεμος γέννησε τη νύχτα 9. Ο λόγος ο στερνός 10. Πήρα τους δρόμους του ληστή 11. Αυτοί που θα ‘ρθουν μια βραδιά |
Αρκαδία ΙΙΙ (Για τη μάνα και τους φίλους) (σε ποίηση Μάνου Ελευθερίου) Σύνθεση: Φεβρουάριος 1969, Ζάτουνα 1. Μέσα σε κήπο κάθισα 2. Μάνα, το μάννα τ’ ουρανού 3. Του χάρου η μάνα 4. Σε λένε μάνα του Χριστού 5. Γλυκοφιλούσα Παναγιά 6. Ήσουν μπαξές |
| Αρκαδία IV (Ωδαί) (σε ποίηση Ανδρέα Κάλβου) Σύνθεση: Μάρτιος 1969, Ζάτουνα 1. Τα ηφαίστεια 2. Εις Σάμον 3. Αι ευχαί |
Αρκαδία V (Πνευματικό Εμβατήριο) (σε ποίηση Άγγελου Σικελιανού) Σύνθεση: Φεβρουάριος 1969, Ζάτουνα 1. Σαν έριξα και το στερνό δαυλί 2. Γιγάντιες σκέψες 3. Κι είπα 4. Μοίρα 5. Ομπρός βοηθάτε 6. Ομπρός οι δημιουργοί 7. Σιμώνει ο νέος Λόγος 8. Έτσι, σαν έριξα και το στερνό δαυλί |
Αρκαδία VI (σε ποίηση Μίκη Θεοδωράκη) Σύνθεση: Απρίλιος 1969, Ζάτουνα 1. Θούριον 2. Στον Άγνωστο Ποιητή |
| Αρκαδία VII (σε ποίηση Τάκη Σινόπουλου) Σύνθεση: Ιούνιος 1969, Ζάτουνα 1. Ο επιζών |
Αρκαδία VIII (σε ποίηση Μανώλη Αναγνωστάκη) Σύνθεση: Ιούλιος 1969, Ζάτουνα 1. Μιλώ 2. Χάρης 1944 |
Αρκαδία IX (σε ποίηση Κώστα Καλατζή) Σύνθεση: Αύγουστος 1969, Ζάτουνα 1. Η μητέρα του εξόριστου |
| Αρκαδία X (σε ποίηση Μίκη Θεοδωράκη) Σύνθεση: Σεπτέμβριος 1969, Ζάτουνα 1. Ονομάζομαι Κώστας Στεργίου 2. Είχα τρεις ζωές |
Αρκαδία XI (σε ποίηση Νότη Περιγιάλη) Σύνθεση: Οκτώβρης 1969, Ζάτουνα 1. Τρεις αντρειωμένοι βούλονται 2. Ήλιε μου, βγες 3. Αντισταθείτε (χορικό των γυναικών) |
|
| Επειδή είναι σχετικά αδύνατο να καταγράψουμε όλες τις εκδόσεις δίσκων στις οποίες κυκλοφόρησαν οι «Αρκαδίες», θα αναφέρουμε τις πρώτες εκδόσεις και κάποιες μεταγενέστερες που αξίζουν αναφορά. Επίσης, αναφερόμαστε μόνο σε δίσκους με ολοκληρωμένες ηχογραφήσεις αυτών των έργων, καθώς και κάποιους άλλους εξίσου σημαντικούς δίσκους. | ||
| Αρκαδία Ι – Ηχογραφήσεις 1973. Παρίσι, Πέτρος Πανδής, Μίκης Θεοδωράκης (στο τραγούδι “Ο γιος μου”) 197?. Ολλανδία & Γαλλία, Songs from Zatouna (Chants de Zatouna), Christina Cunne (1 τραγούδι) 1997. Ελλάδα, Αρκαδίες I VII VIII – Άνοδος ΠΜΕ Α-148. Πέτρος Πανδής, Μίκης Θεοδωράκης |
Αρκαδία II – Ηχογραφήσεις 1973. Παρίσι, Chante le ballades de Mikis Theodorakis – Delta 50014. Πέτρος Πανδής,(τέσσερα τραγούδια) 1974. Νέα Υόρκη, New Songs – Paredon Records – PAR01021. Μίκης Θεοδωράκης 1974. Ολλανδία, Τα τραγούδια της Ζάτουνας – CNR 35059. Ντόρα Γιαννακοπούλου (επτά τραγούδια) 197?. Ολλανδία & Γαλλία, Songs from Zatouna (Chants de Zatouna), Christina Cunne (2 τραγούδια) 1976. Ελλάδα, Αρκαδία ΙΙ & ΙΙΙ – Lyra 3298. Μίκης Θεοδωράκης (τέσσερα μόνο τραγούδια) |
Αρκαδία III – Ηχογραφήσεις 1974. Νέα Υόρκη, New Songs – Paredon Records – PAR01021. Μίκης Θεοδωράκης 1976. Ελλάδα, Αρκαδία ΙΙ & ΙΙΙ – Lyra 3298. Μίκης Θεοδωράκης |
| Αρκαδία IV – Ηχογραφήσεις 1971. Λονδίνο, Τα τραγούδια του αγώνα – Polydor 2393024. Μαρία Φαραντούρη, Μίκης Θεοδωράκης 1974. Ελλάδα, Τα τραγούδια του αγώνα – Minos MSM 217. Μαρία Φαραντούρη, Μίκης Θεοδωράκης |
Αρκαδία V – Ηχογραφήσεις 1970. Γαλλία, Πνευματικό Εμβατήριο – Ζωντανή ηχογράφηση από το Albert Hall του Λονδίνου – Polydor – 2490101. Μαρία Φαραντούρη, Αντώνης Καλογιάννης, Γιάννης Θεοχάρης. Παίζει η London Symphony Orchestra υπό τη διεύθυνση του συνθέτη. 2000. Ελλάδα, Πνευματικό Εμβατήριο – Ζωντανή ηχογράφηση από το ΑΠΘ. Έφη Σταμούλη, Μακαρία Ψιλιτέλλη, Παναγιώτης Καραδημήτρης, Κώστας Μιχαλακόπουλος, Ορχήστρα & Χορωδία του ΑΠΘ. 2002. Ελλάδα, Πνευματικό Εμβατήριο – Ζωντανή ηχογράφηση από το Ηρώδειο – Minos-Emi – 724358088625. Ανδρέας Κουλουμπής, Γιάννης Κότσιρας, Ιωάννα Φόρτη. Παίζει η ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» μαζί με την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ υπό τη διεύθυνση του Ανδρέα Πυλαρινού. 2005. Γερμανία, Αυστρία, Ελλάδα, Resistance – Intuition – INT33782. Πνευματικό Εμβατήριο, Ντοκουμέντο σύνθεσης στη Ζάτουνα με το συνθέτη να τραγουδάει και να παίζει πιάνο. |
Αρκαδία VI – Ηχογραφήσεις 1974. Ελλάδα, Αρκαδία 6-8 – Minos – MSM 219. Μαρία Φαραντούρη, Μίκης Θεοδωράκης 1974. Ολλανδία, Τα τραγούδια της Ζάτουνας – CNR 35059. Ντόρα Γιαννακοπούλου 197?. Ολλανδία & Γαλλία, Songs from Zatouna (Chants de Zatouna), Christina Cunne (2 τραγούδια) |
| Αρκαδία VII – Ηχογραφήσεις 1972. ΕΜI – Μαρία Φαραντούρη 1974. Μαρία Φαραντούρη, Πέτρος Πανδής, Μίκης Θεοδωράκης. Αφροδίτη Μάνου, Pathe Marconi |
Αρκαδία VIII – Ηχογραφήσεις 1972. ΕΜI – Μαρία Φαραντούρη 1974. Ελλάδα, Αρκαδία 6-8 – Minos – MSM 219. Μαρία Φαραντούρη, Μίκης Θεοδωράκης 1974. Μαρία Φαραντούρη, Πέτρος Πανδής, Μίκης Θεοδωράκης, Αφροδίτη Μάνου, Pathe Marconi |
Αρκαδία ΙΧ – Ηχογραφήσεις Καμία (Ανέκδοτος κύκλος τραγουδιών)Αρκαδία X – Ηχογραφήσεις 1998. Ελλάδα, Άσματα – Peregrina – 50131. Μαρία Φαραντούρη (μόνο το “Είχα τρεις ζωές”) Αρκαδία XI – Ηχογραφήσεις |
| Σκόρπιες εκτελέσεις Να σημειώσουμε ότι στα τέλη του 1970, ο Μίκης Θεοδωράκης έστειλε κάποια τραγούδια από τις Αρκαδίες στο Μανώλη Μητσιά για να τα βγάλει σε δίσκο. Ο ίδιος όμως, λόγω της απαγόρευσης που είχε επιβάλει η στρατιωτική χούντα στα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, δεν έβγαλε τότε σε δίσκο αυτά τα τραγούδια. Κατά καιρούς όμως έχει δισκογραφήσει κάποια, όπως το “Ήσουν μπαξές” (1994 – Πολιτεία Γ, μαζί με τη Δήμητρα Γαλάνη), το “Στο παζάρι του φονιά” (2004 – Άγιος ο έρωτας) και το “Μιλώ” (2006 – «Κιβωτός», μαζί με το Μίκη Θεοδωράκη). Το τραγούδι “Μιλώ” έχει δισκογραφηθεί και με τον Αντώνη Καλογιάννη στο δίσκο «Νύχτα Θανάτου» το 1974, αλλά και με τον ίδιο το Μίκη Θεοδωράκη. Το 1976 ο Πέτρος Πανδής στον δίσκο του «chante les ballades de Mikis Theodorakis» ερμηνεύει τα “Στο παζάρι του φονιά”, “Τρία ποτάμια”, “Ο χρησμός” και “Αυτοί που θα ’ρθουν” από την «Αρκαδία ΙΙ». Την ίδια περίπου περίοδο, η Ντόρα Γιαννακοπούλου αμέσως μετά το δίσκο της «Τα τραγούδια της Ζάτουνας», ερμήνευσε στο δίσκο της «sings Mikis Theodorakis» τα τραγούδια “Γλυκοφιλούσα Παναγιά”, “Ήσουν μπαξές” και “Του Χάρου η μάνα” από την «Αρκαδία ΙΙΙ». Το 1978 στο δίσκο «Οκτώβρης ’78» συναντάμε το Γρηγόρη Μπιθικώτση σε δύο ακόμα τραγούδια από τις «Αρκαδίες II & III», το “Μέσα σε κήπο κάθισα” και το “Σε λένε μάνα του Χριστού”. Το ίδιο έτος, στο δίσκο «Ταξίδι μέσα στη νύχτα» η Μαργαρίτα Ζορμπαλά ερμηνεύει το “Στο παζάρι του φονιά”, το οποίο ερμήνευσε και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου στον ομότιτλό του δίσκο το Δεκέμβριο του ίδιου έτους, ενώ το 2001 ακούμε τον Δημήτρη Μπάση στο τραγούδι “Μάνα, το μάννα τ’ ουρανού” στο δίσκο «Η αγάπη είναι φωτιά». Τέλος, στον δίσκο «Μια ζωή Ελλάδα» (2004) ακούμε σε απόσπασμα την μοναδική ίσως επανεκτέλεση του τραγουδιού “Είμαι Ευρωπαίος” από την «Αρκαδία Ι», με την φωνή του Παύλου Ορκόπουλου. Φυσικά, δεκάδες είναι και οι επανεκτελέσεις τραγουδιών από τις «Αρκαδίες», από την βασική συνεργάτιδα του Μίκη Θεοδωράκη, την Μαρία Φαραντούρη. Οι «Αρκαδίες» έχουν ταξιδέψει και στο εξωτερικό. Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 η Christina Cunne στον δίσκο της «Songs from Zatouna» ηχογράφησε 6 τραγούδια από τις Αρκαδίες. Το τραγούδι “Αυτοί που θα ‘ρθουν” ξεκίνησε το ταξίδι του στο εξωτερικό το 1979 στον δίσκο της Milva «La mia Eta». Το ίδιο τραγούδι το ακούμε και με την φωνή της Arja Saijonmaa στους ζωντανούς δίσκους της «Mikis & Arja» (1992) και «Paijaa Mua» (1993) καθώς και με την Αμερικανίδα Jocelyn B. Smith στο δίσκο «Margarita» το 2000. Ο κιθαρίστας Rainer Rohloff στον ορχηστικό του δίσκο με τραγούδια του Θεοδωράκη «Songs for Guitar» (2003) διασκευάζει μεταξύ άλλων και τα τραγούδια “Αυτοί που θα ‘ρθουν”, “Μάνα, το μάννα τ’ ουρανού”, “Γλυκοφιλούσα Παναγιά”, “Intermezzo”, “Πήρα τους δρόμους του ληστή” από τις «Αρκαδίες II & III». |
||
| Η περίοδος της εξορίας του Θεοδωράκη στη Ζάτουνα ήταν από τις πιο δημιουργικές περιόδους της ζωής του συνθέτη, όπως έχει δηλώσει ο ίδιος: “Το πέρασμά μου από τη Ζάτουνα ήταν γεμάτο… μουσική. Πράγματι το έργο που έκανα τότε κατέχει μια ιδιαίτερη θέση μέσα στο σύνολο της μουσικής μου4”.Αρκαδία Ι Στη Ζάτουνα, παρόλα τα αυστηρά μέτρα περιορισμού του Μίκη Θεοδωράκη, του επέτρεψαν να έχει το πιάνο του. Αυτό ήταν και το πρώτο πράγμα που έφερε στο μικρό δωματιάκι που ονόμαζε νέο “σπίτι” του και θα “φιλοξενούσε” τον ίδιο, τη γυναίκα του και τα δυο παιδιά τους. Παρόλα αυτά, όσο απίστευτο και αν ακούγεται, τους τέσσερις πρώτους μήνες, σχεδόν δεν άγγιζε το πιάνο. Ο κλοιός γύρω του ήταν ασφυκτικός. Τα μέτρα ηλίθια. Το να παίζεις τη μουσική του “κομμουνιστή Θεοδωράκη” ήταν αδίκημα που τιμωρούταν με βάση το Στρατιωτικό Νόμο, οπότε η ποινή της πολύχρονης φυλάκισης θα ήταν πολύ σκληρότερη από την ποινή της εξορίας. Σύντομα όμως ξεπέρασε τους φόβους του. Άρχισε να παίζει στο πιάνο τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι. Έπειτα είχε την ιδέα, να συνθέσει νέα δικά του τραγούδια, λέγοντας στον κόσμο ότι είναι τραγούδια του Χατζιδάκι. Για να το πιστέψουν, έβαλε σε τραγούδια του μικρά στιχάκια και μελωδίες από τραγούδια του Χατζιδάκι, π.χ. “Εκεί ψηλά στον Υμηττό” κ.α. Οι καθημερινές συνθήκες διαβίωσής του, αλλά και το περιβάλλον στο οποίο ζούσε ο Μίκης Θεοδωράκης στην Ζάτουνα, τον ενέπνευσαν να γράψει τον πρώτο κύκλο τραγουδιών, που θα ονομάσει «Αρκαδία Ι». Από τα βουνά της Ζάτουνας εμπνεύστηκε γράφοντας το πρώτο ποίημα και έπειτα τραγούδι. Ο λόγος του απόλυτα ποιητικός: “Ω, Βουνά πανάρχαια, της Αρκαδίας βουνά, Βουνά περήφανα, βουνά ανυπόταχτα, τίμια βουνά…” Ολόκληρη η Ελλάδα είχε σκύψει το κεφάλι σε μερικούς παρανοϊκούς. Υπήρχαν στιγμές που έχανε την ελπίδα του για βοήθεια από τον κόσμο και από την απελπισία του έστρεφε τις ελπίδες του… στα έλατα: Η βίαιη κακοποίηση του εννιάχρονου γιου του Γιώργου από τους χωροφύλακες ήταν η αφορμή για τη σύνθεση του ποιήματος: Ενώ οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσε περιγράφονται γλαφυρά: Αρκαδία IV “Tης θαλάσσης καλύτερα φουσκωμένα τα κύματα ‘να πνίξουν την πατρίδα μου ωσάν απελπισμένην έρημον βάρκαν” Αρκαδία V Μετασυμφωνική Μουσική & Τραγούδι – Ποταμός Αρκαδία VΙ Αρκαδία VII Αρκαδία VIII Αρκαδία IX Αρκαδία X Το τραγούδι “Ονομάζομαι Κώστας Στεργίου” δε δισκογραφήθηκε ποτέ σε καμία εκτέλεση, ενώ το τραγούδι “Είχα τρεις ζωές” δισκογραφήθηκε για πρώτη φορά στο δίσκο «Άσματα» της Μαρίας Φαραντούρη που κυκλοφόρησε το 1998. Αρκαδία XI Μερικοί στίχοι από τα αδισκογράφητα τραγούδια της Ζάτουνας Ονομάζομαι Κώστας Στεργίου / προέρχομαι από τους Βησιγότθους, / Οστρογότθους, Μαυρογότθους Ομως προσωρινώς υπηρετώ / το μεγάλο Δράκο / που με έχει αποσπάσει στην Αρκαδία. Ονομάζομαι Κώστας Στεργίου / προέρχομαι από τους Μαμελούκους / Μαυρολούκους, Σουσουλούκους Ομως σήμερα, προσωρινώς, / κυκλοφορώ με τζιπ, / τρομοκρατώ παιδιά και γυναίκες. Εχω ειδικότητα στο ψάξιμο / ψάχνω ψυχές παιδιών Μαρκ Μαρσώ (ποίηση Μίκη Θεοδωράκη) Τι κι αν είμαι εξορία / να υπακούω στο φρουρό Τι κι αν είμαι φιμωμένος / να μουγκρίζω όσο μπορώ Το ινστιτούτο Μπουμπουλίνας / ανεβάζει το ρυθμό Σκλάβος, ρές, δούλος, παρίας / είδατε άλλο λαό Σημείωση: Ειρωνικό ποίημα για τον Γάλλο δημοσιογράφο Μαρκ Μαρσώ, ο οποίος την περίοδο της Ελληνικής Χούντας, έγραψε άρθρο στην γαλλική Λε Μοντ, το οποίο ήταν στην ουσία ένα εγκώμιο προς το χουντικό καθεστώς, αποκαλώντας το μάλιστα “αισθητά δημοκρατικότερο από το προηγούμενο”. Τραγούδι γραμμένο στην Ζάτουνα, χωρίς όμως να μπει σε κάποια από τις Αρκαδίες. Παραμένει αδισκογράφητο. |
| Η υποχρέωση του Μίκη και η ανάγκη του λαού Ο Θεοδωράκης διοχέτευε στο εξωτερικό, με μυστικό τρόπο, κασέτες με πρόχειρες ηχογραφήσεις των νέων έργων του – με τη φωνή του και τον ίδιο στο πιάνο. Τα τραγούδια αυτά τραγουδιούνται κυρίως από τη Μαρία Φαραντούρη, τον Πέτρο Πανδή και την Μελίνα Μερκούρη σε διάφορες συναυλίες στην Ευρώπη και την Αμερική. Παράλληλα τα τραγούδια μεταδίδονται από ξένους ραδιοφωνικούς σταθμούς (ΒΒC, Deutche Welle, Φωνή της Αλήθειας κ.ά.). Με αυτό τον τρόπο κρατήθηκε ζωντανή η μουσική του Θεοδωράκη, μια εποχή που απαγορευόταν η μουσική του στην πατρίδα του. Ο Θεοδωράκης διοχέτευε στο εξωτερικό, με μυστικό τρόπο, κασέτες με πρόχειρες ηχογραφήσεις των νέων έργων του – με τη φωνή του και τον ίδιο στο πιάνο. Τα τραγούδια αυτά τραγουδιούνται κυρίως από τη Μαρία Φαραντούρη, τον Πέτρο Πανδή και την Μελίνα Μερκούρη σε διάφορες συναυλίες στην Ευρώπη και την Αμερική. Παράλληλα τα τραγούδια μεταδίδονται από ξένους ραδιοφωνικούς σταθμούς (ΒΒC, Deutche Welle, Φωνή της Αλήθειας κ.ά.). Με αυτό τον τρόπο κρατήθηκε ζωντανή η μουσική του Θεοδωράκη, μια εποχή που απαγορευόταν η μουσική του στην πατρίδα του. Οι ενορχηστρώσεις γίνονταν στο εξωτερικό, σχεδόν, χωρίς τις απαραίτητες υποδείξεις του συνθέτη. Ο ίδιος άκουγε κρυφά το αποτέλεσμα από τα βραχέα, σε τρανζιστοράκι που είχε αποκρύψει από τους δεσμοφύλακές του. Στην τοπική εφημερίδα «Ζάτουνα» ο Μίκης Θεοδωράκης, περιγράφει με γλαφυρό τρόπο τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγραφε μουσική τα χρόνια της εξορίας. “Το ότι μπορούσα κάτω από αυτό το άγχος να γράψω μουσική, είναι κάτι που θα μπορούσε να υπολογιστεί σοβαρά από αυτούς που θα αναλύσουν κάποτε τα έργα που έγραψα τότε. Τι άλλο μπορούσα να κάνω; Είχα εξάλλου υποχρέωση να αγωνίζομαι με κάθε μέσον για να δίνω θάρρος στο λαό μας και να ευαισθητοποιώ τη διεθνή κοινή γνώμη. Τη μια μέρα τα έγραφα και τ’ ακούγανε όλοι -κάτοικοι και χωροφύλακες- ζωντανά να βγαίνουν από το σπίτι μου και σε δέκα-είκοσι μέρες τα παίζανε σταθμοί όπως του Λονδίνου, της Μόσχας ή του Παρισιού” 7 Για το Μίκη Θεοδωράκη, η Ελευθερία του Ανθρώπου είναι το υπέρτατο αγαθό και ποτέ δεν έπαψε να αγωνίζεται για αυτήν, κυρίως μέσα από το έργο του. Αλλά και η ίδια του η ζωή ήταν ένας διαρκής αγώνας. Η πολιτική φιλοσοφία του ήταν και είναι σαφής, ξεκάθαρη και απόλυτη. Η στάση ζωής του μας διδάσκει ότι χωρίς αγώνα η Ελευθερία δεν κατακτιέται. Η σύγχρονη ιστορική πραγματικότητα σημαδεύτηκε με συναυλίες και τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη.Τα τραγούδια του εξέφραζαν απόλυτα την κοινωνική και πολιτική εξέλιξη της εποχής. Η συμμετοχή του κόσμου στις συναυλίες ήταν οικουμενικών διαστάσεων, κυρίως μετά την πτώση της χούντας. Τα τραγούδια του Θεοδωράκη τροφοδότησαν τον λαό με όνειρα και ελπίδες. Ο λαός είχε ανάγκη από αυτά τα λυτρωτικά τραγούδια τα οποία έγιναν τα βασικά όπλα του στον αγώνα ενάντια στην δικτατορία, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε κάθε άλλο μέρος του κόσμου όπου οι άνομες εξουσίες διώκουν τον άνθρωπο. Έτσι, ο Μίκης Θεοδωράκης και τα τραγούδια του έγιναν το σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα υπέρ της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Η ιστορία της εποχής αυτής, είναι η ιστορία του Μίκη Θεοδωράκη. Επίλογος Πηγές Αναφορές
|