Μια μεγάλη ιστορία και ένα νέο φιλμ
Του Γιώργου Αγοραστάκη
Τον Οκτώβριο του 1961 έφτανε στα χέρια του Μίκη Θεοδωράκη, που τότε βρισκόταν στο Παρίσι, ένα θεατρικό έργο εμπνευσμένο από τον απελευθερωτικό αγώνα του ιρλανδικού λαού, που περιείχε και μια σειρά ποιημάτων.
Ήταν το έργο του Ιρλανδού Μπρένταν Μπίαν (Brendan Behan) «Ένας Όμηρος», σε μετάφραση Βασίλη Ρώτα – Βούλας Δαμιανάκου. Ένα θεατρικό έργο με 16 ποιήματα που άρεσαν στον συνθέτη, γι’ αυτό και προχώρησε αμέσως στη μελοποίησή τους.
Το 1962 παρουσιάστηκε το έργο για πρώτη φορά στην Ελλάδα από το Κυκλικό Θέατρο της Αθήνας σε σκηνοθεσία Λεωνίδα Τριβιζά.
Ανάμεσα στα 16 τραγούδια και “Το γελαστό παιδί”, «The Laughing Boy». Το γελαστό παιδί στο έργο, ήταν ο Μάικλ Κόλλινς (Michael Collins), ένας απ’ τους σημαντικότερους ηγέτες του ιρλανδικού απελευθερωτικού κινήματος.
Το τραγούδι ηχογραφήθηκε με ερμηνεύτρια αρχικά τη Ντόρα Γιαννακοπούλου, αλλά έγινε γνωστό με την ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη με τον κύκλο «Ένας όμηρος» 1966, που κυκλοφόρησε επτά χρόνια μετά, λόγω δικτατορίας.
Το μουσικό θέμα για το «Γελαστό παιδί» χρησιμοποιήθηκε το 1969 στην ταινία Ζ του Κώστα Γαβρά και ταυτίστηκε με το Γρηγόρη Λαμπράκη.
Λίγο αργότερα, με την εξέγερση του Πολυτεχνείου στις 17 Νοέμβρη του 1973, τραγουδήθηκε μαζί και το «Ήταν 18 Νοέμβρη», που έγινε 17 Νοέμβρη και «το γελαστό παιδί», έγινε το σκοτωμένο παιδί στο Πολυτεχνείο.
Πρόσφατα είδαμε το ντοκιμαντέρ “Το Γελαστό Παιδί” σε Σκηνοθεσία: Alan Gilsenan, σενάριο: Theo Dorgan, παραγωγή: Kathryn Baird, Sheila Friel; γλώσσες: αγγλικά, ιρλανδικά, ελληνικά· με αγγλικούς υπότιτλους.
Μουσική επιμέλεια: Ελένη Καραΐνδρου
Το γελαστό παιδί / An Buachaill Gealgháireach/The Laughing Boy, αφηγείται την ιστορία: πώς ένα τραγούδι του Brendan Behan για τον Μάικλ Κόλινς έγινε ύμνος στον αγώνα για τη δημοκρατία στην Ελλάδα.
Δείτε το εδώ:> https://www.tg4.ie/en/player/home/?pid=6311320763112
Michael Collins – Μάικλ Κόλινς, το γελαστό παιδί
Στις αρχές του 20ου αιώνα, η Βρετανία ήταν η μεγαλύτερη δύναμη στον κόσμο.
Η Βρετανική Αυτοκρατορία εκτεινόταν στα δύο τρίτα της υφηλίου.
Παρά τη δύναμή της, η πιο προβληματική αποικία ήταν και η πιο κοντινή: η Ιρλανδία.
Επί 700 χρόνια, η βρετανική κυριαρχία στην Ιρλανδία γεννούσε ταραχές κι επαναστάσεις, που ωστόσο είχαν καταλήξει όλες σε αποτυχία.
Το 1916, ξεκίνησε μια εξέγερση που κατέληξε σε ανταρτοπόλεμο… και άλλαξε για πάντα το χαρακτήρα αυτής της κυριαρχίας.
O ιθύνων νους πίσω απ’ αυτόν τον πόλεμο ήταν ο Μάικλ Κόλινς.
Ήταν πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης του IRA, πρωτεργάτης του αγώνα της ανεξαρτησίας και από τους κυριότερους πρωταγωνιστές της ίδρυσης της Ιρλανδικής Δημοκρατίας. Διετέλεσε πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης της Ιρλανδίας, υπουργός της, ενώ κατά καιρούς κατείχε και διάφορα άλλα αξιώματα, όπως εκείνο του επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων, κ.ά.
Στις 22 Αυγούστου 1922, ο Μάικλ Κόλινς σκοτώθηκε σε ενέδρα από τους δικούς του, από δυνάμεις του IRA που ήταν κατά της συνθήκης με την Αγγλία, ενώ ταξίδευε με νηοπομπή από το Μπάντον.
Στην μελοποίηση ο Θεοδωράκης άλλαξε το στίχο «σκωτώσαν οι δικοί μας», σε «σκωτώσαν οι εχθροί μας».
Η ζωή και ο θάνατός του Μάικλ Κόλινς χαρακτήρισαν την εποχή, τον θρίαμβο, και την τραγωδία της Ιρλανδίας.
O Μάικλ Κόλινς πέθανε στα 31 του. Μισό εκατομμύριο άνθρωποι πήγαν στην κηδεία του στο Δουβλίνο. Tόσο οι Βρετανοί, όσο κι οι ιρλανδοί… έσμιξαν προσωρινά.
Στη σύντομη ζωή του, νίκησε τη Βρετανική Αυτοκρατορία… διαπραγματεύτηκε την πρώτη συνθήκη για την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας…
Η ταινία Michael Collins, ο Επαναστάτης (1996)
Ο βίος και ο αγώνας του Κόλινς πέρασαν και στον κινηματογράφο το 1996, από τον συμπατριώτη του, Νιλ Τζόρνταν, με τίτλο «Μάικλ Κόλινς ο επαναστάτης», με τον Λίαμ Νίσον στον επώνυμο ρόλο, αποσπώντας Χρυσό Λιοντάρι καλύτερης ταινίας και βραβείο καλύτερης ερμηνείας στον Νίσον στο Φεστιβάλ Βενετίας, ενώ απέσπασε και Οσκαρ καλύτερης φωτογραφίας και μουσικής.
Ο συγγραφέας – ποιητής – αγωνιστής Brendan Behan
Ο Brendan Behan – Μπρένταν Μπίαν (1923 – 1964) αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους Ιρλανδούς θεατρικούς συγγραφείς. Το φλογερό επαναστατικό θέατρο του Μπρένταν Μπίαν συνδυάζει ιδανικά την μπρεχτική αποστασιοποίηση, με τον ρεαλιστικό λυρισμό.
Υπήρξε άνθρωπος γεμάτος ένταση και ορμή, με ασυμβίβαστη ιδιοσυγκρασία, με μια μόνιμα στραβομουτσουνιασμένη έκφραση κι ένα μπουκάλι στο χέρι (που τον πέθανε τελικά στην ηλικία των 41 ετών).
Συμμετείχε στον απελευθερωτικό αγώνα του ιρλανδικού λαού κατά των Βρετανών, με συνέπεια να συλληφθεί και να καταδικαστεί σε φυλάκιση 9 ετών. Όπως είναι γνωστό οι Βρετανοί αποχώρησαν το 1922, ύστερα από 700 χρόνια, ξεχνώντας να παραδώσουν το [πλουσιότερο] 1/6 της χώρας στα βόρεια, με αποτέλεσμα τη συνέχιση του αγώνα των Ιρλανδών.
Ο «Ένας Όμηρος», είναι ένα σπουδαίο θεατρικό έργο που ευτύχησε να βρει στο δρόμο του ένα μεγάλο συνθέτη -το Μίκη Θεοδωράκη- για να το κάνει να γράψει μια μεγάλη ιστορία. «Το γελαστό παιδί» θα είναι το κάθε γελαστό παιδί που πέφτει στον αγώνα για ελευθερία και δικαιοσύνη.
Μίκης Θεοδωράκης, Brendan Behan – Ένας όμηρος (1966) – όλα τα τραγούδια
1. ΗΤΑΝ 18 ΝΟΕΜΒΡΗ
Ήταν 18 Νοέμβρη
πέρα στο Μακρούν μπροστά
φτάσαν ταχτικοί χακένιοι
με τα μεταγωγικά
Τα παιδιά τους καρτερούσαν
του στρατού λαϊκού
και με τις χειροβομβίδες
τους εκάμαν τ’αλατιού
2. ΤΟ ΓΕΛΑΣΤΟ ΠΑΙΔΙ
(από το μουσικό θέμα της
κινηματογραφικής ταινίας «Ζ»)
Ήταν πρωί του Αυγούστου
κοντά στη ροδαυγή
βγήκα να πάρω αέρα στην ανθισμένη γη
βλέπω μια κόρη κλαίει σπαραχτικά θρηνεί
σπάσε καρδιά μου εχάθη το γελαστό παιδί
Είχεν αντρεία και θάρρος και αιώνια θα θρηνώ
το πηδηχτό του βήμα το γέλιο το γλυκό
ανάθεμα την ώρα κατάρα τη στιγμή
σκοτώσαν οι εχθροί μας το γελαστό παιδί
Μον’ να ‘ταν σκοτωμένο
στου αρχηγού το πλάι
και μόνον από βόλι Εγγλέζου να ‘χε πάει
κι από απεργία πείνας μέσα στη φυλακή
θα ‘ταν τιμή μου που ‘χασα το γελαστό παιδί
Βασιλικιά μου αγάπη μ’ αγάπη θα στο λέω
για το ό,τι έκανες αιώνια θα σε κλαίω
γιατί όλους τους εχθρούς μας θα ξέκανες εσύ
δόξα τιμή στ’ αξέχαστο γελαστό παιδί
3. ΑΝΟΙΞΕ ΛΙΓΟ ΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ
Άνοιξε σιγά την πόρτα
Κλείσ’ τη για να μην τραβάει
όλη τη ζωή μου χύνω δάκρυα, δάκρυα
το στόμα μου δεν ξέρει να γελάει
Άνοιξε λίγο το παράθυρο
Κι άσ’ το φυρό για το Χριστό,
Έμπα και κάτσε κι ύστερα
θα σου το πω το μυστικό
Μόν’ μια φορά σαν έπεσε η εικόνα
κι άφησε τη γριά τη βάβω μου ξερή
κει που ‘λεγε παλιό ιρλανδέζικο τραγούδι
πως πούλησαν προδότες τον οδηγητή
Άνοιξε λίγο το παράθυρο
κι άσ’ το φυρό για το Χριστό
Έμπα και κάτσε κι ύστερα
θα σου το πω το μυστικό
Από τους μπάσταρδους τους ξένους
κρύψε, καλή μου, το χάλι σου
εμείς λιοντάρι και λυκόρνιο
και ρόδο στο κεφάλι σου
Άνοιξε λίγο το παράθυρο
κι άσ’ το φυρό για το Χριστό
Έμπα και κάτσε κι ύστερα
θα σου το πω το μυστικό
4. ΔΕΝ ΕΧΕΙ Η ΓΗ ΚΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΘΕΣΗ
Δεν έχει η γη κι ο κόσμος θέση σαν κι αυτή
Ανάμεσα σε ‘μάς τους δυο
Δεν έχει η γη κι ο κόσμος θέση σαν κι αυτή
Ακούς ταίρι μου χρυσό
5. ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΘΥΜΑΜΑΙ
Το Σεπτέμβριο θυμάμαι
όταν άδειαζαν οι πάγκοι
κι έπαψ’ ή βουή του κόσμου,
πήγαν τα παιδιά για τσάι.
Άσε μας θεέ ψηλά, να θυμόμαστε τ’ απλά
τώρα που έχουν πια πεθάνει
όλοι που μας αγαπάνε,
λοχαγοί και βασιλιάδες.
Πέρα στην παλιά μας Κύπρο
και στην Κένυα την καημένη
όλοι εκεί βασανισμένοι μαύροι
κι άσπροι από τους άσπρους.
Και στα ξωτικά τα μέρη κι όπου ρίξουμε το μάτι
το κουδούνι του σχολείου
στο μισό Μπέλφαστ σημαίνει
κι αχ, ή Αγγλία μας ή καημένη,
λοχαγοί και βασιλιάδες.
Σκόνταψα σ’ ένα βραχνά μου
και στο πάρκο κει του Ουΐνσδορ, τι θαρρείτε κει πώς ηύρα, περπατώντας στο σκοτάδι;
Μισοδαγκωμένο μήλο και το πιο αστείο απ’ όλα
χαραγμένα πέντε δόντια, πέντε δόντια από παιδάκι, λοχαγοί και βασιλιάδες.
6. ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ
Διαβάζεις την Αγία Γραφή, χρυσές σελίδες.
Διαβάζεις λόγια ωραία που μιλάν για αγάπη.
Διαβάζεις και για τον Πλάτωνα, όλους τους σοφούς που λεν για ελπίδα, για χαρά,
για αγάπη, για ειρήνη.
Μα αυτά λέω σαν ανόητα τα νιώθει ο νους,
σα να λένε για λεπρούς ή για νεράιδες.
Αλλά το ξέρεις όταν άνθρωπο χρειαστείς,
πως σαν τον εαυτό σου εσέ δεν σ’αγαπάει κανείς
Επάσχισα κι εγώ να γίνω κάποιος.
Στα δεκατρία εδούλεψα καλά στο τραμ,
μα κι αν δεν έγινα γιατρός, στρατιωτικός,
τον βασιλιά τον υπηρέτησα πιστά,
ποτέ στους χαλεπούς καιρούς δεν πρόδωσα.
Ούτε όταν οι Άγγλοι τα ‘καναν σμπαράλια εδώ.
Κι όταν γίναμε γίναμε ανεξάρτητοι ήμουν νομιμόφρων, μα σαν τον εαυτό σου
εσέ δεν σ’ αγαπάει κανείς.
Πράγματι τους μικρούς εμάς της μεσαίας τάξεως
μας φέρνουν γύρω σαν καφέδες σ’ αγρυπνία,
οι υπάλληλοι μας έχουν σαν γαϊδούρια στη σειρά,
μας κοροϊδεύει ο όχλος όταν προσπαθούμε
να ‘χουμε τρόπους, να μιλάμε καθαρεύουσα.
Έτσι ούτε σύλλογο έχουμε και είναι να μας κλαις.
Μα μόνο τούτο ξέρουμε καλά και εμείς, πως σαν τον εαυτό σου εσέ δεν σ’ αγαπάει κανείς.
7. ΘΑ ΣΟΥ ΣΤΕΙΛΩ ΜΑΝΑ
Θα σου στείλω μάνα, θα σου στείλω μάνα
Ένα κουτί με σπίρτα, ένα κουτί με σπίρτα
Ένα κουτί με σπίρτα, από την Ιρλανδία
Ένας τοκογλύφος, τοκογλύφος σκούζει
φτάσε Χάρε, πάρε με, φτάσε Χάρε πάρε με
Πάρε με ένας Άγγλος μου ‘φαγε τα βόλια
Θα σου στείλω μάνα, θα σου στείλω μάνα
Ένα κουτί με σπίρτα, ένα κουτί με σπίρτα
Ένα κουτί με σπίρτα, από την Ιρλανδία
8. ΤΗ ΜΑΝΑ ΣΟΥ ΜΗΝ ΤΗΝ ΠΕΤΡΟΒΟΛΑΣ
Δεν έχει θέση η Γη παρά για τη ζωή
δεν έχει θέση όπου κι αν πας.
δεν έχει θέση η Γη παρά για τη ζωή
σ’ το λέω και νιώσ’ το αν μ’ αγαπας.
Τη μάνα σου μην την πετροβολάς
όταν πεθάνει, αυτό θα σε πονάει
Τη μάνα σου μην την πετροβολάς
κάλλιο ο πατέρας σου πετριές ας φάει.
9. ΕΙΜΑΙ ΑΓΓΛΟΣ ΝΙΟΣ ΚΑΙ ΤΥΧΕΡΟΣ
Είμ’ Άγγλος νιος και τυχερός
θέλω τον βασιλιά
κι ας ακριβαίνουν τον καπνό,
φτάνει που με ρωτάν.
Την γριά Αγγλία την αγαπώ
από δύση σ’ ανατολή,
απ’ τον Ιορδάνη ποταμό
ως του Άτλα την ακτή.
Την γριά Αγγλία όπου κι αν βρεθώ
την έχω στην καρδιά,
μόνο αυτούς τους νέγρους
να έδιωχνα έξω με μια κλοτσιά.
10. ΘΕΣ ΝΑ ΖΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ
Θες να ζεις απ’ τις γυναίκες
και ποτέ να μη δουλεύεις
να ‘σαι σωματέμπορος
ναι, τη μαύρη μ’ αλήθεια, θέλω
Θες να στέκεις στο Σόχο
να ‘σαι γουέστερν νταβατζής
καλοπέραση γουστάρω
και γι’ αυτό να γίνω ευθύς
Τα πορνόφυλλα διαβάζεις
και γι’ ανθρώπους σαν κι αυτούς
που λεν για ασέλγειες και για φόνους
δεν μου λες μου τα χαρίζεις
Ναι μ’ αρέσει νταβατζής
Να βαλθώ με τα σωστά μου
Να πιάσω εγγλέζικο παρά
Που ‘χει πέραση παντού
Γιε μου γεια, κι ο Θεός μαζί σου
Πρωί βράδυ προσευχή
Και στέλνε στη μητέρα σου
ένα κάλπικο φλουρί
11. ΘΑ ΣΟΥ ΔΩΣΩ ΕΝΑ ΤΟΠΙ ΧΡΥΣΟ
Θα σου δώσω ένα τόπι χρυσό
για να παίζεις στο χολ με παιδιά
αν με πάρεις, με πάρεις, με πάρεις
να ‘μαι ταίρι σου πια.
Θα σου δώσω τα κλειδιά της καρδιάς μου
και τα χρήματα όσα κι αν έχω,
αν με πάρεις, μ πάρεις, με πάρεις
να ‘μαι ταίρι σου πια.
Θα σου δώσω ρολόι με καδένα
να το δείχνεις κρυφά στα παιδιά
αν με πάρεις, με πάρεις, με πάρεις
να ‘μαι ταίρι σου πια.
Θ σου δώσω χρυσάφι, χρυσάφι
να γεμίζεις τις χούφτες φλωριά
αν με πάρεις, με πάρεις, με πάρεις
ταίρι να ‘μαστε πια
Θα σου φτιάξω μια πίτα με κρέας
θα σε κρύψω ως να φύγουν οι μάγκες
αν με πάρεις, με πάριες με πάρεις
ταίρι να ‘μαστε πια.
Όμως πρώτα να δούμε αν ταιριάζουμε,
αν ταιριάζουμε οι δυο μας σωστά.
12. ΛΑΤΡΕΥΩ ΤΟΝ ΣΩΤΗΡΑ ΜΟΥ
Λατρεύω το Σωτήρα μου
τον Πλάστη μου αγαπώ,
στην κόλαση είν’ η θέση
για τον οξαποδώ.
Και λέω στον Mr Dalles
παρακαλώ πολύ, για μια μεγάλη χάρη,
αχ όχι αστεία με το φεγγάρι.
Είμαι μικρούλα Χριστιανή
στα πόδια μου άσπρο χιόνι,
καθημερνά προσεύχομαι
για της Λαμπρής τ’ αρνί.
Φωνάζω στον Mack Milan
που μοιάζει μανιτάρι
για μια μεγάλη χάρη,
αχ όχι αστεία με το φεγγάρι.
13. ΔΕΝ ΠΑΙΡΝΕΙ ΕΔΩ ΚΑΝΕΙΣ
Δεν παίρνει εδώ κανείς
τη θέση της μητέρας
για να του δώσει
ένα φιλί γλυκό για μένα.
14. ΤΟ ΓΕΛΑΣΤΟ ΠΑΙΔΙ
(Ορχηστρικό)
15. ΠΟΙΟΣ ΔΕΝ ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΑΜΠΡΗ
Ποιος δε μιλά για τη λαμπρή
γιορτή ξανανιωμού,
παν τα παιδιά στον πόλεμο
και παν του σκοτωμού.
Με θάρρος οι τρανές καρδιές
έπιασαν τα στενά,
ψηλά η σημαία ανέμιζε
η αντάρτισσα μπροστά.
Δέκα χιλιάδες φτάσανε
χακένιοι ταxτικοί
για να σκοτώσουν τα παιδιά
μα μείναν εδ’ εκεί.
Με πολυβόλα κι άρματα
κανόνια τους σωρό,
κανένας τους δε γύρισε,
δε φταίμε εμείς για αυτό.
Ένας με δέκα, ημέρες εξ,
κρατήσαμε γερά
και δεν περάσαν τις γραμμές,
μ’ όλα τους τα πυρά.
Μας ρίξαν και φαρμακερά
αέρια και καπνούς,
μας κάψαν την πρωτεύουσα
ωσάν τους Γερμανούς.
Σκοτώσαν τους ηγέτες μας
χωρίς απολογιά τους,
γυναίκες μας, μικρά παιδιά
στα γόνατα μπροστά τους.
Τους τάφους άνοιγαν κρυφά
και θάβαν τους νεκρούς,
δεν πιάσαν ούτε σκότωσαν
αντάρτες μας πιστούς.
Ποιος δε μιλά για τη λαμπρή
γιορτή ξανανιωμού,
παν τα παιδιά στον πόλεμο
και παν του σκοτωμού.
16. ΤΗΣ ΚΟΛΑΣΗΣ ΚΑΜΠΑΝΕΣ
Της κόλασης καμπάνες(δις)
για σας, όχι για μένα(δις)
Ω θάνατέ μου έλα(δις)
πού είν’ η ελπίδα γκλιν γκλαν γκλιν
πού να ναι τάφε η νίκη σου
Αν δεις τον εργολάβο,
αν δεις τον οδηγό
να πιείτε μια απ’ ότι έμεινε
τώρα σας χαιρετώ
Δείτε κι ακούστε όλα τα τραγούδια:>
Μίκης Θεοδωράκης – Brendan Behan Ένας Όμηρος | Mikis Theodorakis – Enas Omiros
Τέλος η μουσική του έργου σε συμφωνική ενορχήστρωση, από Συναυλία με έργα Μίκη Θεοδωράκη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Μίκης Θεοδωράκης – Ένας Όμηρος
Πιάνο: Τατιάνα Παπαγεωργίου