Συνέντευξη του Μίκη Θεοδωράκη στο Γιάννη Φλέσσα, «ΤΟ ΒΗΜΑ» 19/3/1978
Μ.Θ.: Κάποτε με κάλεσε ο κύριος Ρακιντζής και μου είπε να μη μιλάω για πολιτική, για εξορίες, και να μείνω μουσικοσυνθέτης. “Μείνε μουσικοσυνθέτης”…
Είναι κάτι που τ’ ακούω συχνά απ’ αυτούς που δε συμφωνούν πολιτικά μαζί μου. Και δυστυχούς, ο τελευταίος που το είπε είναι ο καλός μου φίλος ο Μποστ… Ξεκίνησε απ’ τον Ρακιντζή και έφτασε μέχρι τον Μποστ το “Μείνε μουσικοσυνθέτης”. Τι σημαίνει δηλαδή αυτό; “Μείνε μουσικοσυνθέτης και μην ενδιαφέρεσαι για τα κοινά!” Στον κύριο Ρακιντζή είχα πει τότε “εγώ δεν είμαι κανένα πουλάκι για να κάθομαι σ’ ένα κλουβάκι και να κάνω τσίου-τσίου για να σας διασκεδάσω. Είμαι ένας υπεύθυνος πολίτης και μ’ ενδιαφέρει τι γίνεται στον τόπο αυτόν, απ’ την τιμή του γάλακτος μέχρι τις βάσεις των Αμερικανών στην Κρήτη”.
Δεν υπάρχει αντίφαση στο να είμαι μουσικός και υπεύθυνος πολίτης. Δεν διαλέγω εγώ τι θα κάνω. Το ιδανικό για μένα θα ήταν να έγραφα μουσική μέσα σε μια ιδανική κοινωνία που δε θα μου δημιουργούσε προβλήματα συνειδησιακά… Πώς μπορεί κανείς να γράφει μόνο μουσική ή ποίηση, όταν γύρω του αλωνίζει η αδικία, όταν το ψέμα θριαμβεύει παντού, όταν βλέπει τον λαό του να αδικείται, τον εργαζόμενο να μην τρώει το ψωμί του, όταν βλέπει το άγχος της νεολαίας μας που είναι καταδικασμένη σ’ αυτήν την αρχαϊκή παιδεία; Αν δεν παλεύαμε εμείς, πώς θα καθιερωνόταν η δημοτική γλώσσα λόγου χάρη; Δεν πρέπει να παλέψουμε για ν’ αλλάξει αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα στη χώρα μας, που δεν είναι σε θέση να δώσει ολοκληρωμένους πολίτες στην πατρίδα μας;… Ποιος θα κάνει όλα αυτά τα πράματα;… Και το απέδειξε, νομίζω, η πράξη.
Όταν ήρθε η ώρα της κρίσης όλοι οι υπεύθυνοι πολίτες, επώνυμοι και κυρίως ανώνυμοι, αυτοί πήραν το μεγάλο φορτίο πάνω στη ράχη τους. Αυτοί βγήκαν και φώναξαν στον κόσμο “αντισταθείτε”, αυτοί μπήκαν στα υπόγεια και στις παρανομίες, αυτοί πήγαν στις εξορίες, αυτοί βασανίστηκαν, αυτοί πήγαν στη ξενιτιά… Ο ανώνυμος λαός… Όλοι αυτοί που σκοτώθηκαν στο Αλβανικό Μέτωπο, στην Κατοχή, στο Χαϊδάρι, στην Καισαριανή, και μετά στην Κύπρο, οι βασανισμένοι της Μπουμπουλίνας… Τι είναι όλοι αυτοί;… Ανώνυμος λαός… Κι εγώ ανώνυμος λαός πρέπει να είμαι… Πρέπει να είμαι κάτι άλλο; Να μένω στο περιθώριο; Για ποιο λόγο; Γιατί να μην έχω κι εγώ αυτό το δικαίωμα να θυσιάζομαι;
Γ.Φ.: Πολλοί σε κατηγορούν για “οπορτουνισμό”. Πότε είσαι με το ΚΚΕ Εσωτ., πότε με την ΕΔΑ, τώρα θα πας στο ΚΚΕ… Τι έχεις να πεις για όλα αυτά”;
Μ.Θ.:. Η δική μου γνώμη ήταν και το είχα προτείνει επανειλημμένα στην ΕΔΑ, ότι θα έπρεπε η ΕΔΑ και το ΚΚΕ Εσ, να ενωθούν κάτω από έναν άλλο τίτλο (πράγμα που ήθελαν και πολλοί από το ΚΚΕ Εσ.) για να προετοιμαστεί έτσι το κατάλληλο κλίμα ώστε να καθίσουμε κάτω στο ίδιο τραπέζι με το ΚΚΕ, με τους αδερφούς μας από το ίδιο αίμα για να δημιουργήσουμε έναν ευρύτερο φορέα της “Εαμικής Αριστεράς”. Γιατί τα λέω όλα αυτά; Γιατί η γενιά η δική μου έζησε αυτή τη μεγάλη επαναστατική αλλαγή. Εμείς είμαστε υποχρεωτικά μέλη της μεταξικής νεολαίας, της ΕΟΝ, μας μάθαιναν ότι οι κομμουνιστές ήταν λύκοι, αλλά εμείς είδαμε στην ώρα της κρίσης τους κομμουνιστές ν’ αγωνίζονται για την ελευθερία, ενώ οι άλλοι υπερπατριώτες είχαν λακίσει… Κι έτσι από ΕΟΝ γίναμε ΕΠΟΝ…
Ποια πρότυπα είχαμε εκείνη την εποχή πριν τον πόλεμο; Ο Ιωάννης Μεταξάς και η Σοφία Βέμπο! (δεν έχω τίποτα εναντίον της, αντίθετα τιμά) την μνήμη της αλλά αυτό ήταν το ανώτερο που είχαμε στη λαϊκή μας μουσική ας πούμε… η Σοφία Βέμπο)… Και τι ήξερε ο λαός μας για τους ποιητές μας; Για τη νέα σκέψη, για τον μαρξισμό και λενινισμό;… Άγνωστα πράγματα όλα αυτά! Και απαγορευμένα! Κι ήταν μια Ελλάδα όπου ο χωριάτης ήταν υποταγμένος στην μοίρα του, το ίδιο και ο εργάτης… Και μέσα από τη γέννα του ΕΑΜ, απ’ τη γέννα της αντίστασης βγήκε μια άλλη Ελλάδα. Κι όλες οι σημερινές κατακτήσεις, ας το θυμούνται αυτό οι τωρινοί νέοι δεν θα υπήρχαν σήμερα, αν τότε είχαν μείνει οι αστοί, μόνοι τους. Μπήκε για πρώτη φορά άλλος ένας παράγοντας στην πολιτική ζωή, οι εργάτες και οι αγρότες με το κόμμα τους. Το κόμμα ήταν ένα, το ΚΚΕ και το ευρύτερο κόμμα ήταν το ΕΑΜ. Εκεί μέσα διαπαιδαγωγήθηκαν εκατομμύρια άνθρωποι (το ΕΑΜ είχε 2.000.000 μέλη, η ΕΠΟΝ 700.000, ο ΕΛΑΣ 180.000) και βγήκε μια καινούργια Ελλάδα. Οι αστοί ποτέ δεν θα έκαναν μια τέτοια επανάσταση. Απ’ το 1830 και πέρα, συνέχεια πρόδιναν την Ελλάδα, αλλά σπρωγμένοι απ’ το δικό μας κίνημα, ήταν αναγκασμένοι πια να κάνουν αυτές τις μεταρρυθμίσεις. Και στο τέλος φοβισμένοι, και μη μπορώντας να συγκρατήσουν αυτό το πελώριο κύμα, μας έφεραν τους συνταγματάρχες.
Το κίνημα αυτό υπάρχει πάντα, υπάρχει η κινητήρια δύναμη. Κι αυτή η κινητήρια δύναμη δεν είναι μόνο κόμμα. Δεν είναι μόνον η ΕΔΑ, ούτε μόνο το ΚΚΕ, ούτε μόνο το ΚΚΕ Εσ. Είναι αυτοί οι απλοί άνθρωποι που κάποτε αποτέλεσαν το ΕΑΜ. Σ’ αυτή την ατσαλωμένη γενιά του ΕΑΜ ανήκω κι εγώ. Γαλουχήθηκα μέσα στο ΕΑΜ, πίστεψα στην ενότητα, πάλεψα και παλεύω για την ενότητα. Αλλά τώρα υπάρχουν τρεις ηγεσίες στο κίνημα. Τι φταίω εγώ ο ανώνυμος γι’ αυτό;… Γιατί πάντα ως ανώνυμος προσπαθώ να σκέφτομαι… Η φωνή μου θα είναι πάντα η φωνή του ανώνυμου αγωνιστή του ΕΑΜ… Θέλω μια λύση και την προτείνω. Σε τίποτα δεν άλλαξα. Οι στόχοι μου είναι πεντακάθαροι. Πάντα ζω με το όραμα της σοσιαλιστικής αναγέννησης της πατρίδας μας. Και ποιες δυνάμεις θα φέρουν αυτή την αλλαγή; Ποιες δυνάμεις θα τα βάλουν με το θηρίο που είναι απέναντι μας;
ΤΟ ΒΗΜΑ 19/3/1978
και στο: Φλέσσας Γιάννης, Οδοιπορικό με το Μίκη Θεοδωράκη, Εκδ. Αιγόκερως, 1994 σελ. 40-43