Ένα άρθρο του Γιώργου Αγοραστάκη μ’ αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου στις 13 Φεβρουαρίου
Το ραδιόφωνο αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πλατφόρμες μετάδοσης της μουσικής σ’ όλο τον κόσμο. Συντροφεύει τους ανθρώπους όπου κι αν βρίσκονται σ’ ότι κι αν κάνουν. Στην Ελλάδα έχει ζωή κοντά ένα αιώνα.
Η ιστορία του ραδιοφώνου στην Ελλάδα
Οι πρώτες προσπάθειες για ίδρυση ραδιοφωνικού σταθμού, άρχισαν το 1929, μαζί με τη διαμόρφωση του νομικού πλαισίου για τη λειτουργία της ραδιοφωνίας. Το 1932 εξέπεμψε στην περιοχή του Πειραιά ένας σταθμός από το υπουργείο Ταχυδρομείων, Τηλεγράφων και Τηλεφώνων. Το 1936 το Καθεστώς της 4ης Αυγούστου κινήθηκε ενεργά για τη δημιουργία κρατικού ραδιοφωνικού και ιδρύθηκε η Υπηρεσία Ραδιοφωνικών Εκπομπών και ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών (ΡΣΑ) που άρχισε να εκπέμπει από το 1938. Μετά την απελευθέρωση το 1945 ιδρύθηκε το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ). Το 1947 το ΕΙΡ ίδρυσε σταθμό στη Θεσσαλονίκη, το 1952 το Δεύτερο Πρόγραμμα και το 1954 το Τρίτο Πρόγραμμα.
Βέβαια μέχρι τότε πολύ λίγοι λαϊκοί άνθρωποι στην Ελλάδα είχαν τη δυνατότητα να κατέχουν ραδιόφωνο και να ακούσουν μουσική από κάποια συσκευή ή από γραμμόφωνο κι αυτό μόνο για πολύ λίγα είδη μουσικής.
Το 1957 η εταιρία Sony παρουσίασε το εξελιγμένο ραδιόφωνο τσέπης, που έγινε πρότυπο στην συνέχεια. Η τεχνολογική αλλαγή βασιζόταν στην χρήση του τρανζίστορ αντί της λυχνίας κενού audion, που αποτελούσε βασικό στοιχείο του ραδιοφώνου μέχρι τότε. Παράλληλα αξιοποιήθηκε η βελτίωση των μπαταριών που επιτεύχθηκε στο β’ παγκόσμιο πόλεμο. Οι νέες μπαταρίες έδωσαν τη δυνατότητα στις συσκευές ν’ αυτονομηθούν ενεργειακά και να γίνουν φορητές. Το ραδιόφωνο από τότε έγινε πιο προσιτό για όλο τον κόσμο και απέκτησε μαζικό χαρακτήρα.
Μέχρι το 1987 το ραδιόφωνο στην Ελλάδα ήταν κρατική υπόθεση μετά ήρθε η ιδιωτική ραδιοφωνία. Ως μαζικό μέσο επικοινωνίας χρησιμοποιήθηκε από τα καθεστώτα και τις Κυβερνήσεις για τον επηρεασμό και την χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Η επόμενη τεχνολογική αλλαγή στην μαζική επικοινωνία ήρθε την δεκαετία του ’60 με την τηλεόραση. Η τηλεόραση έγινε ο κυριότερος οπτικός κρίκος του ατόμου με τον έξω κόσμο.
Από τις αρχές του ’80 ο κόσμος περνά στην Ψηφιακή Επανάσταση. Μεταβαίνει από την αναλογική ηλεκτρική, στην ψηφιακή τεχνολογία. Τότε ανατρέπονται εκ βάθρων όλα τα τεχνολογικά δεδομένα στον ήχο. Με την έλευση της ψηφιακής εποχής, το βινύλιο με το πικάπ, η κασέτα με το μαγνητόφωνο, η αναλογική μετάδοση του σήματος ραδιοφώνου και τηλεόρασης, έφυγαν από τη ζωή των ανθρώπων και πήραν τη θέση τους στην ιστορία.
Σ΄ όλο τον 20ο αιώνα παρατηρείται μια διαρκής επανάσταση στα μέσα εγγραφής, αποθήκευσης, διανομής και μετάδοσης της μουσικής. Στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα η μουσική ξεπέρασε, για πρώτη φορά στην ιστορία της, το φράγμα της άμεσα φυσικής επικοινωνίας φωνής και οργάνων των πομπών και αυτιών των δεκτών. Οι ήχοι σήμερα μεταβιβάζονται από απόσταση και αναπαράγονται ηλεκτρομηχανικά και ψηφιακά από συσκευές στις οποίες βρίσκονται αποθηκευμένες.
Ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής εξέλιξης οι άνθρωποι -σ’ όλο τον κόσμο και στην Ελλάδα- κατακλύζονται μέσα σε μια πλημμυρίδα μουσικών ήχων. Ακούνε κάθε είδους μουσική, όπου σταθούν και όπου βρεθούν. Ενώ παλιότερα -προπολεμικά για την επαρχία της Ελλάδας- μπορούσε κανείς να γνωρίσει και να ακούσει μόνο τη μουσική κάθε περιοχής μέσα από τις κοινωνικές εκδηλώσεις.
Ο Μίκης Θεοδωράκης και ραδιοφωνική μετάδοση της μουσικής του
Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν παιδί της επαρχίας που εξελίχτηκε ως συνθέτης μετά την κατοχή, παράλληλα με την εξέλιξη της τεχνολογίας του ήχου.
Η τεχνολογία του έδωσε τη δυνατότητα για τη μαζική επικοινωνία του έργου του, -ιδιαίτερα τη δεκαετία του ’60 και μετέπειτα-, με το κοινό που τον ενδιέφερε δηλ. τον ελληνικό λαό. Χωρίς τα μουσικά μέσα της εποχής -ΜΜΕ, δίσκοι και συσκευές- δεν θα ήταν δυνατόν να επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα. Το έργο του Θεοδωράκη προσαρμόστηκε στα κάθε φορά τεχνολογικά δεδομένα. Κυκλοφόρησε σ΄ όλες τις τεχνολογίες που ήρθαν και παρήλθαν.
Αυτό βέβαια θεωρητικά, γιατί στην πράξη ο Θεοδωράκης συνάντησε κάθε είδους εμπόδια και απαγορεύσεις στην κυκλοφορία του έργου του, ιδιαίτερα την δεκαετία του ’60 και ’70. Πρώτα απ΄ όλα στο Ραδιόφωνο. Το γεγονός ότι το Ραδιόφωνο ήταν κρατικό, η κάθε πολιτική εξουσία (κυβέρνηση) το χρησιμοποίησε για να αποκλείσει και να απαγορεύσει την μετάδοση της μουσικής του και για να περιορίσει την πολιτική του επιρροή. Η απόλυτη απαγόρευση ήρθε με την Χούντα το 1967, όπου απαγορεύτηκε ολοκληρωτικά η κατοχή, η ακρόαση και η μετάδοση της μουσικής του.
Στην πορεία υπήρξε κι ένας δεύτερος περιορισμός στην μετάδοση της μουσικής του, που οφείλεται στο τι συνήθως επέλεγαν να παίζουν τα ραδιόφωνα. Ο Θεοδωράκης υπήρξε ένας συνθέτης που δημιούργησε ένα τεράστιο έργο σ΄ όλα τα είδη της μουσικής. Απ’ αυτό το έργο ένα μικρό μέρος -συνήθως τα πιο γνωστά τραγούδια- ακουγόταν από το ραδιόφωνο.
Τον Δεκέμβριο του 2017, δημιουργήθηκε και «εξέπεμψε» το mikisradio, το δικτυακό «Mikis Theodorakis Official Radio” μόνο με την μουσική του. Μαθημένος λοιπόν στα εμπόδια και τους περιορισμούς στην μουσική του επικοινωνία με τους Έλληνες ο Μίκης Θεοδωράκης πήρε μεγάλη χαρά όταν πρωτάκουσε το δικτυακό Mikis Radio και είδε ότι μεταδίδεται το σύνολο της μουσικής του. Πράγμα που φαίνεται από την επιστολή του προς τον δημιουργό του mikisradio, Νίκο Θεοδωράκη.
Το Κείμενο του Μίκη Θεοδωράκη για την δημιουργία του Mikis Radio
«Με αφορμή τη συμπλήρωση ενός εκατομμυρίου επισκέψεων και πλέον, ακροάσεων στο Mikis Radio, σκέφτηκα να θυμίσω στους ακροατές ακριβώς τι σημαίνει, αυτή η αίσθηση που έχω ότι ελευθερώθηκαν επιτέλους τα έργα μου που ήταν θαμμένα μέχρι τώρα και που τώρα ελεύθερα τελείως πετούν πάνω από μίση, από κόμπλεξ, από απαγορεύσεις.
Ελεύθερα πάνω από τον ουρανό της Αθήνας, από Μέγαρα Μουσικής και Νιάρχεια, που με το σταγονόμετρο παίζουν την μουσική μου, ενώ η υπόλοιπη έμενε κάτω στα υπόγεια του Μεγάρου, όπου φυλάσσεται το Αρχείο μου. Όσες φορές πήγα να δω το Αρχείο μου εκεί στο Μέγαρο, έβλεπα τα έργα μου εκεί και αναρωτιόμουν, γιατί άραγε δεν μπορούν να ανεβούνε δύο πατώματα, να φτάσουν στις Μουσικές Σκηνές των αιθουσών του Μεγάρου και να παιχτούν;
Κάτω εκεί μου φαινόταν θαμμένα, όπως θαμμένη μου φαινόταν και η τεράστια προσπάθεια, το τεράστιο έργο των ανθρώπων που εργάστηκαν επί τόσα χρόνια και εργάζονται ακόμα στο Αρχείο μου στην Βιβλιοθήκη Βουδούρη.
Έργο που μένει κατά το μεγαλύτερο μέρος του αναξιοποίητο, αν τα έργα αυτά δεν βγαίνουν στην επιφάνεια με συναυλίες. Θαμμένα 1000 έργα περιμένουν λες και η Ελλάδα έχει τόσα πολλά που δεν έχει ανάγκη τα δικά μου.
Εγώ σε όλη μου τη ζωή δούλεψα σαν το σκυλί χρόνια και χρόνια για την πατρίδα μου και στην πατρίδα μου αυτά που δημιούργησα είναι φυλακισμένα. Στο εξωτερικό ελεύθερα, στην πατρίδα μου φυλακισμένα.
Αισθάνομαι λοιπόν την ανάγκη να πω ορισμένα πράγματα για πρώτη φορά…
Εγώ γεννήθηκα και μεγάλωσα με μια ιδιαιτερότητα: είμαι συγχρόνως συνθέτης και αγωνιστής. Σαν αγωνιστής είμαι υποχρεωμένος σε καιρούς ειρηνικούς να συμμετέχω σε ιδεολογικούς πολιτικούς αγώνες που με φέρνουν σε μετωπική αντίθεση με κάθε είδους εξουσίες. Γιατί η δική μου ιδεολογία βασίζεται στην υπεράσπιση της Αρμονίας ενάντια στο Χάος. Αυτό στην πολιτική μεταφράζεται σε μια στάση Ελεύθερη, Ανεξάρτητη και βαθιά Αντιεξουσιαστική.
Με αποτέλεσμα να είμαι συνεχώς εκτεθειμένος στα λυσσαλέα χτυπήματα των εξουσιαστών που επειδή δεν μπορούν να με λυγίσουν στον τομέα της ιδεολογίας και της πολιτικής, πέφτουν σαν λυσσασμένοι λύκοι πάνω στην μουσική και το έργο μου. Αυτός είναι ο λόγος που το έργο μου είναι φιμωμένο τώρα, τουλάχιστον κατά τα οκτώ δέκατά του.
Όμως, εδώ και δυο χρόνια που το Mikis Radio πήρε την πρωτοβουλία να το απελευθερώσει οριστικά, έχω την ίδια αίσθηση τώρα, στα ενενήντα πέντε μου χρόνια με κείνη που είχα και στα δεκαεννέα μου χρόνια, που γιόρταζα με όλους τους Έλληνες την απελευθέρωση της πατρίδας μου.
Πρέπει να ξέρετε, ότι ο Συνθέτης μοιάζει με την μάνα που θέλει τα παιδιά της να είναι ελεύθερα και να χαίρονται το ήλιο και την δωρεά της ζωής και όχι να είναι φυλακισμένα, όπως γίνεται με τα έργα μου…
Νίκο, σε ευχαριστώ για το μεγάλο δώρο που μου πρόσφερες αποδεικνύοντας ότι τα έργα μου είναι ικανά να συγκινούν τους ανθρώπους ανεξάρτητα από σύνορα. Μέσα στους δύο πρώτους μήνες, ένα εκατομμύριο σαράντα χιλιάδες ακροατές, ένα τσουνάμι πραγματικό. Μέσα σε λίγες μέρες με ανακάλυψε και αγκάλιασε την μουσική μου ένα τεράστιο πλήθος.
Τους χαιρετώ όλους με αγάπη και χαίρομαι ιδιαίτερα που θα ακουστούν για πρώτη φορά αδικημένοι τραγουδιστές και αγαπημένοι μου κύκλοι τραγουδιών… Ο Πέτρος Πανδής ο δικός μου Καλογιάννης, ο δικός μου Πουλόπουλος, ο δικός μου Μητροπάνος, η Βερούτη, η Σίμου, ο Μωραΐτης, ξεχωριστοί κύκλοι όπως οι «Χαιρετισμοί» με την Γαλάνη η «Φαίδρα» με την Καγιαλόγλου και τον Πανδή, οι «Μπαλάντες» με τον Πέτρο και την Ζορμπαλά, το «Ραντάρ» με τον Νταλάρα, ο «Επιβάτης» με την Φαραντούρη, ο άγνωστος κύκλος «Ο Ήλιος και ο Χρόνος» που τον έγραψα στα 1967, στην απομόνωση της Μπουμπουλίνας πριν από πενήντα ένα χρόνια… Πενήντα ένα χρόνια περίμενε για να ακουστεί για πρώτη φορά.
Κι ακόμα, ο Θωμόπουλος, ο Ζωγράφος και ο Καλογιάννης στα άγνωστα «Γράμματα από την Γερμανία». Τα «Πρόσωπα του Ήλιου» του ποιητή Διονύση Καρατζά. Το «Μήπως ζούμε σε άλλη χώρα» του Μάνου Ελευθερίου με την Μαρία Δημητριάδη. Το «Ασίκικο, Πουλάκη» με τον Βασίλη Λέκκα του ποιητή Μιχάλη Γκανά. Η «Μνήμη της πέτρας» του ποιητή Μιχάλη Μπουρμπούλη με τον Θανάση Μωραϊτη. Τα «18 Λιανοτράγουδα» με τον Νταλάρα, με την Βιτάλη και τόσους άλλους ερμηνευτές. Η «Νύχτα Θανάτου» του Μάνου Ελευθερίου με τον Αντώνη Καλογιάννη. Ο καταπληκτικός Μπιθικώτσης στον «Οκτώβρη 78» των Λειβαδίτη, Παπαδόπουλου, Χριστοδούλου. Η «Συνάντηση» του Λευτέρη Παπαδόπουλου με τον Σταμάτη Κόκοτα. Η «Ερημιά» του Λευτέρη Παπαδόπουλου με την Μαρία Φαραντούρη και τον Μανώλη Μητσιά σε ενορχήστρωση Σταύρου Ξαρχάκου. Η «Πολιτεία Γ΄» της Λίνας Νικολακοπούλου και του Μάνου Ελευθερίου με τον Μανώλη Μητσιά και την Δήμητρα Γαλάνη, τα «Επιφάνια Αβέρωφ» με τον Αντώνη Καλογιάννη. Η ‘’Πολιτεία Δ΄’ με τον Πέτρο Γαϊτάνο, ο κύκλος «Μια Θάλασσα γεμάτη μουσική» σε ποίηση Δήμητρας Μαντά που κυκλοφόρησε στο Παρίσι πριν από 25 χρόνια από την εκπληκτική Ιονάτος και τρεις κορυφαίους Γάλλους με επικεφαλής τον Christian Boissel, μια δουλειά που έμεινε άγνωστη στην Ελλάδα.
Σταματώ εδώ, δεν τα θυμάμαι όλα, όλα τα φυλακισμένα έργα που τώρα πετάνε ψηλά, ελεύθερα και άπιαστα από όλους αυτούς που τα φίμωσαν για όλα αυτά τα χρόνια. Μου φτάνει που με γνωρίζουν οι απλοί πολίτες μαζί με τα βουνά, τους βράχους, τα νησιά και τις θάλασσες της πατρίδας μου. Τώρα που το έργο μου διασχίζει τους αιθέρες όλου του κόσμου αλλά και της πατρίδας μου, είμαι επί τέλους κι εγώ ελεύθερος.
Γι’ αυτό στέλνω ένα μεγάλο «Ευχαριστώ».
Μίκης Θεοδωράκης,
19 Φλεβάρη 2018
Το δικτυακό Mikis Theodorakis Official Radio και ο δημιουργός του προστατεύονται από την διαθήκη του Μίκη Θεοδωράκη. Διαθέτει το σύνολο της μουσικής του και υποστηρίζεται από μια πλήρη ψηφιακή βάση δεδομένων της μουσικής του με 7.000 μουσικά κομμάτια από 300 δισκογραφικά άλμπουμ & Ανέκδοτες Ηχογραφήσεις. Μεταδίδει σε δύο κανάλια σε 24ωρη βάση, ένα με πρόγραμμα και ένα δεύτερο με τραγούδια σε τυχαία σειρά στην διεύθυνση: www.mikisradio.com
Στον mikiguide μπορείτε να βρείτε και τα δύο κανάλια στην διεύθυνση:
https://mikisguide.gr/24ores-mousiki-tou-miki-theodorakitest/