skip to Main Content

Αναδημοσίευση από το ΧΑΡΤΗ 38 {ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2022}

Επίμονα κι η μουσική ιδέα πάει κι έρχεται*
Το 2021 από χρο­νιά γιορ­τής – 200 χρό­νια – εξε­λί­χθη­κε σε μια χρο­νιά που μά­τω­σε το νου, μά­τω­σε το σώ­μα, μά­τω­σε τη φύ­ση.
Εκτός των πολ­λών άλ­λων δει­νών, που κα­τα­γρά­φη­καν στα κι­τά­πια της ιστο­ρί­ας του, σή­μα­νε και το τέ­λος της επί­γειας ζω­ής του Μίκη Θεοδωράκη (29.7.1925-2.9.2021). Ανα­χώ­ρη­σε για τη Γει­το­νιά των Αγ­γέ­λων πλή­ρης ημε­ρών και πλή­ρης δό­ξας, την οποία δι­καιού­το απο­λύ­τως χά­ρη στην ανε­κτί­μη­τη προ­σφο­ρά του. Πολ­λά γρά­φτη­καν για αυ­τόν ση­μα­το­δο­τη­μέ­να από την εκ­δη­μία του, πολ­λά θα γρα­φτούν ακό­μη. Από­ψεις, εκτι­μή­σεις, απο­λο­γι­σμοί, κ.ο.κ. Σχε­δόν πί­σω από κά­θε φρά­ση που γρά­φτη­κε για αυ­τόν αντι­μά­χο­νταν η υπο­κει­με­νι­κό­τη­τα με την αντι­κει­με­νι­κό­τη­τα. Πέ­ραν βε­βαί­ως από όσες ανα­φέ­ρο­νταν στα τεκ­μη­ριω­μέ­να γε­γο­νό­τα, τα οποία συ­νέ­στη­σαν το βίο και το έρ­γο του. Τού­το που ακο­λου­θεί ωστό­σο φρο­νού­με ότι εί­ναι απο­λύ­τως πρω­τό­τυ­πο, όσο και αναμ­φι­σβή­τη­το, μια και βα­σί­ζε­ται σε πραγ­μα­τι­κά γε­γο­νό­τα, τα οποία συ­νέ­βη­σαν κα­τά τη διάρ­κεια του απε­χθούς 2021. Γε­γο­νό­τα, τα οποία έχουν το πρό­ση­μο της απώ­λειας. Στη διάρ­κεια της χρο­νιάς εξε­μέ­τρη­σαν το ζην 14 –ναι δε­κα­τέσ­σε­ρεις– άν­θρω­ποι οι οποί­οι συ­να­ντή­θη­καν απο­δε­δειγ­μέ­να, άλ­λος πε­ρισ­σό­τε­ρο, άλ­λος λι­γό­τε­ρο, με τη μου­σι­κή του. Πα­ρά­ξε­νο δεν εί­ναι θα σκε­φτεί κα­νείς, δε­δο­μέ­νου ότι με τη μου­σι­κή του συ­να­ντή­θη­καν εκα­το­ντά­δες, χι­λιά­δες άν­θρω­ποι σε όλη την οι­κου­μέ­νη. Εμείς όμως ανα­φε­ρό­μα­στε σε αυ­τούς των οποί­ων η σχέ­ση εί­ναι εγνω­σμέ­νη. Αν μά­λι­στα ανα­τρέ­ξου­με στις προη­γού­με­νες χρο­νιές και κα­τα­με­τρή­σου­με ανά­λο­γα πε­ρι­στα­τι­κά βε­βαιω­νό­μα­στε ότι το 2021, η τε­λευ­ταία χρο­νιά του δη­λα­δή, ήταν και σε αυ­τόν το θλι­βε­ρό το­μέα ξε­χω­ρι­στή. Το 2015 εί­ναι κα­τα­γραμ­μέ­νες εν­νέα σχε­τι­κές απώ­λειες, το 2016 έξι, το 2017 οκτώ, το 2018 δύο, το 2019 επτά και το 2020 έξι!
Αξιο­μνη­μό­νευ­το εί­ναι επί­σης το γε­γο­νός ότι αυ­τά τα συμ­βά­ντα κα­τα­νέ­μο­νται μέ­σα στο χρό­νο, υπο­λο­γί­ζο­ντας το οκτά­μη­νο που προη­γή­θη­κε του θα­νά­του του και το τε­τρά­μη­νο που ακο­λού­θη­σε, με σχε­τι­κή ισορ­ρο­πία: δέ­κα ήσαν οι προ­πο­μποί, τέσ­σε­ρις οι κο­μί­ζο­ντες τα με­τέ­πει­τα. Αντί­στοι­χη ισορ­ρο­πία ωστό­σο δεν πα­ρα­τη­ρεί­ται στις ανά μή­να με­τρή­σεις. Πλέ­ον βε­βα­ρυμ­μέ­νος ήταν ο Ιού­λιος με τέσ­σε­ρις θα­νά­τους. Ακο­λου­θούν ο Αύ­γου­στος, ο Νο­έμ­βριος και ο Δε­κέμ­βριος με δυο ο κα­θέ­νας. Δεν ση­μα­δεύ­τη­καν, τέ­λος, από κά­ποιο τέ­τοιο οδυ­νη­ρό γε­γο­νός οι μή­νες Μάρ­τιος, Μάιος, Ιού­νιος και Οκτώ­βριος. Στοι­χεία στα­τι­στι­κού εν­δια­φέ­ρο­ντος απο­τε­λούν και τα ακό­λου­θα. Τρεις από τους θα­νό­ντες ήταν αλ­λο­δα­ποί, οι λοι­ποί έντε­κα ημε­δα­ποί – τρεις από αυ­τούς πά­ντως ήταν εγκα­τα­στη­μέ­νοι από χρό­νια στο εξω­τε­ρι­κό. Ο Μί­κης Θε­ο­δω­ρά­κης έφυ­γε πλή­ρης ημε­ρών. Ένας όμως από τους συ­νο­δοι­πό­ρους του που απο­δή­μη­σαν την ίδια μ’ αυ­τόν χρο­νιά, έφυ­γε πλη­ρέ­στε­ρος ημε­ρών. Και ήταν αυ­τός, αυ­τή για την ακρί­βεια, η Ρο­ζί­τα Σώ­κου! Όλοι οι υπό­λοι­ποι έφυ­γαν νε­ό­τε­ροι από τον Μί­κη. Με ιδιαί­τε­ρη την πε­ρί­πτω­ση του Γερ­μα­νού βιο­λον­τσε­λί­στα Sebastian Hess. Όχι μό­νον επει­δή ήταν ο νε­ό­τε­ρος από όσους τον «συ­νό­δευ­σαν», μό­λις πε­νή­ντα χρό­νια ζω­ής μέ­τρη­σε αυ­τός, αλ­λά και επει­δή η τε­λευ­ταία ημέ­ρα της ζω­ής του ήταν η 1η Σε­πτεμ­βρί­ου 2021. Την επο­μέ­νη τον ακο­λού­θη­σε ο Μί­κης.

Μνη­μο­νεύ­ου­με με χρο­νι­κή ιε­ράρ­χη­ση τους δε­κα­τέσ­σε­ρεις που έφυ­γαν την ίδια χρο­νιά με τον Μί­κη κα­θώς και τη σχέ­ση τους με αυ­τόν, μια και αυ­τή δεν εί­ναι σε όλες τις πε­ρι­πτώ­σεις άμε­ση και άμε­σα ανι­χνεύ­σι­μη. Ως ένα δια­φο­ρε­τι­κό αφιέ­ρω­μα στη μνή­μη του και στη μνή­μη τους. Αξί­ζει επι­πλέ­ον να ανα­φερ­θεί ότι ου­δείς από τους εκ­δη­μή­σα­ντες υπήρ­ξε θύ­μα του … εστεμ­μέ­νου ιού που μας κα­τα­δυ­να­στεύ­ει τα τε­λευ­ταία χρό­νια.

Πρώ­τος ανα­χώ­ρη­σε, πλή­ρης ημε­ρών και αυ­τός, ο Τά­κης Λα­μπρό­που­λος (1930-28.1.2021). Υπήρ­ξε εμ­βλη­μα­τι­κή μορ­φή για την ελ­λη­νι­κή δι­σκο­γρα­φία κα­θώς συ­νέ­βα­λε απο­φα­σι­στι­κά με τη διο­ρα­τι­κό­τη­τά του στην αξιο­θαύ­μα­στη αν­θο­φο­ρία της ελ­λη­νι­κής μου­σι­κής – του τρα­γου­διού κυ­ρί­ως – στα χρό­νια της ανε­πα­νά­λη­πτης και ατε­λεύ­τη­της δε­κα­ε­τί­ας 1960-1970. Αυ­τός «ανα­κά­λυ­ψε» τον Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη, με τη δι­κή του πα­ραί­νε­ση και εμπο­ρι­κή υπο­γρα­φή ηχο­γρα­φή­θη­κε ο Επι­τά­φιος σε ποί­η­ση Γιάν­νη Ρί­τσου, στην εκ­δο­χή με τον Γρη­γό­ρη Μπι­θι­κώ­τση και τον Μα­νώ­λη Χιώ­τη, αυ­τός κα­θιέ­ρω­σε τον όρο «κύ­κλος τρα­γου­διών» στην ελ­λη­νι­κή τρα­γου­δο­ποι­ία και δι­σκο­γρα­φία, αυ­τός προ­σέ­φε­ρε στον Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη απο­κλει­στι­κό πε­ντα­ε­τές συμ­βό­λαιο με την ιστο­ρι­κή δι­σκο­γρα­φι­κή εται­ρεία του την Columbia.

Τον ακο­λού­θη­σε στο μα­κρύ τα­ξί­δι με­τά τη ζωή ο Αντώ­νης Κα­λο­γιάν­νης (3.8.1940-11.2.2021). Το τσα­γκα­ρο­παί­δι από την Και­σα­ρια­νή ανα­δεί­χθη­κε σε έναν από τους βα­σι­κούς ερ­μη­νευ­τές των τρα­γου­διών – και των έρ­γων – που έπλα­σε ο Μί­κης σε μια εξαι­ρε­τι­κά καρ­πο­φό­ρα αλ­λά και κρί­σι­μη πε­ρί­ο­δο. Η συ­νερ­γα­σία τους άρ­χι­σε τον Νο­έμ­βριο του 1966. Μέ­χρι το 1972 συμ­με­τεί­χε σε πε­ρισ­σό­τε­ρες από 600 (!) συ­ναυ­λί­ες σε όλη σχε­δόν την οι­κου­μέ­νη, ερ­μη­νεύ­ο­ντας πα­λιό­τε­ρα αλ­λά και νε­ό­τε­ρα έρ­γα του Μί­κη, όπως το Πνευ­μα­τι­κό Εμ­βα­τή­ριο (ποί­η­ση: Άγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός), την Κα­τά­στα­ση Πο­λιορ­κί­ας (ποί­η­ση: Μα­ρί­να), το Επι­φά­νια Αβέ­ρωφ (ποί­η­ση: Γιώρ­γος Σε­φέ­ρης), Τα Λαϊ­κά (στί­χοι: Μά­νος Ελευ­θε­ρί­ου). Μα­ζί η Μα­ρία Φα­ρα­ντού­ρη, ο Πέ­τρος Παν­δής, η Μα­ρία Δη­μη­τριά­δη, ενί­ο­τε και η Με­λί­να Μερ­κού­ρη… Ταυ­το­χρό­νως άρ­χι­σαν και οι δι­σκο­γρα­φή­σεις των νε­ό­τε­ρων συν­θέ­σε­ων του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη. Ο πρώ­τος δί­σκος που εκ­δό­θη­κε με τη φω­νή του Αντώ­νη Κα­λο­γιάν­νη πε­ριεί­χε την ηχο­γρά­φη­ση της πρώ­της ερ­μη­νεί­ας του έρ­γου Πνευ­μα­τι­κό Εμ­βα­τή­ριο που πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε τον Ιού­νιο του 1970 στο Royal Albert Hall του Λον­δί­νου. Ακο­λού­θη­σαν η Κα­τά­στα­ση Πο­λιορ­κί­ας ηχο­γρά­φη­ση επί­σης της πρώ­της ερ­μη­νεί­ας (Δε­κέμ­βριος 1968, Λον­δί­νο), Τα Λαϊ­κά – Θε­ο­δω­ρά­κης διευ­θύ­νει Θε­ο­δω­ρά­κη Vol. 1 (1971), Τα τρα­γού­δια του Αν­δρέα (1971, στο Θε­ο­δω­ρά­κης διευ­θύ­νει Θε­ο­δω­ρά­κη Vol. 2) και τα Ο Ήλιος και ο Χρό­νος και Επι­φά­νια Αβέ­ρωφ (1972) ηχο­γρα­φη­μέ­να στη διάρ­κεια της πρώ­της επί­ση­μης ερ­μη­νεί­ας τους (Σε­πτέμ­βριος 1970, Palais de Chaillot, Πα­ρί­σι). Δι­σκο­γρά­φη­σε επί­σης το τρα­γού­δι-πο­τα­μό «Μι­λώ» σε ποί­η­ση Μα­νό­λη Ανα­γνω­στά­κη και αμέ­σως με­τά την πτώ­ση της Χού­ντας τον κύ­κλο Νύ­χτα Θα­νά­του (στί­χοι: Μά­νος Ελευ­θε­ρί­ου). Συμ­με­τεί­χε σε όλες τις με­γά­λες συ­ναυ­λί­ες στα γή­πε­δα του Θε­ο­δω­ρά­κη στα χρό­νια με­τά τη με­τα­πο­λί­τευ­ση. Ου­δέ­πο­τε έπα­ψε να ερ­μη­νεύ­ει τα τρα­γού­δια και τα έρ­γα του στις κα­το­πι­νές συ­ναυ­λί­ες του. Εν­δει­κτι­κά ανα­φέ­ρε­ται η συ­ναυ­λία-αφιέ­ρω­μα στον τρα­γου­δι­στή η οποία πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στο Μέ­γα­ρο Μου­σι­κής Αθη­νών (Αί­θου­σα Φί­λων της Μου­σι­κής) στις 15 Οκτω­βρί­ου 2007 με τί­τλο Ήθος και Φως. Όλο το πρώ­το μέ­ρος της δο­μή­θη­κε με τρα­γού­δια του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη κα­θώς και με το με­τα­συμ­φω­νι­κό τρα­γού­δι-πο­τα­μός Επι­φά­νια Αβέ­ρωφ.

Η σπου­δαία Ιτα­λί­δα τρα­γου­δί­στρια και ηθο­ποιός Maria Ilva Biolcat, γνω­στή πα­γκο­σμί­ως ως Milva (17.7.1939-23.4.2021), εξέ­φρα­σε την αγά­πη της για το ελ­λη­νι­κό τρα­γού­δι και τους δε­σμούς της με αυ­τό ερ­μη­νεύ­ο­ντας και δι­σκο­γρα­φώ­ντας τρα­γού­δια του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη, του Θά­νου Μι­κρού­τσι­κου και του Βαγ­γέ­λη Πα­πα­θα­να­σί­ου. Λες και έφυ­γε για τον άλ­λο κό­σμο στις 24 Απρι­λί­ου του 2021 για να συ­να­ντή­σει το δεύ­τε­ρο και να ετοι­μά­σουν μα­ζί την υπο­δο­χή του πρώ­του. Η συ­νερ­γα­σία της με τον Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη άρ­χι­σε το 1978. Εκ­δό­θη­κε τό­τε στη Γερ­μα­νία το ηχο­γρά­φη­μα Von Tag Zu Tag με έντε­κα τρα­γού­δια του ερ­μη­νευ­μέ­να στα γερ­μα­νι­κά. Ανε­δεί­χθη σε ένα από τα πλέ­ον ευ­πώ­λη­τα της πε­ριό­δου. Την επό­με­νη χρο­νιά εκ­δό­θη­κε, ταυ­τό­χρο­να στη Γερ­μα­νία και την Ιτα­λία, το ηχο­γρά­φη­μα La Mia Età – με την έν­δει­ξη Musiche di Mikis Theodorakis – με δέ­κα από τα τρα­γού­δια της αρ­χι­κής έκ­δο­σης ερ­μη­νευ­μέ­να στα ιτα­λι­κά. Υπήρ­ξε και γαλ­λι­κή εκ­δο­χή (1980) η οποία εί­χε τί­τλο Attends, la vie. Ερ­μή­νευε, βε­βαί­ως, επι­λεγ­μέ­να από τα τρα­γού­δια αυ­τά σε συ­ναυ­λί­ες. Η ιτα­λι­κή έκ­δο­ση εκ­δό­θη­κε και στα ελ­λη­νι­κά ως 10 τρα­γού­δια του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη.

Από την ξε­νι­τιά προ­έρ­χε­ται και η επό­με­νη ανα­φο­ρά μας. Με ελ­λη­νι­κό­τα­τη προ­έ­λευ­ση και ιδιο­συ­γκρα­σία όμως αυ­τή. Πρώ­ι­μη ήταν η εκ­δη­μία της Αγ­γε­λι­κής Ιο­νά­του-Angélique Ionatos (22.6.1954-7.7.2021) — Ιω­αν­νά­του ήταν το πραγ­μα­τι­κό της επώ­νυ­μο. Πρώ­τη αυ­τή δι­σκο­γρά­φη­σε, το 1994, στη Γαλ­λία μά­λι­στα όπου εί­χε εγκα­τα­στα­θεί νω­ρίς, τον κύ­κλο τρα­γου­διών του Μί­κη Εα­ρι­νός άνε­μος/Μια θά­λασ­σα γε­μά­τη μου­σι­κή (σύν­θε­ση 1987, σε ποί­η­ση Δή­μη­τρας Μα­ντά) με τί­τλο Mia Thalassa-Μια Θά­λασ­σα. Κά­ποια ακό­μη τρα­γού­δια του υπάρ­χουν διά­σπαρ­τα στα ηχο­γρα­φή­μα­τά της, ενώ στις συ­ναυ­λί­ες της συ­χνά ερ­μή­νευε τρα­γού­δια του εκτός και εντός Ελ­λά­δας – εν­δει­κτι­κά ανα­φέ­ρο­νται αυ­τές τον Σε­πτέμ­βριο 1984 και στις 3.7.2001 στη Ρω­μαϊ­κή Αγο­ρά και αυ­τή στον Κή­πο του Με­γά­ρου Μου­σι­κής Αθη­νών στις 16.6.2014.

Την ίδια ημέ­ρα, 19 Ιου­λί­ου 2021, απο­χαι­ρε­τί­σα­με δυο δη­μο­φι­λείς Έλ­λη­νες καλ­λι­τέ­χνες που υπη­ρέ­τη­σαν δια­φο­ρε­τι­κές τέ­χνες και ο δια­κρι­τι­κός δε­σμός τους με τον Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη εί­ναι μάλ­λον άγνω­στος και σί­γου­ρα απρό­σμε­νος. Πρό­κει­ται για την ηθο­ποιό Γκέ­λυ Μαυ­ρο­πού­λου (21.10.1932-19.7.2021) και τον τρα­γου­δι­στή, τρα­γου­δο­ποιό και ηθο­ποιό Τό­λη Βο­σκό­που­λο (26.7.1940-19.7.2021). Η Γκέ­λυ Μαυ­ρο­πού­λου «συ­να­ντή­θη­κε» με τη μου­σι­κή του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη στην ται­νία Μυρ­τιά (πρώ­τη προ­βο­λή 02.10.1961) του Κώ­στα Κα­ρα­γιάν­νη. Ο Τό­λης Βο­σκό­που­λος ερ­μή­νευε, σπά­νια εί­ναι η αλή­θεια, τρα­γού­δια του στις συ­ναυ­λί­ες και τις εμ­φα­νί­σεις του. Ένα από αυ­τά, το «Πα­ρά­πο­νο» σε στί­χους Δη­μή­τρη Χρι­στο­δού­λου, που εί­χε εντα­χθεί στον κύ­κλο Πο­λι­τεία, δι­σκο­γρα­φή­θη­κε στη συλ­λο­γι­κή έκ­δο­ση του 1985 Τα λαϊ­κά της νύ­χτας. Δέ­κα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα συ­μπε­ρι­λή­φθη­κε στη συλ­λο­γή του Βο­σκό­που­λου Τα ερω­τι­κά.

Μία και μο­να­δι­κή φο­ρά «συ­να­ντή­θη­κε» με τη μου­σι­κή του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη ο Γιώρ­γος Μεσ­σά­λας (14.11.1942-20.7.2021). Το 1977 όταν σκη­νο­θέ­τη­σε στο Εθνι­κό Θέ­α­τρο τις πα­ρα­στά­σεις του έρ­γου Ο άλ­λος Αλέ­ξαν­δρος της Μαρ­γα­ρί­τας Λυ­μπε­ρά­κη (πρώ­τη 22.1.1977). Η συ­νά­ντη­σή τους ήταν με­ρι­κώς επει­σο­δια­κή. Ο σκη­νο­θέ­της ζή­τη­σε από το συν­θέ­τη ένα τρα­γού­δι με επα­να­στα­τι­κή διά­θε­ση για την πα­ρά­στα­ση. Το «Τρα­γού­δι για τον άλ­λο Αλέ­ξαν­δρο» —έτσι το ονό­μα­σε— το οποίο πα­ρέ­δω­σε ο Θε­ο­δω­ρά­κης ήταν επι­κό και εντά­χθη­κε στο τέ­λος της πρώ­της πρά­ξης του έρ­γου, τρα­γου­δη­σμέ­νο a cappella από τους ηθο­ποιούς της πα­ρά­στα­σης. Απο­δεί­χτη­κε όμως, εκ των υστέ­ρων, ότι το τρα­γού­δι αυ­τό απο­τε­λού­σε πα­ραλ­λα­γή πα­λιού στρα­τιω­τι­κού εμ­βα­τη­ρί­ου του 1915, θού­ριο ου­σια­στι­κά του ελ­λη­νι­κού στρα­τού, στο οποίο ο συν­θέ­της εί­χε αλ­λά­ξει κά­ποιες λέ­ξεις και εί­χε προ­σθέ­σει μια πέμ­πτη στρο­φή στο τέ­λος. Η απο­κά­λυ­ψη που έγι­νε με­τά την έναρ­ξη των πα­ρα­στά­σε­ων απο­τέ­λε­σε ήπιο σκάν­δα­λο!

Στις 19 Αυ­γού­στου του 2021 εγκα­τέ­λει­ψε το μά­ταιο τού­το κό­σμο η Ολ­λαν­δή υψί­φω­νος και μου­σι­κο­παι­δα­γω­γός Els Bolkestein, η οποία εί­χε γεν­νη­θεί στο Άμ­στερ­νταμ στις 2 Ιου­λί­ου 1935. Συμ­με­τεί­χε ως σο­λίστ-μο­νω­δός στην πρώ­τη πα­γκό­σμια ερ­μη­νεία της Συμ­φω­νί­ας αρ. 3, η οποία πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στην Komische Oper του Βε­ρο­λί­νου στις 29 Απρι­λί­ου 1982. Η συ­ναυ­λία ηχο­γρα­φή­θη­κε και δι­σκο­γρα­φή­θη­κε δυο χρό­νια αρ­γό­τε­ρα. Ο συν­θέ­της ορί­ζει ως μο­νω­δό στο έρ­γο του αυ­τό με­σό­φω­νο. Όταν του εκ­φρά­σα­με τη δι­καιο­λο­γη­μέ­νη σχε­τι­κή απο­ρία μας, για­τί δη­λα­δή στην παρ­θε­νι­κή ερ­μη­νεία του έρ­γου του χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε υψί­φω­νος, μας πλη­ρο­φό­ρη­σε ότι η Bolkestein ήταν εξαι­ρε­τι­κή τρα­γου­δί­στρια με αξιο­θαύ­μα­στη φω­νη­τι­κή προ­σαρ­μο­στι­κό­τη­τα και ερ­μή­νευ­σε το σο­λι­στι­κό μέ­ρος της Συμ­φω­νί­ας υπέ­ρο­χα. Για του λό­γου του το αλη­θές μας πα­ρέ­πεμ­ψε στη συ­γκε­κρι­μέ­νη ηχο­γρά­φη­ση.

Όπως και η Γκέ­λυ Μαυ­ρο­πού­λου έτσι και ο Ανέ­στης Βλά­χος (7.2.1934-24.8.2021) επι­κοι­νώ­νη­σε με τη μου­σι­κή του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη μέ­σω του κι­νη­μα­το­γρά­φου. Πρω­τα­γω­νί­στη­σε μά­λι­στα και αυ­τός στην ίδια ται­νία, τη Μυρ­τιά (1961) δη­λα­δή του Κώ­στα Κα­ρα­γιάν­νη. Απροσ­δό­κη­τη ήταν, ωστό­σο, η με­τά θά­να­τον … πα­ράλ­λη­λη πο­ρεία τους. Υπήρ­ξαν πολ­λές συ­ζη­τή­σεις και οι­κο­γε­νεια­κές δια­μά­χες για τη δια­θή­κη και των δυο, την ίδια επο­χή!

Η πλέ­ον τρα­γι­κή από τις απώ­λειες στις οποί­ες εστιά­ζει το πα­ρόν ήταν αναμ­φί­βο­λα του χα­ρι­σμα­τι­κού Γερ­μα­νού βιο­λον­τσε­λί­στα –υπήρ­ξε και συν­θέ­της–  Sebastian Hess. Για δυο λό­γους: αφε­νός μεν ήταν ο νε­ό­τε­ρος από τους απο­θα­νό­ντες – εί­χε γεν­νη­θεί στις 5.5.1971 – αφε­τέ­ρου ο κύ­κλος της ζω­ής του ολο­κλη­ρώ­θη­κε την 1η Σε­πτεμ­βρί­ου, δη­λα­δή μια μό­λις ημέ­ρα πριν ολο­κλη­ρω­θεί αυ­τός του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη. Η Ρα­ψω­δία για βιο­λον­τσέ­λο και ορ­χή­στρα του μου­σουρ­γού ήταν η αφορ­μή για να συ­να­ντη­θούν. Ο Hess συμ­με­τεί­χε ως σο­λίστ σε ερ­μη­νεί­ες του έρ­γου στην Γερ­μα­νία και το δι­σκο­γρά­φη­σε το 2007 εκεί, συ­μπράτ­το­ντας με τη Συμ­φω­νι­κή της Νυ­ρεμ­βέρ­γης υπό την κα­θο­δή­γη­ση του αρ­χι­μου­σι­κού John Carewe. Με τον ίδιο αρ­χι­μου­σι­κό, συ­μπράτ­το­ντας όμως τη φο­ρά αυ­τή με την Εθνι­κή Συμ­φω­νι­κή Ορ­χή­στρα της ΕΡΤ, το ερ­μή­νευ­σε στις 26 Απρι­λί­ου 2012 στο Μέ­γα­ρο Μου­σι­κής Αθη­νών. Ένα ανεύ­ρυ­σμα εγκε­φά­λου ήταν για αυ­τόν η μοι­ραία αι­τία. «Αν τον εί­χα γνω­ρί­σει πριν συν­θέ­σω τη Ρα­ψω­δία, θα του την εί­χα αφιε­ρώ­σει» μας εί­χε πει ο Μί­κης Θε­ο­δω­ρά­κης.

Την ανα­χώ­ρη­ση του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη στις 2 Σε­πτεμ­βρί­ου ακο­λού­θη­σε ένα συ­γκρι­τι­κά με­γά­λο διά­στη­μα σχε­τι­κής ηρε­μί­ας. Ώσπου στις 18 Νο­εμ­βρί­ου έφτα­σε από το Μό­να­χο το θλι­βε­ρό μα­ντά­το. Η αγα­πη­μέ­νη με­σό­φω­νος και μου­σι­κο­παι­δα­γω­γός Δάφ­νη Ευαγ­γε­λά­του νι­κή­θη­κε από την επά­ρα­το, με­τά από μα­κρό­χρο­νη μά­χη. Με τον Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη τη συ­νέ­δεε και ιδιαί­τε­ρη φι­λία. Οι δρό­μοι τους συ­να­ντή­θη­καν επαγ­γελ­μα­τι­κά αρ­κε­τές φο­ρές. Ερ­μή­νευ­σε τους κύ­ριους ρό­λους σε πα­ρα­στά­σεις των λυ­ρι­κών έρ­γων Ηλέ­κτρα και Λυ­σι­στρά­τη και το ρό­λο της Ιο­κά­στης στην όπε­ρα (λυ­ρι­κό δρά­μα) Αντι­γό­νη. Συμ­με­τεί­χε σε αρ­κε­τές συ­ναυ­λί­ες ή ρε­σι­τάλ με έρ­γα του. Ανα­φέ­ρου­με τις ακό­λου­θες συμ­με­το­χές της: στις 25 Ιου­λί­ου 1998 συ­νέ­πρα­ξε με την Κα­με­ρά­τα Ορ­χή­στρα των Φί­λων της Μου­σι­κής και τον αρ­χι­μου­σι­κό Λου­κά Κα­ρυ­τι­νό στην ερ­μη­νεία των έρ­γων Raven και Κα­τά­στα­ση πο­λιορ­κί­ας σε συ­ναυ­λία που πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στο Μι­κρό Θέ­α­τρο της Αρ­χαί­ας Επι­δαύ­ρου. Στις 27 Μαρ­τί­ου 2009 συ­νέ­πρα­ξε με την Κρα­τι­κή Ορ­χή­στρα Αθη­νών και τον αρ­χι­μου­σι­κό Βύ­ρω­να Φι­δε­τζή στην ερ­μη­νεία της Συμ­φω­νί­ας αρ. 3 σε συ­ναυ­λία στο Μέ­γα­ρο Μου­σι­κής Αθη­νών. Στις 12 Φε­βρουα­ρί­ου 2001 ερ­μή­νευ­σε στην Αί­θου­σα Δη­μή­τρης Μη­τρό­που­λος του Με­γά­ρου Μου­σι­κής Αθη­νών συ­νο­δευό­με­νη από τον πια­νί­στα Δη­μή­τρη Γιά­κα τους κύ­κλους τρα­γου­διών Φαί­δρα και Η Βε­α­τρί­κη στην Οδό Μη­δέν. Στην ίδια αί­θου­σα και με τον ίδιο συ­νο­δό ερ­μή­νευ­σε στις 23 Μαρ­τί­ου 2002 τους κύ­κλους τρα­γου­διών Romancero GitanoΜπα­λά­ντες και Τα­ξί­δι μέ­σα στη νύ­χτα έχο­ντας συ­μπα­ρα­στά­τη τον βα­θύ­φω­νο Χρι­στό­φο­ρο Στα­μπό­γλη. Στις 21 και 22 Νο­εμ­βρί­ου 2005 συμ­με­τεί­χε σε συ­ναυ­λί­ες της Συμ­φω­νι­κής Ορ­χή­στρας της Δρέσ­δης στο Μέ­γα­ρο Μου­σι­κής Αθη­νών (Αί­θου­σα Φί­λων της Μου­σι­κής) στις οποί­ες ερ­μη­νεύ­τη­καν απο­σπά­σμα­τα από τις τέσ­σε­ρις όπε­ρες του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη που γεν­νή­θη­καν από το αρ­χαίο δρά­μα: Μή­δεια και Ηλέ­κτρα την πρώ­τη βρα­διά, Λυ­σι­στρά­τη και Αντι­γό­νη τη δεύ­τε­ρη. Αρ­χι­μου­σι­κός ήταν ο Stier Eckhard. Η Δάφ­νη Ευαγ­γε­λά­του εί­χε γεν­νη­θεί στην Αθή­να στις 17 Δε­κεμ­βρί­ου 1946. Ήταν κό­ρη του μου­σουρ­γού και αρ­χι­μου­σι­κού Αντί­ο­χου Ευαγ­γε­λά­του και αδελ­φή του σκη­νο­θέ­τη και ακα­δη­μαϊ­κού Σπύ­ρου Ευαγ­γε­λά­του.

Και ο επό­με­νος μνη­μο­νευό­με­νος μα­κριά από την Ελ­λά­δα εξε­μέ­τρη­σε το ζην. Πρό­κει­ται για τον τε­νό­ρο Παύ­λο Ρά­πτη (29.2.1936-21.11.2021) ο οποί­ος από το μα­κρι­νό 1950 εί­χε εγκα­τα­στα­θεί στην Πο­λω­νία. Στα ρε­σι­τάλ τα οποία πραγ­μα­το­ποιού­σε εκεί ερ­μή­νευε συ­χνά και ελ­λη­νι­κά τρα­γού­δια, κυ­ρί­ως του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη. Κά­ποια από αυ­τά μά­λι­στα τα ηχο­γρά­φη­σε και τα δι­σκο­γρά­φη­σε. Εν­δει­κτι­κά ανα­φέ­ρου­με την έκ­δο­ση του 1980 με όνο­μα Acropolis adieu στην οποία υπάρ­χουν τα τρα­γού­δια «Καη­μός» και «Μυρ­τιά», αλ­λά και τη συλ­λο­γή του 1984 με το όνο­μα ΣΑ­ΓΑ­ΠΟ, ΣΑ­ΓΑ­ΠΟ… !!! (Τα θαυ­μα­στι­κά δι­κά μας), η οποία στο οπι­σθό­φυλ­λο ανα­φέ­ρε­ται ως Biseri Grčke Muzike – The Pearls Of Greek Music (Τα μαρ­γα­ρι­τά­ρια της Ελ­λη­νι­κής Μου­σι­κής). Σε αυ­τήν εκτός από τον «Καη­μό» υπάρ­χουν τα τρα­γού­δια «Επι­φά­νια», «Έλ­λη­νας Ζορ­μπάς» και «Σε πό­τι­σα ρο­δό­στα­μο» — έτσι ανα­φέ­ρο­νται με λα­τι­νι­κά στοι­χεία οι τί­τλοι τους. Με­τά τη με­τα­πο­λί­τευ­ση (1974) ο Παύ­λος Ρά­πτης άρ­χι­σε να επι­σκέ­πτε­ται συ­χνά τη χώ­ρα μας συ­νερ­γα­ζό­με­νος κυ­ρί­ως με την Εθνι­κή Λυ­ρι­κή Σκη­νή (για μια δε­κα­ε­τία 1988-1998 υπήρ­ξε μό­νι­μο στέ­λε­χός της), αλ­λά και δι­δά­σκο­ντας μο­νω­δία από το 1989 στο Ελ­λη­νι­κό Ωδείο.

Η εύ­λο­γη απο­ρία για τη σχέ­ση της Ρο­ζί­τας Σώ­κου (9.9.1923-14.12.2021) με τα ανα­γρα­φό­με­να στο πα­ρόν, που μας εγκα­τέ­λει­ψε λί­γο πριν συ­μπλη­ρώ­σει έναν αιώ­να ζω­ής, βρί­σκε­ται στο πε­ριο­δι­κό Ει­κό­νες, το οποίο εξέ­δι­δε την πα­λιά κα­λή επο­χή η Ελέ­νη Βλά­χου. Η Ρο­ζί­τα Σώ­κου συ­νερ­γα­ζό­ταν με το πε­ριο­δι­κό στις αρ­χές της δε­κα­ε­τί­ας 1960-1970. Όταν ο Μί­κης επέ­στρε­ψε το 1960 από το Πα­ρί­σι και εγκα­τα­στά­θη­κε στην Ελ­λά­δα η Ρο­ζί­τα Σώ­κου έσπευ­σε να του πά­ρει συ­νέ­ντευ­ξη για το πε­ριο­δι­κό. Έκτο­τε συν­δέ­θη­καν με ξε­χω­ρι­στή φι­λία.

Τε­λευ­ταία, στο μα­κά­βριο αυ­τό κα­τά­λο­γο, ανα­φέ­ρε­ται η υψί­φω­νος Μάρ­θα Αρά­πη (;-24.12.2021). Η μοί­ρα όρι­σε τη συ­νά­ντη­σή της με τον Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη στην τρί­τη από τις εμπνευ­σμέ­νες από την αρ­χαία Ελ­λά­δα όπε­ρές του, την Ηλέ­κτρα. Ο συν­θέ­της τη θε­ώ­ρη­σε ιδα­νι­κή να ερ­μη­νεύ­σει σε αυ­τήν το ρό­λο της Χρυ­σό­θε­μης. Τον ερ­μή­νευ­σε τό­σο στην πρώ­τη πα­γκό­σμια ερ­μη­νεία του έρ­γου, η οποία πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στο Λου­ξεμ­βούρ­γο στις 2 Μα­ΐ­ου 1995 – ήταν ενταγ­μέ­νη στο πρό­γραμ­μα των εκ­δη­λώ­σε­ων «Λου­ξεμ­βούρ­γο, Πο­λι­τι­στι­κή Πρω­τεύ­ου­σα της Ευ­ρώ­πης (1995)  όσο και στις πρώ­τες ερ­μη­νεί­ες του στην Ελ­λά­δα, στις 30 Ιου­λί­ου και την 1η Αυ­γού­στου 1996. Στο Ηρώ­δειο πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν αυ­τές σε σκη­νο­θε­σία Νί­κου Κούν­δου­ρου και μου­σι­κή διεύ­θυν­ση Ηλία Βου­δού­ρη.


* Δάνειο-παραλλαγή από το ποίημα «Ο Δαρείος» (1917) του Κ. Π. Καβάφη: Όμως μες σ’ όλη του την ταραχή και το κακό, επίμονα κ’ η ποιητική ιδέα πάει κι έρχεται.

 

Back To Top