Σε μια από τις πρόσφατες εκδηλώσεις για το Μίκη Θεοδωράκη, δέχτηκα την εξής ερώτηση: – Αν ζούσε σήμερα ο Μίκης Θεοδωράκης, ποια θέση θα έπαιρνε για τον πόλεμο στην Ουκρανία;
Η απάντηση φαίνεται να είναι προφανής, μιας ο Θεοδωράκης από την δεκαετία του ’60 ηγήθηκε του φιλειρηνικού κινήματος στην χώρα μας, αλλά και συμμετείχε σε αντιπολεμικά κινήματα ξένων χωρών όπως επίσης και ανέλαβε μεγάλες πρωτοβουλίες ειρήνευσης σε εμπόλεμες περιοχές.
Ο πόλεμος κατά το Θεοδωράκη είναι το απόλυτο κακό και η καταδίκη του είναι απερίφραστη. Μαζί ο Θεοδωράκης θεωρεί ότι πρέπει να καταδικάζονται και οι μηχανισμοί που προωθούν τους πολέμους. Οι πολεμικές βιομηχανίες των μεγάλων χωρών βρίσκονται στη ρίζα του κακού.
Στην μνήμη του μεταφέρομε ένα άρθρο εδώ για την «Ειρήνη» από το βιβλίο του: «Πού να βρω την ψυχή μου, τ. ΙΔΕΕΣ, Εκδόσεις Νέα Σύνορα – Λιβάνης, 2002» σελ. 173-179, γραμμένο πριν 20 χρόνια. Πιστεύομε ότι απαντά και στα θέματα που ανακύπτουν με τον πρόσφατο πόλεμο στην Ουκρανία.
Γιώργος Αγοραστάκης
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, την εποχή της ισορροπίας του τρόμου, τότε που η πυρηνική καταστροφή είχε γίνει ορατή διά γυμνού οφθαλμού, το ιδανικό της ειρήνης είχε λάβει μέσα στις συνειδήσεις των μαζών την πρώτη, τη μεγίστη, θα έλεγα, προτεραιότητα.
Μετά την κατάρρευση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου και την προβολή των ΗΠΑ ως μοναδικής στρατιωτικής υπερδύναμης, η απομάκρυνση της πυρηνικής σύγκρουσης αφενός ανακούφισε, ενώ αφετέρου αποστράτευσε τους λαούς, λες και είχε εξαλειφθεί διαπαντός ο κίνδυνος του πολέμου, λες και είχε εγκατασταθεί πια διαπαντός η ειρήνη στον πλανήτη μας.
Όμως τότε προς τι οι πολεμικές βιομηχανίες, προς τι η μαζική παραγωγή όλο και περισσότερο καταστροφικών όπλων; Προς τι αυτή η φρενήρης κούρσα των εξοπλισμών; Προς τι η διατήρηση του ΝΑΤΟ και των άλλων στρατιωτικών συμφώνων και συνασπισμών;
Η απάντηση δόθηκε με τους βομβαρδισμούς στη Γιουγκοσλαβία και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Τσετσενία. Ο νόμος του ισχυρότερου γίνεται δυστυχώς ολοένα πιο ισχυρός, ακυρώνοντας τις θεαματικές κατακτήσεις του ανθρώπου στους τομείς της επιστήμης, του πολιτισμού και της κοινωνίας. Η ιλιγγιώδης ανάπτυξη της ηλεκτρονικής βίας, που μεταβάλλει τα θύματα σε μυρμήγκια, κάνει αποκρουστικότερη την καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και τη συστηματική αντικατάσταση των ειρηνικών σχέσεων από το νόμο του ισχυρότερου, του πλέον βάναυσου, βάρβαρου και απάνθρωπου.
Σκέφτομαι μήπως αυτή η ταύτιση της ανεπτυγμένης ηλεκτρονικής τεχνολογίας θανάτου με λαούς με εξίσου ανεπτυγμένες οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις -αυτοανακηρυσσόμενες σε προστάτες των ανθρώπινων δικαιωμάτων, και υπερασπιστές της ελευθερίας και των ανθρώπινων αξιών-, μήπως αυτή η παρανοϊκή και απάνθρωπη ταύτιση αποτελεί το μεγαλύτερο κίνδυνο για τη διεθνή ειρήνη μέσα σε όλη την πολυκύμαντη ιστορία της ανθρωπότητας.
Από φιλοσοφική άποψη, η εξέλιξη αυτή μας οδηγεί σε απαισιόδοξες σκέψεις για τη φύση του ανθρώπου, όμοιες ακριβώς με εκείνες που είχαν διατυπώσει οι αρχαίοι τραγικοί. Αυτό που είπε ο Σοφοκλής, ότι από όλα τα άγρια θηρία το χειρότερο είναι ο άνθρωπος, δυστυχώς εξακολουθεί να επιβεβαιώνεται.
Φαίνεται ότι δε φτάνει η απολύτρωση που προσφέρουν στον άνθρωπο οι θεαματικές του κατακτήσεις. Θα έλεγε κανείς ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Δηλαδή όσο ένας άνθρωπος και ένα έθνος κατακτούν περισσότερες γνώσεις, ελευθερίες, ευημερία, δύναμη, τόσο περισσότερο διψούν για νέες κατακτήσεις και κυρίως για νέες εξουσίες επάνω στους άλλους, τους φτωχούς και τους αδύνατους.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έγιναν σήμερα η χώρα-πιλότος που μας δείχνει όλες τις δυνατότητες της ανθρωπότητας τόσο για το καλό όσο και για το κακό. Υπάρχουν συσσωρευμένες όλες οι προϋποθέσεις, ώστε στο μέλλον να προκόψει είτε ο παράδεισος είτε η κόλαση. Σ’ αυτό το τελευταίο, στο δρόμο της κόλασης, δε μας οδηγεί μονάχα το οικονομικό-στρατιωτικό κατεστημένο, που διψά για πολέμους, αλλά παράλληλα και η πανίσχυρη βιομηχανία μαζικής υποκουλτούρας -ιδιαίτερα στους τομείς του τραγουδιού, του σινεμά και της τηλεόρασης-, που τείνει να ξεπεράσει τα όρια της ανθρώπινης κτηνωδίας, με την προβολή στο έπακρο των βαρβαρότερων ζωικών ενστίκτων που φωλιάζουν στα έγκατα της ανθρώπινης φύσης…
1964, Μίκης Θεοδωράκης, αρχηγός της Νεολαίας Λαμπράκη
Όμως εκεί όπου οι υποτιθέμενοι άνθρωποι της τέχνης έχουν ξεπεράσει τα όρια της φαντασίας είναι στα έργα βίας, σεξ και αίματος, που έχουν κατακλύσει τις παγκόσμιες αγορές και, μέσω της τηλεόρασης, βρίσκονται καθημερινά σε κάθε σπίτι, στην Ευρώπη, στην Ασία, στην Αφρική, στη Νότια Αμερική, στην Αυστραλία.
Ο λευκός δολοφόνος, στην υπηρεσία της κυβέρνησης, δηλαδή του λαού, είναι θεσμοθετημένος, νομιμοποιημένος. Σκοτώνει με αδιαφορία, με ευχαρίστηση, με σαδισμό. Άλλοτε κίτρινους, άλλοτε μαύρους, άλλοτε Ρώσους, άλλοτε Άραβες και άλλοτε Σέρβους, ανάλογα με την επικαιρότητα. Είναι εφοδιασμένος με οπλοστάσιο ικανό να μετατρέψει μια μεγάλη πόλη σαν την Αθήνα σε Χιροσίμα. Καθώς ξερνά φωτιά και ατσάλι στα σπίτια των σιχαμένων εχθρών, πετιούνται στον αέρα ξεκοιλιασμένα σώματα ανδρών, γυναικών, παιδιών. Δεν αρκείται σε ένα, δυο, πέντε θανάτους αλλά σε εκατόμβες θυμάτων. Το ανθρώπινο σώμα -πάντοτε του οι- χαμένου εχθρού-τεμαχίζεται, ώστε να ευτελιστεί ακόμα και η έννοια της ιερότητας του ανθρώπου ως θεϊκού πλάσματος, έτσι που να εθιστεί ο καταπτοημένος θεατής στη σκέψη ότι, αν και άνθρωπος, είναι ένα τίποτε, ένα συνονθύλευμα σαρκών μπροστά στο νόμο του θεσμοθετημένου λευκού δολοφόνου.
Kαι ας μου επιτραπεί να διερωτηθώ: Μια τέτοια κολοσσιαία επιχείρηση πλύσης εγκεφάλου, που στοχεύει αφενός στην εξαθλίωση και αφετέρου στην εξαγρίωση και καταπτόηση εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη, εκπορεύεται αποκλειστικά από οικονομικά κίνητρα ή μήπως πίσω τους κρύβεται κάποια σατανική πολιτική σκοπιμότητα;
Προσωπικά δεν έχω καμιά δυσκολία για να ισχυριστώ ότι η κρίση της εποχής μας -κρίση που εμπεριέχει τον κίνδυνο του πολέμου- είναι κυρίως κρίση πολιτισμική…
Με δεδομένες αυτές τις σκέψεις, πιστεύω ότι ένα σύγχρovo κίνημα ειρήνης δε θα πρέπει να αρκείται σε προειδοποιήσεις και διαμαρτυρίες την ώρα των πολεμικών συγκρούσεων. Αν θέλει να είναι αποτελεσματικό, θα πρέπει να φτάσει στις ρίζες του κακού. Και να πει τα πράγματα με το όνομά τους. Γιατί για όσο καιρό οι πολεμικές βιομηχανίες των ισχυρών της γης θα αποτελούν βασική πηγή κέρδους για τους μεν (τους πλουτοκράτες) και κοινωνικής ευημερίας για τους δε (τους εργαζομένους), τόσο οι πόλεμοι θα είναι αναγκαίοι, προκειμένου οι πλούσιοι και οι ωφελημένοι να διατηρούν τα πλούτη και τα οφέλη τους. Από κει και πέρα, η διπλωματία δεν έχει παρά να μαγειρεύει τα προσχήματα και η πολεμική μηχανή να ρίχνει τις χρυσοφόρες βόμβες.
Όπως επίσης για όσο καιρό θα αφήνεται ελεύθερη η προπαγάνδα της εξαθλίωσης και της καταπτόησης να μπαίνει στους τόπους διασκέδασης και ψυχαγωγίας, στα σχολεία μας, ακόμα και στα σπίτια μας, χωρίς αντίδραση και δίχως οι κυβερνήσεις να παίρνουν συγκεκριμένα μέτρα, τόσο θα διαβρώνεται η αντίσταση των απλών ανθρώπων στις μορφές ασχήμιας και βίας, με αποτέλεσμα να μεταβληθούν οι πολίτες σε άβουλη μάζα, έτοιμη να προσκυνήσει το νόμο του ισχυρότερου, που συμβαίνει να ταυτίζεται με το σύγχρονο πρωτόγονο με τη γραβάτα, το σύγχρονο βάρβαρο με το κομπιούτερ, τον αμαθή, τον απολίτιστο και τελικά τον απάνθρωπο-αντιάνθρωπο.
Με άλλα λόγια, η προσπάθεια για την αποκατάσταση και διάδοση των ανθρώπινων αξιών, των πνευματικών και καλλιτεχνικών κατακτήσεων και της ανθρωποκεντρικής παιδείας σε όλο τον κόσμο αποτελεί βασική πράξη υπεράσπισης της ειρήνης. Και δε θα ήταν καθόλου παραδοξολογία αν τόνιζα ότι η υπεράσπιση αυτών των αξιών γίνεται ακόμα πιο επιτακτική στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, γιατί, όπως είπαμε, κάτω από την αστραφτερή τους πρόσοψη κρύβεται το σκουλήκι της πιο επικίνδυνης βαρβαρότητας που γνώρισε έως τώρα η ανθρωπότητα. Κι αυτό έως ότου θα εξακολουθούν να στηρίζουν την οικονομική τους ανάπτυξη και την κοινωνική τους ευημερία σε ένα μεγάλο βαθμό στο φόρο πολέμου που καλούνται να πληρώνουν σε τακτά διαστήματα οι λαοί-θύματα.
Δυστυχώς, αυτή είναι η σημερινή πραγματικότητα και λυπάμαι γιατί, μετά από τόσους και τόσους αγώνες για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των λαών και της παγκόσμιας ειρήνης, είμαι υποχρεωμένος για πρώτη φορά να ομολογήσω την απαισιοδοξία μου για το μέλλον του ίδιου του ανθρώπου.
