Του Γιώργου Αγοραστάκη
Το ‘χε πει πολλές φορές στο παρελθόν. Αν έπρεπε να επιλέξει ένα επιτύμβιο επίγραμμα στο τάφο του θα επέλεγε, -αντίστοιχα όπως ο Αισχύλος με το «Πολέμησε στο Μαραθώνα»- το «Πολέμησε τον Δεκέμβρη».
Το επανέλαβε το 2015 σε συνέντευξη Τύπου, με αφορμή το νέο ανέβασμα του έργου «Του νεκρού αδερφού» και αυτό παραξένεψε και έκτοτε συζητήθηκε πολύ. Μα πως είναι δυνατόν να θεωρεί ως το κύριο χαρακτηριστικό του όχι την τέχνη του αλλά τον αγώνα του;
Τα «Δεκεμβριανά», η Αντίσταση που προηγήθηκε και ο εμφύλιος που ακολούθησε, σφράγισαν τον Μίκη Θεοδωράκη. Αποτέλεσαν τον πυρήνα της ιστορίας που βίωσε και που τροφοδότησε στην συνέχεια την δημιουργία του.
Η ουσία του Θεοδωράκη και στην τέχνη και στη ζωή όπως και της γενιάς του είναι: ο αγώνας για την Ελευθερία, για την ανεξαρτησία και τη δημοκρατία, το «ανυπότακτο», η «αντίσταση» κατά της ξένης επιβολής και κατοχής. Αυτό είναι το κυριότερο γνώρισμά του.
Το γεγονός ότι τελικά δεν μπήκε στον τάφο του κανένα επίγραμμα, δεν οφείλεται σε καμιά παράλειψη ή καμιά αλλαγή γνώμης. Στην συζήτηση που είχαμε επικράτησε η άποψη «μόνο το όνομα ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ». Το όνομα τα λέει όλα, τα συμβολίζει όλα. Αυτό και έκανα φτιάχνοντάς τον.
1944-10-12 Ο Μίκης Θεοδωράκης στην απελευθέρωση της Αθήνας
«Είμαι από τη γενιά των ορθίων»
Ο Μίκης Θεοδωράκης στην αναφερόμενη συνέντευξη Τύπου, σημείωσε μεταξύ άλλων, ότι: «Η μάχη του Δεκέμβρη με ατσάλωσε πρώτα απ’ όλα ως άνθρωπο, όπως κάθε πόλεμος στον οποίο αναγκάζεται κανείς να πάρει μέρος για να υπερασπίσει τα ιδανικά του. Κάθε στιγμή είχα τη βεβαιότητα ότι υπερασπίζομαι τον ελληνικό λαό στην συντριπτική του πλειοψηφία, πράγμα που διαπίστωνα στην πράξη, γιατί κυριολεκτικά εμείς οι μαχητές του ΕΛΑΣ κολυμπούσαμε μέσα στην αγάπη του λαού. Ήξερα όμως πως ο άξονας αυτός έβγαινε μέσα από την πεποίθησή μου ότι, ανάμεσα στο 1940 και στο 1945, γεννήθηκε ένας άλλος, καινούργιος διαφορετικός ελληνικός λαός, όπως τον είχα πλάσει μέσα στη φαντασία μου διαβάζοντας και ακούγοντας για τις κορυφαίες εποχές των Ελλήνων από την αρχαιότητα έως τους Βαλκανικούς πολέμους. Το ΕΑΜ ήταν για μένα μία τέτοια μεγάλη, μοναδική στιγμή με έναν λαό ελεύθερο και συγχρόνως επικίνδυνο για όσους είχαν πιστέψει -όπως οι Άγγλοι- ότι είχαν έως τότε να κάνουν με ανθρωπάκια που τρέμανε μπροστά στην εξουσία. Και για να μην πολυλογώ, όρμησα με το κεφάλι ψηλά μέσα στο καμίνι -από τα Δεκεμβριανά ως σήμερα- χτυπώντας με όσες δυνάμεις διέθετα τον ίδιο εχθρό που πολέμησα στον Μεγάλο Δεκέμβρη και που εξακολουθεί έως σήμερα να μας φοβάται και να μας υπολογίζει, γιατί αυτός μόνο ξέρει ότι αυτός ο γίγας λαός, που τόσο καλά γνώρισε στις μάχες του Δεκέμβρη, παραμένει ζωντανός, έτοιμος να ξαναδείξει το ωραίο του πρόσωπο στην πρώτη ευκαιρία που θα βρεθεί μπροστά του».
Ο κύκλος τραγουδιών «Διόνυσος» (1985) είναι το κατ’ εξοχήν έργο του Μίκη Θεοδωράκη, στον οποίο αλληγορικά διατυπώνει τις απόψεις του γι’ αυτή την ιστορική και καθοριστική μάχη του ΕΛΑΣ κατά του Βρετανικού στρατού και των συνεργατών του.
Ο παραγωγός του δίσκου ήταν ο φίλος και συμπολεμιστής του Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος σημειώνει στο ένθετο του δίσκου: «Ο Διόνυσος όπως είναι γνωστό, έλαβε μέρος στη μάχη του Μακρυγιάννη, τον Δεκέμβρη του 1944. Στις 10 του Δεκέμβρη ο αγγλικός στρατός κατέλαβε την Ακρόπολη. Παρά την υπόσχεσή τους ότι θα σεβαστούν το ιερό μνημείο, από κει πισώπλατα ήρθε το θανάσιμο πλήγμα. Ο Διόνυσος κηδεύτηκε την ίδια μέρα, στις 10 του Δεκέμβρη, μαζί με δεκάδες άλλα αγόρια και κορίτσια που είχαν προσφέρει κι αυτά τα νιάτα τους στην Άνοιξη. Η φανταστική πομπή ξεκίνησε από τη γωνία Τζιραίων και Συγγρού και σε συνέχεια ακολούθησε προς τα αριστερά την Διονυσίου του Αρεοπαγίτου. Ήταν φυσικό η ζωή της Ελλάδας να κινηθεί από τότε με άξονα την πομπή του Διονύσου. Οι Έλληνες φώναζαν: ο Διόνυσος Ζει – ο Λαμπράκης Ζει – ο Πέτρουλας Ζει – ο Παναγούλης Ζει – και ούτω καθεξής. Γιατί φυσικά ο Διόνυσος, παρ’ ότι νεκρός, διατηρούσε, ως ημίθεος, ολοζώντανη την παρουσία του. Περιστοιχισμένος πάντοτε από εφήβους και νύμφες διέτρεχε τη χώρα που θεϊκή μοίρα τον είχε καταδικάσει έκτοτε σε χίλιες δυο δοκιμασίες. Φυσικά, χάρη στο πνεύμα του Διόνυσου, η ψυχή των Ελλήνων ετρέφετο με φως έτσι ώστε πάντοτε να είναι νικητής ο λαός»…
Μια συγκινητική συνέντευξη του 90χρονου Μίκη Θεοδωράκη
Το 2015 ο Μίκης Θεοδωράκης δίνει μια συνέντευξη κατά την παρουσίαση της παράστασής του έργου «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού». Μιλά για τον τελευταίο σπαρακτικό αποχαιρετισμό στον αγαπημένο του φίλο του Μάνο Χατζιδάκι, για τον τάφο του και το “Πολέμησε τον Δεκέμβρη”, για τον Χάρο, «Πόσες φορές έχω πιει κρασί με τον Χάρο και πόσες φορές τον νίκησα; Δεν θα έρθει μια μέρα να με νικήσει;».
Σε ένα παλιότερο ντοκιμαντέρ του Γιώργου Λογοθέτη ο Μίκης Θεοδωράκης περιγράφει τη μάχη του Δεκέμβρη στην Αθήνα όπως την έζησε ο ίδιος ως αντάρτης του ΕΛΑΣ.
Ο Λοχαγός του ΕΛΑΣ Μίκης Θεοδωράκης τραγουδά τον ύμνο του ΕΛΑΣ (Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού)
Τέλος, ο «Διόνυσος» του Μίκη Θεοδωράκη
Σχετικές σελίδες: Ο «Διόνυσος» του Μίκη Θεοδωράκη