του Γιώργου Αγοραστάκη
9 Οκτώβρη 1967. Μια φωτογραφία στην αρχή στην El Pais κάνει το γύρο του κόσμου. Ο Κομαντάτε Τσε Γκεβάρα είναι νεκρός. Μετά ακολούθησαν κι άλλες πολλές όπου παρουσιάζεται ο νεκρός Τσε ξαπλωμένος στις γούρνες του σχολείου του χωριού Λα Ιγκέρα της Βολιβίας στις ανατολικές Άνδεις, όπου δολοφονήθηκε.
Ο συμβολισμός της εικόνας πολύ δυνατός. Ο Αρχηγός πέθανε – η επανάσταση ηττήθηκε.
Τα παιγνίδια της ιστορίας
Η εικόνα ήρθε να ταιριάξει με τον διάσημο πίνακα «Ο θάνατος του Μαρά» (γαλλικά: La Mort de Marat ή Marat assassiné). Ο Jean Paul Marat ήταν η «φωνή» της γαλλικής επανάστασης. Στον τάφο του γράφτηκε το σύνθημά του: «unite, indivisibilite de la republique, liberte, égalite, fraternite ou la mort» (ενότητα, δημοκρατία, ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη ή θάνατος). Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε από τον Γάλλο ζωγράφο και φίλο του Μαρά, Ζακ-Λουί Νταβίντ το 1793, και θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της ζωγραφικής. Απεικονίζει τον Ζαν Πολ Μαρά που ξεψυχά, λίγες στιγμές μετά την δολοφονία του, το βράδυ της 13ης Ιουλίου 1793, από την Σαρλότ Κορντέ, στο λουτρό του.
Η κύριες διαφορές ανάμεσα στον πίνακα με το Μαρά και τη φωτογραφία με το Τσε είναι ότι τα μάτια του Μαρά είναι κλειστά ενώ του Τσε ανοικτά. Ό,τι η δολοφόνος του Μαρά δεν παρουσιάζεται ενώ οι δολοφόνοι του Τσε φωτογραφίζονται με το θύμα τους.
Ο Ερνέστο Γκεβάρα (Ernesto Guevara , Ροσάριο, Αργεντινή, 1928 – Λα Ιγκέρα, Βολιβία, 1967), γνωστός ως Τσε Γκεβάρα ή απλά Τσε, ήταν Αργεντινός γιατρός, κομμουνιστής επαναστάτης, ένας από τους αρχηγούς των ανταρτών στην Κούβα. Έγινε το παγκόσμιο σύμβολο της επανάστασης τη δεκαετία του ’60. Συμμετείχε στο κίνημα της 26ης Ιουλίου που πέτυχε την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος του Φουλχένσιο Μπατίστα στην Κούβα, ενώ υπήρξε μέλος της επαναστατικής κουβανικής κυβέρνησης προωθώντας ριζικές μεταρρυθμίσεις. Το 1965, πιστός στη νίκη της επανάστασης έφυγε από την Κούβα, με στόχο την οργάνωση νέων επαναστατικών κινημάτων στο Κονγκό και αργότερα στη Βολιβία, όπου τραυματίστηκε, συνελήφθη και δολοφονήθηκε.
Ο Τσε Γκεβάρα δολοφονήθηκε, από τον υπαξιωματικό του βολιβιανού στρατού Μάριο Τεράν. Ο συγκεκριμένος αρχικά δίστασε να εκτελέσει την εντολή για τη δολοφονία του, αλλά τελικά πυροβόλησε τον αιχμάλωτο Τσε. Ο θάνατός του σημειώθηκε λίγο μετά τη 1.00 το μεσημέρι. Η ηλικία του 39 ετών.
Ο Μίκης Θεοδωράκης γνώρισε το Τσε όταν επισκέφτηκε την Αβάνα το Σεπτέμβρη του 1962. Την μέρα της δολοφονίας του ήταν κρατούμενος της χούντας. Αργότερα στη μνήμη του έγραψε το τραγούδι «Ο Άγιος Τσε – Στο κατώφλι των καιρών» σε ποίηση Τάσου Λειβαδίτη. Το τραγούδι ενσωματώθηκε στο έργο «Λειτουργία Νο.2: Για τα παιδιά που σκοτώνονται στον πόλεμο. Επανακυκλοφόρησε το 1976 υπό τον τίτλο «Στο κατώφλι των καιρών» στο δίσκο «Τα λυρικά».
Στο κατώφλι των καιρών
γνέθουν οι μητέρες την ελπίδα
και πριν γνωρίσουν τα φιλιά
φεύγουν τα παιδιά
και γίνονται άντρες στα βουνά,
και τα κορίτσια που αγαπούν
τη Γκουέρνικα κεντούν…
Άγια είναι η λευτεριά
κι ο καημός του κόσμου σημαία πλατιά
τη σκιά χαιρετά του Τσε Γκεβάρα
είναι ο δρόμος μακρινός.
Πάμε για τη μάχη
κι ίσως να ‘σαι, μάνα αύριο μονάχη…
«Στο κατώφλι των καιρών», Mουσική: Μίκης Θεοδωράκης Ποίηση: Τάσος Λειβαδίτης Ερμηνεία: Μίκης Θεοδωράκης
Σκηνές από το ντοκιμαντέρ: The Che Guevara’s last Moments and Beath