Μετά την απελευθέρωσή του Μίκη Θεοδωράκη από τη χούντα στις 13 Απριλίου 1970 και την εγκατάστασή του στο Παρίσι αρχίζει μια νέα περίοδος που την χαρακτηρίζει η έντονη αντιστασιακή και καλλιτεχνική δραστηριότητα. Το Παρίσι γίνεται το κέντρο της παγκόσμιας εξόρμησής του.
Κατά την περίοδο της υποχρεωτικής εξορίας του στο Παρίσι ο Θεοδωράκης πραγματοποίησε εκατοντάδες συναυλίες που συνοδεύονταν από συνεντεύξεις σε εφημερίδες και ραδιόφωνα, συγκεντρώσεις και εμφανίσεις στην τηλεόραση εναντίον της χούντας σχεδόν σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Με τις δημόσιες εμφανίσεις του κατόρθωσε να δώσει διεθνή υπόσταση στην ελληνική δοκιμασία. Παράλληλα είχε, ουσιαστικές επαφές με ξένους διανοούμενους και πολιτικούς ηγέτες όπως ο Μαρσαί, ο Μιττεράν, ο Λόνγκο, ο Μπερλίνγκουερ, ο Καρίγιο, ο Ού Θαντ, ο Τίτο, ο Τσαουσέσκου, ο Αραφάτ, ο Αλλόν, ο Ουίλσον, ο Πάλμε, ο Αλιέντε με στόχο τη συμπαράσταση τους στον αντιστασιακό αγώνα του ΠΑΜ. [Πετρίδης σελ.247]
Ο ίδιος γράφει στο πρόλογο του «Χρέους» (τόμ.Α) «Μόλις όμως πάτησα το πόδι μου στην Ευρώπη, μονομιάς όλα άλλαξαν. Σύντροφοι, φίλοι, περίεργοι, ακόμα και αντίπαλοι και εχθροί με τριγύριζαν νύχτα μέρα. Δημοσιογράφοι, ραδιόφωνα, τηλεοράσεις και, φυσικά, οι ξένοι υπεύθυνοι: πολιτικοί, συνδικαλιστές, εμιγκρέδες, Ισπανοί, Βραζιλιάνοι, Τσεχοσλοβάκοι, Πορτογάλοι, Βιετναμέζοι, Λατινοαμερικάνοι και άλλοι. Έπρεπε να κάνω την επιλογή μου. Διάλεξα την αντιστασιακή δράση.
Μπήκα στο Γραφείο Εσωτερικού, στην ηγεσία του ανέλαβα πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου του Πανελλήνιου Αντιδικτατορικού Μετώπου (ΠAM). Η ζωή μου κυλούσε ανάμεσα σε συνεδριάσεις, ταξίδια και συναντήσεις. Βάλαμε αρχικό στόχο τη δημιουργία πλατιάς αντιστασιακής ενότητας μέσα σ’ ένα Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο (ΕΑΣ). Έτσι είχαμε συνεχώς επαφές και συζητήσεις με τους εκπροσώπους των ελληνικών οργανώσεων.
Από την άλλη μεριά, επιδιώκαμε την ενημέρωση της διεθνούς κοινής γνώμης και την απόκτηση στενών οργανικών σχέσεων με τις προοδευτικές κυβερνήσεις όλου του κόσμου, με σκοπό να επιτύχουμε πολιτική, ηθική και υλική βοήθεια. Έτσι είχα προσωπικά την ευκαιρία να συναντηθώ και να μιλήσω διεξοδικά με κάποιους από τους σύγχρονους ηγέτες του κόσμου. Βρήκα παντού μεγάλη αγάπη και θέρμη για την υπόθεσή μας.»
Παράλληλα ο Θεοδωράκης ξεκινά μια έντονη καλλιτεχνική δραστηριότητα, μια παγκόσμια περιοδεία. Μαζί με τις πολιτικές του δραστηριότητες, παρουσιάζει τα έργα που είχε συνθέσει κατά το διάστημα της παρανομίας, της φυλακής και της εξορίας σε εκατοντάδες συναυλίες σ’ όλο τον κόσμο αφιερωμένες στον αντιδικτατορικό αγώνα και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Με τα έργα του μεταλαμπαδεύει την ελληνική ποίηση και μουσική στο εξωτερικό, δείχνοντας έτσι πως ο πραγματικός καλλιτέχνης καταφέρνει να συγκινεί το παγκόσμιο κοινό. Η μουσική του αγκαλιάζει όλους τους λαούς. Οι συναυλίες του συνοδεύονται από πρες-κόνφερανς, συγκεντρώσεις, εμφανίσεις σε TV και συνεντεύξεις σε εφημερίδες και ραδιόφωνα κατά της Χούντας, στην Ιταλία, Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία, Βέλγιο, Ολλανδία, Σουηδία, Φινλανδία, Λίβανο, Ισραήλ, Τύνιδα, Αυστραλία, Μεξικό, Βενεζουέλα, Αργεντινή, Περού, ΗΠΑ και Καναδά.
Οι συναυλίες του γίνονται βήμα διαμαρτυρίας και διεκδίκησης και για τους άλλους λαούς που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα: Ισπανούς, Πορτογάλους, Ιρανούς, Κούρδους, Τούρκους, Χιλιανούς, Παλαιστίνιους. Άλλοι λαοί και κινήματα επιλέγουν τη μουσική του για τα επαναστατικά τους θούρια.
Οι πρωτοβουλίες του ΠΑΜ και του Προέδρου του Μίκη Θεοδωράκη για την ενότητα του αντιδικτατορικού αγώνα
Όπως σημειώνει ο Παύλος Πετρίδης [σελ.183-5] η πολιτική του Πανελλήνιου Αντιδικτατορικού Μετώπου (ΠAM) στο χώρο της αντίστασης συνοψιζόταν στα ακόλουθα σημεία:
- 1. Ενότητα δράσης σε όλα τα επίπεδα. 2. Μαζικοποίηση της Αντίστασης. 3. Επέκταση των οργανώσεων και των επιτροπών ΠΑΜ σ’ όλη τη χώρα. 4. Δημιουργία, κλιμάκωση, ένταση και γενίκευση δράσης μαχητικών ομάδων ΠΑΜ. 5. Προσαρμογή οργάνωσης και δράσης σ’ όλους τους χώρους και συνθήκες (παράνομες, μισοπαράνομες, νόμιμες). Ιδιαίτερα μέσα στα Συνδικάτα, Κουλτούρα, Τύπο, Εκπαίδευση, Κοινωνικές οργανώσεις. 6. Αποφασιστική στροφή προς τη συνοικία, επαρχία, ύπαιθρο. 7. Προώθηση με κάθε θυσία της οργάνωσης μέσα στη νεολαία (σχολεία, πανεπιστήμια, εργατική νεολαία).
II 1. Προώθηση μέσα στην πράξη των συμφωνιών ΠΑΜ, ΠΑΚ και ΔΑ. Δημιουργία κοινών ομάδων και επιτροπών. 2. Δημιουργία παντού κοινών αντιδικτατορικών ομάδων (από την Αριστερά ως τη Δεξιά), κοινών αντιδικτατορικών επιτροπών. 3. Δημιουργία κοινών μαχητικών ομάδων, κοινών ομάδων νεολαίας. Οι Λαμπράκηδες οφείλουν να είναι επικεφαλής. Κάθε Λαμπράκης είναι βασικός πυρήνας μαχητικής ομάδας ΠΑΜ. 4. Ανάπτυξη ενιαίας συνδικαλιστικής δράσης. (Χρειάζεται μεγάλη ευελιξία, φαντασία, πρωτοτυπία και τόλμη στην ανακάλυψη και εφαρμογή κοινών μορφών οργάνωσης και δράσης). 5. Να δυναμώσουμε παντού με όλα τα μέσα την εθνική ενότητα κατά της δικτατορίας. 6. Να επιδιώξουμε κοινή αντιστασιακή δράση με τα μέλη της ομάδας Κολιγιάννη.
III. 1. Ανάπτυξη της αλληλεγγύης με όλα τα θύματα της χούντας. Βοήθεια στις οικογένειες. Συμπαράσταση υλική, ηθική, μαζική. 2. Απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων που παραμένει ένα από τα πρώτα μας καθήκοντα. 3. Τροφοδοσία και ανάπτυξη της καμπάνιας για την απόλυση όλων των ομήρων της χούντας. Ανάπτυξη ειδικής δραστηριότητας (υπογραφές, διαβήματα, ενημέρωση δικής μας και ξένης κοινής γνώμης). 4. Προστασία όλων των διωκομένων από τη χούντα. 5. Πλάτεμα όλων των αντικειμενικών δυνατοτήτων για την ανάπτυξη της παράνομης δράσης. Οργάνωση του λαού (ιδιαίτερα στη συνοικία) για την υποδοχή, στήριξη και προφύλαξη των μαχητικών ομάδων του ΠΑΜ. 6. Ανάπτυξη της οικονομικής δουλειάς μέσα στο λαό για τον ανεφοδιασμό των μαχητικών και άλλων παράνομων ομάδων με όλα τα σύγχρονα τεχνικά μέσα για την αντιμετώπιση του εχθρού-.
Το πολυπόθητο ενιαίο αντιστασιακό μέτωπο εναντίον της χούντας για το οποίο πρωτοστάτησε ο αρχηγός του ΠΑΜ τελικά δεν κατέστη πραγματικότητα. Η υπονόμευσή του, καθώς αποδείχτηκε, είχε καταλυτική επίδραση στην πολυδιάσπαση των αντιστασιακών δυνάμεων και μετά τη μεταπολίτευση.
Ο Θεοδωράκης ανατρέχει στην Άνοιξη του 1970:
-Οι φυλακές και τα στρατόπεδα είναι ακόμα γεμάτα από Έλληνες αγωνιστές. Η χούντα χτυπιέται μέσα κι έξω από τη χώρα. Το Συμβούλιο της Ευρώπης ετοιμάζεται να επανέλθει. Η Μαύρη Βίβλος των βασανιστηρίων συγκλονίζει την διεθνή και ιδιαίτερα την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Στο εσωτερικό της χώρας υπάρχει έντονη αντιστασιακή δράση. Βόμβες ρίχνονται συχνά. Παράνομα αντιστασιακά έντυπα κυκλοφορούν κατά χιλιάδες από χέρι σε χέρι. Όσοι από τον πολιτικό κόσμο όρθωσαν το ανάστημά τους κατά της δικτατορίας εξακολουθούν να την καταγγέλλουν σε τακτικά διαστήματα. Οι ΗΠΑ στέλνουν τον Τάσκα. Είναι φανερό ότι τους απασχολεί η κατάσταση. Ο ελληνικός λαός περιμένει με αγωνία να δει να πραγματοποιείται το αποφασιστικό βήμα, την πανεθνική παλλαϊκή ενότητα όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων κατά της δικτατορίας.
Το βασικό πρόβλημα που προέκυψε ήταν η άρνηση του ΠΑΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου να αποδεχτούν μια συνεργασία στη βάση της ισοτιμίας με τη «Δημοκρατική Άμυνα» (τα στελέχη της οποίας προέρχονταν από την Ένωση Κέντρου). Το ΠΑΜ από την άλλη θεωρούσε ότι η πραγματοποίηση της ενότητας και η συντονισμένη αντιστασιακή δράση των αντιδικτατορικών οργανώσεων θα πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις αντιδικτατορικές δυνάμεις όλων των πολιτικών τάσεων και οι οποίες πρέπει να προχωρήσουν το γρηγορότερο στην οικοδόμηση του Εθνικού Αντιστασιακού Συμβουλίου
Στις επανηλειμένες διαβουλεύσεις μεταξύ των δύο οργανώσεων αλλά και την επικοινωνία των δύο ηγετών Μίκη Θεοδωράκη και Ανδρέα Παπανδρέου δεν βρέθηκε κοινός τόπος, ο Ανδρέας Παπανδρέου παρέμενε αδιάλακτος, και αμετακίνητος στις θέσεις του, και ακολούθησε μια παρελκιστική τακτική. Η Ενότητα δέχτηκε βαρύ πλήγμα.
Το ΠΑΜ αποφάσισε να προχωρήσει στη σύσταση του ΕΑΣ, έστω και χωρίς τον Παπανδρέου. Κατατόπισε τις άλλες οργανώσεις, ΔΑ και Αξιωματικούς, που συμφωνούν. Όρισε τη συνάντηση στο Λονδίνο για τον Οκτώβρη 1970.
……
Στις 27 Οκτωβρίου 1970 πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο η πρώτη σύσκεψη των Αντιστασιακών Οργανώσεων «Υπερασπιστές της Ελευθερίας», «Δημοκρατική άμυνα» και ΠΑΜ. Οι «Ελεύθεροι Έλληνες» αποφασίζουν να στείλουν από την Ελλάδα δύο εκπροσώπους που τελικά δεν μπόρεσαν να φτάσουν στο Λονδίνο. Τους εκπροσωπούσε αξιωματικός των «Υπερασπιστών». Το ΠΑΚ έστειλε παρατηρητή. Είναι φανερό ότι όλοι οι εκπρόσωποι βιάζονταν να υπερπηδήσουν τα εμπόδια, να λύσουν τα προβλήματα να βρουν την κοινή βάση που πάνω της θα χτιζόταν η Ενότητα των Αντιδικτατορικών Δυνάμεων της χώρας. Είναι φυσικό να προηγηθεί το θέμα αγκάθι: το θέμα της μοναρχίας.
Ακολούθησε μακρά συζήτηση ιδιαίτερα πάνω στο θέμα της θέσης του ΕΑΣ για τη μοναρχία και το χαρακτήρα της πρώτης Βουλής μετά την ανατροπή της δικτατορίας.
Στις επόμενες συνεδριάσεις διατυπώνεται το κείμενο της Ιδρυτικής Διακήρυξης του ΕΑΣ. Οι συντάκτες του κειμένου είναι αισιόδοξοι: «Πέντε οργανώσεις της Ελληνικής Αντίστασης η «Δημοκρατική Αμυνα», οι «Ελεύθεροι Έλληνες», το ΠΑΚ, το ΠΑΜ και οι «Υπερασπιστές της Ελευθερίας», αποφάσισαν…
Αυτή ήταν η αρχή του κειμένου που έστειλαν στον Ανδρέα Παπανδρέου με την ελπίδα ότι θα το υπογράφει. Και συνεχίζουν: να συντονίσουν την αντιστασιακή τους δράση εναντίον του τυραννικού καθεστώτος της χούντας.
Για να καταστήσουν τη συνεργασία τους αποτελεσματικότερη συγκροτούν το «Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο», όργανο μάχης εναντίον της δικτατορίας, ανώτατο συντονιστικό επιτελείο της αντιστασιακής δράσης των Ελλήνων για την ανατροπή της τυραννίας.
Οι οργανώσεις που ιδρύουν το «Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο» διαπιστώνουν ότι παρά τις επί μέρους διαφορές στις προγραμματικές τους επιδιώξεις – που προέρχοναι από το γεγονός ότι εκφράζουν διαφορετικά ρεύματα της ελληνικής κοινωνίας αλλά που αφορούν, κυρίως, το μέλλον της χώρας μετά την ανατροπή της δικτατορίας – συμπίπτουν σε τρεις θεμελιώδεις στόχους που συγκροτούν και τους ουσιαστικούς στόχους της ελληνικής αντίστασης:
- Ανατροπή της δικτατορίας: Η ελληνική αντίσταση αγωνίζεται με όλα τα μέσα και χωρίς κανένα συμβιβασμό, για την ανατροπή της δικτατορίας και την εξάλειψη των αιτίων που οδηγούν σε εκτροπή από τις ομαλές δημοκρατικές λειτουργίες.
- Δημοκρατία: Η ελληνική αντίσταση αγωνίζεται για την εξασφάλιση πλαισίων, για την πλήρη λειτουργία της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας και τον πλήρη σεβασμό των δημοκρατικών ελευθεριών στη χώρα μας.
- Εθνική ανεξαρτησία: Η ελληνική αντίσταση αγωνίζεται για μια Ελλάδα απαλλαγμένη από οποιαδήποτε ξένη επέμβαση, που θα καθορίζει την εξωτερική της πολιτική με μόνο γνώμονα τα συμφέροντα του ελληνικού λαού. [Πετρίδης 200]
……………..
Αμέσως εστάλη στον Ανδρέα Παπανδρέου το καινούργιο κείμενο της Ιδρυτικής Διακήρυξης με την ελπίδα ότι θα το υπέγραφε: «Αγαπητέ Ανδρέα, Η σημερινή πρωινή σύσκεψη ήταν χρήσιμη, γιατί επιβεβαιώθηκε ότι και οι τέσσερις αντιστασιακές οργανώσεις, συμφωνούν πως η ενότητα των αντιστασιακών δυνάμεων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταση του αγώνα.
Οι τέσσερις οργανώσεις – ΔΑ, ΠΑΚ, ΠΑΜ, «Ελεύθεροι Έλληνες» – έχουν κοινή θέση πάνω στα βασικά προβλήματα της στρατηγικής του αγώνα κατά της δικτατορίας.
- Η αντιστασιακή δράση είναι απαραίτητη και πρέπει να ενταθεί σε όλες τις μορφές της.
- Ο στόχος του αγώνα μας, δεν μπορεί να είναι τίποτε λιγότερο απ’ την ελευθερία του ελληνικού λαού, την αδέσμευτη λαϊκή κυριαρχία.
- Όλες οι αντιστασιακές οργανώσεις πρέπει να είναι δεσμευμένες πάνω σε πολιτικό πρόγραμμα που να ερμηνεύει και να κατοχυρώνει τους κοινούς σκοπούς του αγώνα.
Οι παραπάνω τρεις θέσεις εκφράζονται με σαφήνεια στο κείμενο που επεξεργαστήκαμε με την παρουσία εκπροσώπου του ΠΑΚ. Πιστεύουμε πως η έκφραση «στις εκλογές αυτές, ο λαός θ’ αποφασίσει κυριαρχικά για το μέλλον του» είναι μια λιτή και άμεση απόδοση της έννοιας που δίνουμε στην ελευθερία, τη λαϊκή κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία….
Πιστεύουμε ακράδαντα ότι οι θέσεις της Ιδρυτικής Διακήρυξης, ανταποκρίνονται πλήρως στους κοινούς πόθους και τις επιδιώξεις όλων των πατριωτών, όλων των δημοκρατών της Ελλάδας. Έφτασε η ώρα σε τέσσερις οργανώσεις μας να προχωρήσουν χωρίς καθυστέρηση στην πρακτική οργάνωση του ενιαίου αγώνα για την ανατροπή της τυραννίας, για το θρίαμβο της δημοκρατίας. Σύμφωνα με τα παραπάνω κι επειδή ο χρόνος είναι πολύτιμος, σου στέλνουμε το ιδρυτικό κείμενο του ΕΑΣ για να το υπογράψεις κι εσύ μαζί με όλους μας.
Ευχόμαστε το 1971, να είναι χρόνος ενότητας και πάλης, χρόνος μεγάλων αντιστασιακών επιτυχιών της ενιαίας Αντίστασης».
Όμως οι μέρες και οι εβδομάδες περνούσαν, χωρίς να υπάρξει καμιά απάντηση. Κόπηκε κάθε επαφή με τον αρχηγό του ΠΑΚ. Ωστόσο οι υπόλοιπες οργανώσεις που αποτελούσαν τώρα το ΕΑΣ, δούλευαν καθημερινά προσπαθώντας να επιλύσουν τα πολιτικά – οργανωτικά προβλήματα της συμμαχίας…. [Πετρίδης 204-5]
Πηγή: Πετρίδης Παύλος, Ο πολιτικός Θεοδωράκης (1940-1996), Προσκήνιο 1997