Επιστολή – Μνημόνιο του Μίκη Θεοδωράκη με την ιδιότητα του ως πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΜ και μέλος του Π.Γ. του ΚΚΕ εσ., που αποστέλλεται προς το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΣΕ, από τη Μόσχα, στις 28 Μαΐου 1970.
Το μνημόνιο αυτό αποτελεί ένα αποκαλυπτικό ντοκουμέντο του αντιδικτοτορικού αγώνα, της εσωτερική κρίσης στην Αριστερά μετά τη διασπαση του ΚΚΕ, της στάσης της Σοβιετικής Ένωσης απέναντι στον ίδιο, απέναντι στα κόμματα της Αριστεράς και την Ελλάδα την περίοδο της δικτατορίας. Δημοσιεύεται στο βιβλίο: Θεοδωράκης Μίκης, Πολιτικά, Θεωρία και Πράξη, τομ.Α’ Εκδ. εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 2019 σελ.159-177
Αγαπητοί σύντροφοι,
1/ Ζήτησα να έχω μια συνάντηση μαζί σας. Επειδή δεν είμαι βέβαιος αν θα ικανοποιηθεί το αίτημά μου, θεωρώ σκόπιμο να σας εκθέσω ορισμένες σκέψεις μου που έχουν σχέση με τα προβλήματα του κινήματος στην Ελλάδα. Επίσης, θ’ αναφερθώ σε ορισμένες θλιβερές πλευρές που χαρακτηρίζουν τις σχέσεις μας και που αποτελούν πραγματικό κίνδυνο, τόσο για την ανάπτυξη του ελληνικού προοδευτικού κινήματος και γενικά του αγώνα ολόκληρου του ελληνικού λαού όσο μπορεί, επίσης, να σταθούν εμπόδιο στην ομαλή ανάπτυξη του παγκόσμιου και ιδιαίτερα του ευρωπαϊκού κομμουνιστικού κινήματος. Γιατί σήμερα, περισσότερο ίσως από ποτέ άλλοτε, το κίνημά μας έχει ανάγκη από τη μέγιστη ηθική ακτινοβολία. Όμως, όταν για λόγους σκοπιμότητας διώκονται με τον άλφα ή με τον βήτα τρόπο σύντροφοι πιστοί και αφοσιωμένοι -όταν μάλιστα η δίωξή τους από την πλευρά των αδελφών κομμάτων συμπίπτει με τη δίωξή τους από τους ιμπεριαλιστές και τα όργανά τους-, τότε βρισκόμαστε μπροστά σε μια ηθική ασχήμια και κομματική παραμόρφωση που δεν μπορεί παρά όταν μαθευτεί (και ασφαλώς κάποτε θα μαθευτεί) να έχει σοβαρότατες «επιπτώσεις» πρώτα απ’ όλα μέσα στην ίδια τη μάζα των κομμουνιστών που συγκροτούν τ’ αδελφό κόμματα και το ΚΚ της ΣΕ.
(Πώς π.χ. θα δεχθούν οι Σοβιετικοί κομμουνιστές το γεγονός ότι έστω και για δύο εβδομάδες υπήρχε τοιχοκολλημένη ανακοίνωση στον σταθμό της Μόσχας που απαγόρευε αυστηρά τη μετάδοση της μουσικής μου, όταν είναι γνωστό ότι η μουσική αυτή αποτελεί όπλο πάλης ολόκληρου του ελληνικού λαού και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι απαγορευμένη στη χώρα μου με δύο ειδικές εντολές του Γενικού Επιτελείου Στρατού;)
2/ Μετά τη σύλληψή μου στα 1967 η σοβιετική κυβέρνηση έκανε διάβημα στις ελληνικές αρχές για τη σωτηρία μου. Στη συνέχεια, χιλιάδες Σοβιετικοί πολίτες, οργανώσεις, προσωπικότητες ζήτησαν επίμονα την απελευθέρωσή μου. Τέλος, η πρωτοβουλία των Σοβιετικών συνθετών μ’ επικεφαλής τον Δημήτρη Σοστακόβιτς επιστέγασε με τρόπο επιβλητικό τη μεγάλη κινητοποίηση, που φυσικά πέρα από το προσωπικό θέμα αφορούσε όλους τους Έλληνες κρατούμενους αγωνιστές. Εν τούτοις, κατά την απελευθέρωσή μου αλλά και μετά η στάση της χώρας σας απέναντι μου υπήρξε, θα έλεγα, σχεδόν εχθρική.
Εκτός από την παραπάνω ανακοίνωση που τοιχοκολλήθηκε στον σταθμό:
α) Δύο φιλμ μικρού μήκους που αναφέρονταν ανάμεσα στ’ άλλα και στην πολιτική και αντιστασιακή μου δραστηριότητα, τα «Μίκης Θεοδωράκης» και «Ελληνική Τραγωδία» αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία και μπήκαν στην αποθήκη.
β) Η διάλεξη που ετοίμαζε ο σύντροφος Σταμάτης Γιαννακόπουλος (Πέτρος Ανταίος) στις 27 του Απρίλη στη Μόσχα σχετικά με το δημιουργικό μου έργο ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή (δίχως να δοθεί άλλωστε καμιά εξήγηση) παρ’ ότι είχαν γίνει τοιχοκολλήσεις και είχαν διανεμηθεί οι σχετικές προκηρύξεις.
γ) Ματαιώθηκε η έκδοση δύο δίσκων μου μεγάλης διάρκειας: η Κατάσταση Πολιορκίας (μαρτυρία της παραμονής μου στα δεσμωτήρια της Χούντας) και οι Μικρές Κυκλάδες, παρ’ ότι είχαν φτάσει στο τελευταίο στάδιο προετοιμασίας από τη φίρμα «Μελόντια».
δ) Τέλος, παρ’ ότι είχα μόλις απελευθερωθεί και βρισκόμουν στην Ευρώπη, δεν προσκλήθηκα στο συνέδριο της Κομσομόλ με την ιδιότητα του Προέδρου της ΔΝΛ όσο και γενικότερα του δεσμώτη της Χούντας, ουσιαστικού εκπροσώπου όλης της μαχόμενης ελληνικής νεολαίας και ηγέτη της ΔΝΛ.
Σημειώνω προχείρως όσα υπέπεσαν στην αντίληψή μου, που όμως νομίζω είναι ικανά για να τεκμηριώσουν τον χαρακτηρισμό για τη «σχεδόν εχθρική» σας στάση απέναντι μου.
Εύλογα γεννιέται το ερώτημα: Γιατί;
Μήπως γιατί μέσα από το στρατόπεδο Ωρωπού με το γράμμα μου στις 25 Μαρτίου 1970 καλούσα όλους τους συντρόφους μου στα στρατόπεδα και στις φυλακές να δημιουργήσουν «Ενωτικά ΠΑΜ» και συγχρόνως κατάγγελνα την ομάδα Κολιγιάννη σαν διασπαστή του ελληνικού κομμουνιστικού κόμματος;
Αν όμως είναι έτσι, και δυστυχώς δεν υπάρχει άλλη εξήγηση, τότε γεννιέται ένα άλλο ερώτημα: Είχα ή δεν είχα σαν Έλληνας πατριώτης και κομμουνιστής το δικαίωμα να διατυπώσω ελεύθερα τη γνώμη μου σχετικά με ένα πρόβλημα που πρέπει ν’ απασχολεί -γιατί τους αφορά- όλους τους Έλληνες κομμουνιστές; Και πώς η άλφα ή η βήτα στάση μου απέναντι σ’ ένα εσωκομματικό πρόβλημα είναι δυνατόν ν’ αλλάξει απέναντι μου τα αισθήματα και τη στάση ενός άλλου μεγάλου και φιλικού μας λαού; Αυτό θα μπορούσε και θα έπρεπε ασφαλώς να γίνει αν πρόδιδα τις αρχές, τις ιδέες και τα ιδανικά μου, που τυχαίνει να είναι και κοινά μας ιδανικά.
Έγινε μήπως κάτι τέτοιο;
3/ Στις αρχές του περασμένου Ιουνίου, δηλαδή 45 μέρες μετά την απελευθέρωσή μου, ήρθε η πρόσκληση να επισκεφτώ τη χώρα σας. Στο μεταξύ, με είχαν προσκαλέσει και είχα επισκεφθεί πολλές άλλες χώρες, κόμματα και οργανώσεις, που τιμούσαν στο πρόσωπό μου ολόκληρη την αντίσταση του λαού μας και προ παντός την ελληνική Αριστερά, της οποίας, σαν βουλευτής και μέλος της ηγεσίας της ΕΔΑ, ήμουν ένας από τους εκπροσώπους μπροστά στον ελληνικό λαό και μπροστά στη διεθνή κοινή γνώμη. Σημειώνω ιδιαίτερα την υποδοχή που μου έγινε από τους προέδρους Τίτο και Τσαουσέσκου, τους Γραμματείς των ΚΚ της Ιταλίας σ. Λόνγκο και Ισπανίας σ. Καρίλλιο, τις ηγεσίες (τα ΠΓ) του ΚΚ Γαλλίας και της Αγγλίας. Οι επαφές αυτές είχαν πολύ μεγάλη και ευνοϊκή απήχηση στον λαό μας, όπου ακόμα και ο ελεγχόμενος Τύπος αφιέρωσε πολλά ειδικά ρεπορτάζ και φωτογραφίες.
Φυσικά, μέσα στη γενική παραδοχή και ενθουσιαστική υποδοχή μας, σαν γνήσιων εκπρόσωπων της ελληνικής αντίστασης, υπήρχε ένα μεγάλο, ένα δραματικό κενό: Η επίσημη πρόσκληση από τη μεριά της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και πολλών άλλων σοσιαλιστικών χωρών. Γι’ αυτό και ευθύς μόλις με προσκαλέσατε δήλωσα ότι είμαι έτοιμος να επισκεφθώ τη μεγάλη σας χώρα σας ως πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΜ, γιατί πίστευα και πιστεύω ότι αυτό ακριβώς ζητά αυτή τη στιγμή ο αγωνιζόμενος λαός και ότι η χειρονομία σας αυτή, δηλαδή η επίσημη αναγνώριση της μαχόμενης ελληνικής αντίστασης από την πλευρά σας, δεν θα βοηθήσει μονάχα αποφασιστικά τον αγώνα του ελληνικού λαού, αλλά θα συντελέσει σημαντικά στην παραπέρα σύσφιξη των σχέσεων ανάμεσα στους δύο λαούς μας.
Η θετική απάντηση (δηλαδή ότι αποδέχεστε να γίνω δεκτός σαν Πρόεδρος του ΠΑΜ) ήρθε, όπως και η πρόσκληση μέσω της Σοβιετικής Πρεσβείας στη Ρώμη περί τα τέλη Ιουλίου. Δηλαδή ύστερα από 35 ημέρες. Και μας τη μετέφερε ο σ. Ρενάτο Σάντρι της ΚΕ του ΚΚΙ. Ειδοποίησα αμέσως ότι είμαι έτοιμος να επισκεφθώ τη Σοβιετική Ένωση. Ήρθα στις 7 Αυγούστου. Όταν όμως λίγες ώρες μετά την άφιξή μου διαπίστωσα ότι δεν έγινα δεκτός ως πρόεδρος του ΠΑΜ αλλά απλώς ως «συνθέτης και δημοκράτης», εζήτησα αμέσως να φύγω. Την επόμενη, εκπρόσωποι του ΚΚΣΕ συζήτησαν μαζί μου (το άλλο αίτημα ήταν συνάντησή μου με μέλη ή μέλος του ΠΓ του ΚΚΣΕ). Θέλοντας ν’ αποφύγω μια δραματική χειρονομία την οποία θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί σε μεγάλο βαθμό ο κοινός μας εχθρός, αποφάσισα να συνεχίσω την επίσκεψή μου μόνο και μόνο για να βοηθήσω να μη χαθεί η ευκαιρία που παρουσιάζεται μπροστά μας για συντροφικές και ειλικρινείς συζητήσεις. Όπως επίσης για να ξεκαθαρίσω -στο μέτρο των δυνατοτήτων μου- ορισμένες εσκεμμένες «παρανοήσεις» για δήθεν αντισοβιετισμό ή απομάκρυνση από τις αρχές του μαρξισμού-λενινισμού. Ώστε να μην μπορεί να υπάρξει στο μέλλον η δικαιολογία ότι «δεν γνωρίζαμε τι σκέπτονται και πώς σκέπτονται οι Έλληνες σύντροφοι». Από κει και πέρα, και αφού γίνουν όλες οι αναγκαίες συζητήσεις και αφού δοθούν αμοιβαία όλες οι απαραίτητες εξηγήσεις, νομίζω ότι δεν απομένει παρά ν’ αναλάβει ο καθένας τις ιστορικές του ευθύνες. Εσείς σαν ηγέτες ενός μεγάλου κόμματος μιας μεγάλης δύναμης με παγκόσμιες ευθύνες, που οι αποφάσεις σας μπορεί να επηρεάσουν (και επηρεάζουν) τις εξελίξεις σε όλες τις χώρες και φυσικά το ίδιο μέσα στη δική μας τη χώρα.
Από την άποψη αυτή ελπίζω ότι οι σκέψεις που αναπτύσσω στο άρθρο που έγραψα για τον ραδιοφωνικό σταθμό της Μόσχας με τίτλο «Η Σοβιετική Ένωση βασικό στήριγμα του αντιιμπεριαλιστικού μετώπου των λαών» και που εκφράζουν τις απόψεις του Γραφείου και της ΚΕ του ΚΚΕ Εσωτερικού να σας πείσουν για το πώς βλέπουμε εμείς τον ιστορικό ρόλο της Σοβιετικής Ένωσης και του ΚΚΣΕ, καθώς και για το ότι η άδικη και λαθεμένη στάση που δείχνετε σήμερα απέναντι στο κόμμα μας και τα πιστά και αφοσιωμένα του μέλη και στελέχη δεν επηρέασε, δεν επηρεάζει και δεν πρόκειται ποτέ να επηρεάσει τη σκέψη και στη στάση μας.
4/ Είναι αυτονόητο ότι οι κομμουνιστές κρίνονται πάντα μέσα στην πατριωτική-κοινωνική και επαναστατική δράση. Βασικό καθήκον των Ελλήνων κομμουνιστών σήμερα είναι η οργάνωση της αντίστασης κατά της δικτατορίας.
Μαζί με τους συντρόφους του Γραφείου Εσωτερικού, που άλλοι βρίσκονται στην παρανομία, άλλοι στις φυλακές και άλλοι στο εξωτερικό, οργανώσαμε την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση της χώρας, το ΠΑΜ.
Εκδώσαμε την πρώτη αντιστασιακή εφημερίδα, τη Νέα Ελλάδα, που, ενώ η έκδοσή της συνεχίζεται αμείωτα, αγνοείται συστηματικά από τις εκπομπές του ραδιοφωνικού σταθμού της Μόσχας.
Δημιουργήσαμε το Εργατικό ΠΑΜ, καθώς και τη Φοιτητική Αντιστασιακή Οργάνωση «Ρήγας Φεραίος», που τόσους ήρωες πρόσφερε μέσα στη νέα Αντίσταση. Όμως, τα ονόματά τους, οι ηρωικές τους πράξεις και οι υπέροχες απολογίες τους στα στρατοδικεία, καθώς και όλων των άλλων ηρώων κομμουνιστών Λαμπράκηδων μελών του ΠΑΜ δεν μνημονεύονται από τα έντυπα και τους σοβιετικούς σταθμούς.
Εκτός από τη Νέα Ελλάδα, όργανο του ΕΣ του ΠΑΜ και πολλές άλλες παράνομες εκδόσεις, τυπώνονται και κυκλοφορούν τακτικά ο Ριζοσπάστης-Μαχητής, όργανο της ΚΕ του ΚΚΕ Εσωτερικού, η Αυγή, όργανο της ΕΔΑ, και ο Θούριος, όργανο του Ρήγα Φεραίου. Όμως ποτέ ούτε το μαχητικό τους περιεχόμενο αλλά ούτε ακόμα και οι τίτλοι των δημοσιογραφικών αυτών οργάνων της Αντίστασης και της Αριστεράς μνημονεύονται από τα δημοσιογραφικά όργανα και τις ραδιοφωνικές εκπομπές στη χώρα σας.
Τέλος, δημιουργήσαμε από τις πρώτες μέρες της δικτατορίας, και μέσα στο καμίνι του σκληρού παράνομου αγώνα, το ανώτατο καθοδηγητικό όργανο του Π AM, το Εθνικό Συμβούλιο, του οποίου όλα τα μέλη (πλην τριών) βρίσκονται και παλεύουν μέσα στην Ελλάδα.
Έτσι εμείς, οι εκπρόσωποι του ΚΚ και της Ελληνικής Αριστεράς, πρώτοι απ’ όλες τις άλλες πολιτικές παρατάξεις, αρχίσαμε και οργανώσαμε την αντίσταση κατά της δικτατορίας. Σώσαμε την ίδια την τιμή της Αριστερός. Μπήκαμε ξανά επικεφαλής στον καινούριο μεγάλο αγώνα του λαού μας για λευτεριά, δημοκρατία, εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική προκοπή.
Τι άλλο κάναμε μ’ αυτόν τον τρόπο, παρά την εφαρμογή στην πράξη των αρχών του μαρξισμού-λενινισμού;
5/ Όμως, πέρα από την καθαρή αντιστασιακή μας δραστηριότητα αναπτύξαμε και εφαρμόσαμε μέσα στη ζωή τη λενινιστική αρχή των συμμαχιών και της ενότητας στη δράση.
Ήδη από την πρώτη μεγάλη αντιστασιακή δίκη του ΠΑΜ (Νοέμβρης 1967) η κοινή γνώμη έμεινε κατάπληκτη από την πολιτική ευρύτητα του μετώπου. Αργότερα ήρθαν οι διμερείς και τριμερείς συμφωνίες με τις υπόλοιπες αντιστασιακές οργανώσεις ΠΑΚ και Δημοκρατική Άμυνα (ΔΑ).
Τον περασμένο Απρίλη προτείναμε τη συγκρότηση Εθνικού Συμβουλίου Αντίστασης από όλα τα κόμματα και τις οργανώσεις που αποδέχονται την παλλαϊκή αντιστασιακή πάλη σαν τον μοναδικό δρόμο για την πτώση της Χούντας και συμφωνούν γύρω από το μίνιμουμ πρόγραμμα με τα 9 σημεία που εξασφαλίζει, κατά τη γνώμη μας, τη στερέωση και ανέλιξη της δημοκρατίας στην Ελλάδα.
Έτσι, με τις αντιστασιακές και πολιτικές πρωτοβουλίες και δράση, το ΠΑΜ και το ΚΚΕ Εσωτερικού έγιναν το επίκεντρο μέσα στις πολιτικές και αντιστασιακές ζυμώσεις και εξελίξεις στη χώρα μας. Διατηρούμε άμεσες ή έμμεσες δημόσιες ή μυστικές επαφές με όλα τα κόμματα, παρατάξεις και οργανώσεις, προετοιμάζοντας σταθερά την αναγκαία πανεθνική-παλλαϊκή ενότητα κατά της δικτατορίας.
Δεν σας γεννιέται άραγε το ερώτημα, αγαπητοί σύντροφοι, γιατί τάχα όλος ο πολιτικός κόσμος της χώρας μάς αναγνωρίζει σαν μοναδικούς εκπροσώπους της Αριστεράς;
Γιατί, τάχα, η ομάδα Κολιγιάννη δεν κατάφερε ως σήμερα να έχει οποιαδήποτε επαφή επιπέδου με τις υπόλοιπες αντιδικτατορικές οργανώσεις, δυνάμεις και κόμματα; Γιατί τάχα είναι τόσο ασφυκτικά απομονωμένη; Και πώς τάχα θα μπορέσει να επηρεάσει τα πολιτικά και αντιστασιακά γεγονότα (και μάλιστα να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο) αν οι ιδέες, οι προτάσεις, η όραση και οι πρωτοβουλίες της δεν ακτινοβολούν και δεν επηρεάζουν μέσα σ’ όλο τον εθνικό χώρο;
Εμείς, χωρίς να διαθέτουμε ούτε το ένα εκατοστό από τα υλικά και προπαγανδιστικά μέσα με τα οποία εφοδιάζεται η ομάδα Κολιγιάννη, ακτινοβολούμε τόσο μέσα στον πολιτικό και αντιστασιακό χώρο όσο και μπροστά στη διεθνή κοινή γνώμη. Όμως, το πιο σημαντικό για μας είναι ότι οι πιο πλατιές μάζες του ελληνικού λαού επικροτούν και συντάσσονται με τις θέσεις και τις ενέργειές μας για πανεθνική ενότητα και πάλη, που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της αντιστασιακής μας πολιτικής.
6/ Όμως φυσικά οι προσπάθειές μας σήμερα δεν εξαντλούνται στη χάραξη και ανάπτυξη της αντιστασιακής δραστηριότητας και πάλης, που όπως ήδη τόνισα πρέπει ν’ αποτελεί το κύριο καθήκον κάθε Έλληνα κομμουνιστή.
Γνωρίζουμε καλά πως η δικτατορία και η πάλη για την πτώση της δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά ορισμένοι σταθμοί -έστω καίριοι και σημαντικοί- μέσα στη συνολική πορεία του λαού μας.
Όμως ποια κατεύθυνση, ποιον δρόμο θ’ ακολουθήσει αυτή η πορεία; Αυτό είναι το μέγιστο καθήκον των κομμουνιστών. Αυτό είναι το μέγα χρέος του ΚΚΕ. Επομένως, τόσο η πάλη κατά της δικτατορίας όσο και τα γεγονότα που θ’ ακολουθήσουν πρέπει να πάρουν εκείνο τον χαρακτήρα, εκείνη την ποιότητα, που θα βοηθήσει όσο γίνεται πιο αποφασιστικά ώστε η γενική πορεία του λαού και του έθνους ν’ ακολουθήσει -από τον συντομότερο δυνατό δρόμο την αναγκαία ιστορικά κατεύθυνση. Δηλαδή της δημοκρατικής και σε συνέχεια της σοσιαλιστικής επανάστασης με τελικό σταθμό τον κομμουνισμό.
Κανείς άλλος δεν μπορεί να προετοιμάσει και να εξασφαλίσει (αυτή την ιστορική πορεία ενός λαού εκτός από το γερά συγκροτημένο επάνω στις αρχές του μαρξισμού-λενινισμού κόμμα της εργατικής τάξης, το κόμμα λενινιστικού τύπου, το Κομμουνιστικό Κόμμα. Ένα κόμμα στέρεο, γερά οργανωμένο, με σιδερένια εσωκομματική πειθαρχία, όμως συγχρόνως ζωντανό, ευαίσθητο, φυτεμένο, θα έλεγα, πάνω στην πραγματικότητα και μέσα στην εποχή του, με πυκνό δικτυωμένο εσωτερικό κυκλοφορικό σύστημα και μοντέρνους τεχνικούς μηχανισμούς, ώστε κάθε στιγμή να είναι διαποτισμένο από τους δημιουργικούς χυμούς της σκέψης, τους προβληματισμούς και τις αναζητήσεις σε όλη του την έκταση και τα επίπεδα.
Όμως, πέρα από αυτά τα γενικά γνωρίσματα το ελληνικό ΚΚ έχει και πρόσθετα καθήκοντα, γιατί όσο είναι γεμάτο με δόξα και ηρωικά κατορθώματα, άλλο τόσο είναι φορτωμένο με σοβαρά ιστορικά λάθη και παραπατήματα. Και φυσικά, αυτό το τελευταίο αμάρτημα της διάσπασης στην οποία εν ψυχρώ το οδήγησε -και μάλιστα στη μέση της μάχης- η ομάδα Κολιγιάννη δεν είναι απ’ τις καλύτερες σελίδες της ιστορίας του. (Και αυτό μόνο και μόνο για να μεταθέσει σε άλλους τις βαριές του ευθύνες.)
Όμως ένα είναι το γεγονός. Ότι υπήρχε βαθιά και βαριά κρίση. Ποια είναι τα αίτιά της; Ποιες είναι οι ρίζες της; Αυτά θα πρέπει να διερευνήσουμε, να ανακαλύψουμε και να διορθώσουμε με προσοχή και ευθύνη. Γιατί θα ήταν όχι μόνο μάταιο αλλά και εγκληματικό να οικοδομήσουμε το κόμμα επάνω στα ίδια τα αίτια της κρίσης. Τότε είναι βέβαιο ότι το «μικρόβιο» θα ξαναχτυπήσει και πάλι με αποτέλεσμα καινούρια λάθη και καταστροφές.
Να λοιπόν για ποιον λόγο είναι ιστορικά αναγκαίο; α) Να χωρίσει οριστικά το ιστορικά και κομματικά παλιό και ξεπερασμένο από το ζωντανό και καινούριο, και
β) Να δημιουργήσουμε το γερό και ανανεωμένο κόμμα, παίρνοντας από την παράδοση μονάχα ό,τι είναι υγιές, καθαρό και ζωντανό και απορρίπτοντας αποφασιστικά όλα τα κομματικά καρκινώματα.
Αυτό είναι το μέγα ιστορικό χρέος όλων των Ελλήνων κομμουνιστών σήμερα. Και είναι ένα χρέος συνυφασμένο με ιδέες και αντιλήψεις και όχι με πρόσωπα ή ομάδες. Και πιστεύω ακόμα ότι γύρω από το χρέος αυτό είναι δυνατόν να συσπειρωθεί η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων κομμουνιστών. Εμείς πάντως, η ΚΕ και το Γραφείο της ΚΕ του ΚΚΕ Εσωτερικού, έχουμε απολύτως συνειδητοποιήσει πόσο μεγάλη και επείγουσα είναι η ανάγκη για τη γερή οικοδόμηση και ακτινοβολία του κόμματος, γι’ αυτό τον λόγο παράλληλα με την αντιστασιακή μας δραστηριότητα προετοιμάζουμε το έκτακτο συνέδριο του ΚΚΕ που θα σημάνει την αρχή μιας καινούριας ιστορικής περιόδου για το κόμμα, για το προοδευτικό μας κίνημα, για όλο τον ελληνικό λαό.
7/ Αγαπητοί σύντροφοι, περνώ τώρα σε γενικές εκτιμήσεις για την κατάσταση στην Ελλάδα. Η κατάσταση είναι γενικά δύσκολη. Η Χούντα πολιτεύτηκε ως τώρα με αρκετή ευλυγισία και σύνεση. Απόφυγε τους σκοπέλους. Δεν οδήγησε στα άκρα. Το οικονομικό πρόβλημα το αντιμετώπισε με ευστροφία, αν και φυσικά όλα τα περί οικονομικής ανάπτυξης κλπ. αποτελούν μύθους. Η αλήθεια είναι ότι η εθνική μας οικονομία είναι αποτελματωμένη. Όμως ο τουρισμός, τα εμβάσματα των μεταναστών και τα μεγάλα, ασύμφορα για τον λαό δάνεια που κάνει η Χούντα κατορθώνουν να κλείνουν τις μεγάλες ρωγμές. Το βιοτικό επίπεδο μένει, γενικά, στάσιμο. Σε ορισμένους κλάδους και επαγγέλματα, όπως λ.χ. στους μεσαίους εμπόρους και βιοτέχνες, υπάρχει πτώση. Οι τιμές των βασικών καταναλωτικών αγαθών υψώνονται αργά αλλά σταθερά. Εν τούτοις, οι συνηθισμένες εστίες κοινωνικών εκρήξεων -οι οικοδόμοι, οι καπνοπαραγωγοί και σταφιδοπαραγωγοί- δεν έχουν ακόμα οδηγηθεί στα άκρα από τα κυβερνητικά μέτρα.
Γενικά όμως μπορούμε να πούμε πως εκείνο που βαραίνει περισσότερο επάνω στον λαό είναι η διεθνής κατάσταση που χαρακτηρίζεται ακόμα από την επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού. Οι Έλληνες άρχισαν να πιστεύουν πια ότι ο ιμπεριαλισμός είναι σχεδόν ασύδοτος στη χώρα μας. Και ότι στέκεται σταθερά γύρω από τον Παπαδόπουλο. Είδε όλες τις πατροπαράδοτες αντιδραστικές δυνάμεις, τον Βασιλιά και τη Δεξιά να καταρρέουν σαν χάρτινοι πύργοι μπροστά στα σχέδια της CIA και γενικότερα της αμερικανικής πολιτικής.
Ο λαός μας γνωρίζει καλά ότι η μοναδική δύναμη που υπολογίζουν οι Αμερικανοί είναι φυσικά η Σοβιετική Ένωση. Η τελευταία απόδειξη ήρθε με τα γεγονότα της Κύπρου, όπου η σοβιετική ανακοίνωση τρομοκράτησε τους γνωστούς τρομοκράτες. Θα πρέπει όμως να λάβετε σοβαρά υπ’ όψιν το γεγονός ότι ο ελληνικός λαός πιστεύει όλο και πιο πολύ πως δεν συμβαίνει το ίδιο σε σχέση με την Ελλάδα και ότι παίρνει σοβαρά υπ’ όψιν του αυτή τη διαφορά.
Σ’ έναν ενδεχόμενο αγώνα όχι φυσικά μόνο κατά της Χούντας αλλά και των Αμερικανών θα μείνει μόνος. Η πρόσφατη ιστορική εμπειρία δεν μπορεί παρά να τον απογοητεύσει. Έτσι ο συγκεκριμένος συσχετισμός δυνάμεων που αντιμετωπίζει ο λαός μας είναι από την αφετηρία του όχι μονάχα δυσμενής αλλά, θα έλεγα, οδυνηρά άνισος.
Μια άλλη σειρά σκέψεων: Ας υποθέσουμε ότι η συνθηματολογία μας είναι ριζοσπαστικά επαναστατική και ότι η Σοβιετική Ένωση περνούσε σε μια έντονη πολεμική και ολομέτωπη επίθεση κατά της Χούντας, αυτό θα ωφελούσε ή θα έβλαπτε σήμερα; Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πέρασαν μόλις 20 χρόνια από το τέλος του εμφυλίου πολέμου και ότι ο αντικομμουνισμός δεν έπαψε ποτέ να είναι η επίσημη πολιτική του κράτους. Επομένως, τα ταξικά αντανακλαστικά και οι αντικομμουνιστικές και αντισοβιετικές «φοβίες» βρίσκονται ριζωμένες μέσα σ’ όλες τις αστικές πολιτικές παρατάξεις και σ’ ένα σημαντικό τμήμα του ελληνικού λαού. Και δεν αποκλείεται μια οποιαδήποτε άστοχη και πρόωρη ενέργεια να οδηγήσει ακόμα και στη συγκόλληση όλων αυτών των στοιχείων- ακόμα και γύρω από τη Χούντα- με αποτέλεσμα την απομόνωσή μας στο εσωτερικό της χώρας.
Εντελώς διαφορετικό είναι φυσικά αν τα ριζοσπαστικά μας συνθήματα και η έντονη σοβιετική βοήθεια και συμπαράσταση έρθει κατά τη διάρκεια ενός συγκεκριμένου και καλά προπαρασκευασμένου ιστορικού προτσές. Όταν δηλαδή ο ελληνικός λαός θα έχει μπει πλατιά και αποφασιστικά μέσα στην αγωνιστική διαδικασία και επομένως θα είναι πολιτικά και ιδεολογικά ώριμος να τη δεχτεί, ενώ οι λογής αστοί πολιτικοί που θα θελήσουν να αντιταχθούν δεν θα εκφράζουν παρά την ατομική τους γνώμη και θέληση.
Συμπέρασμα: Δεν είμαστε υπέρ μιας έντονης ανοιχτής επίθεσης κατά της Χούντας από την πλευρά της Σοβιετικής Ένωσης – τουλάχιστον σήμερα. Πιστεύουμε όμως ότι είναι απαραίτητο να φανεί καθαρά πως στην κατάλληλη στιγμή ο λαός μας μπορεί να υπολογίζει στην αμέριστη βοήθεια του σοβιετικού λαού. Γι’ αυτό προτείουμε να ενταθεί από την πλευρά σας τόσο η πολιτική της ασφυκτικής απομόνωσης της Χούντας όσο και η ενεργητικότερη συμπαράσταση προς την ελληνική αντίσταση.
Όμως, πάνω απ’ όλα πιστεύουμε ότι θα πρέπει να διερευνηθεί και ν’ αποφασιστεί μια κοινή στρατηγική και τακτική. Και στον τομέα αυτό ζητάμε την πολύτιμη για εμάς πολιτική, θεωρητική και κομματική σας βοήθεια και συμβολή, έχοντας σαν γνώμονα τη βασική θέση ότι οι κομμουνιστές θα πρέπει να κινούνται πάντοτε λίγο πιο μπροστά από τις μάζες, όμως πάντοτε μαζί με τις μάζες. Να κάνουμε ό,τι είναι αναγκαίο ώστε:
α) Να δημιουργήσουμε το πανεθνικό-παλλαϊκό αντιστασιακό κίνημα του ελληνικού λαού κατά της δικτατορίας.
β) Να του δίνουμε όλο και πιο έντονο αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα.
γ) Να διαλέγουμε κάθε φορά εκείνες τις μορφές πάλης που συσπειρώνουν τις μάζες, που μαζικοποιούν την αντίσταση.
δ) Το διεθνές αντιιμπεριαλιστικό μέτωπο με επικεφαλής τη Σοβιετική Ένωση να δένεται προοδευτικά και σταθερά με το σύνολο του εθνικού-πατριωτικού κινήματος.
ε) Να προχωράμε προσεκτικά από το ένα στο άλλο στάδιο περιεχομένου και μορφής αγώνα, διατηρώντας σφιχτά και διευρύνοντας την ενότητα στη βάση του λαού μας όσο γίνεται και στις κορυφές, ώστε σ’ ενδεχόμενη ανοιχτή σύγκρουση με τον ιμπεριαλισμό ο χαρακτήρας της πάλης να είναι εθνικός-αντιιμπεριαλιστικός-παλλαϊκός- απελευθερωτικός. 6) Τέλος, εμείς οι κομμουνιστές να θεωρούμε ολόκληρο το αντιστασιακό προτσές σαν ένα πραγματικό θεμέλιο που πάνω του θα οικοδομήσουμε την αυριανή Ελλάδα της σοσιαλιστικής αναγέννησης. Μ’ άλλα λόγια έχουμε πρόσθετο καίριο και επείγον χρέος να προβάλλουμε συνεχώς και να επιβάλουμε μέσα στη συνείδηση των μαζών τις μεγάλες γραμμές του μεγαλόπρεπου οικοδομήματος της σοσιαλιστικής Ελλάδας.
8/ Ένα ερώτημα γεννιέται ύστερα απ’ αυτές τις σκέψεις: «Υπάρχουν άραγε σήμερα οι αντικειμενικές προϋποθέσεις για πανεθνική-παλλαϊκή ενότητα του ελληνικού λαού κατά της δικτατορίας;»
Εδώ, αγαπητοί σύντροφοι, πιστεύω ότι αγγίζουμε την καρδιά του προβλήματος. Γιατί ενώ εμείς διαπληκτιζόμεθα «περί όνου σκιάς» μας φεύγει μέσα από τα χέρια μας η ουσία της ίδιας της ιστορικής στιγμής. Η γνώμη μας πάνω στο θέμα αυτό είναι ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια μεγάλη ιστορική ευκαιρία. Γιατί η αμερικανική πολιτική θέλοντας να επιλύσει βραχυπρόθεσμες στρατηγικές ανάγκες θυσίασε τη μακροπρόθεσμη προοπτική, δηλαδή τον ίδιο τον ελληνικό λαό, που τον χάνει με σταθερό ρυθμό και εξαρτάται από μας να τον χάσει γρήγορα και οριστικά.
Όταν λέμε ότι ο ελληνικός λαός ενώνεται στη βάση, αυτό δεν είναι σχήμα λόγου. Η στρατιωτική δικτατορία σαν περιεχόμενο, μορφή και μεθοδολογία, επίπεδο και έκφραση, καθώς και ο τρόπος που επιβλήθηκε δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να κλονίσει συθέμελα στη συνείδηση των οπαδών της Δεξιάς αλλά και των αντικομμουνιστών οπαδών του Κέντρου όλες τις πολιτικές, ιδεολογικές και ηθικές αξίες της ελληνικής αντίδρασης. Ο Θρόνος, η Δεξιά, ο αντικομμουνισμός, η εθνοκαπηλεία, ο φιλοαμερικανισμός, δηλαδή όλα τα φρούρια της ελληνικής ολιγαρχίας καταρρέουν, σωριάζονται σε ερείπια το ένα μετά το άλλο.
Πολιτικοί και στρατιωτικοί παράγοντες χθεσινοί κομμουνιστοφάγοι μάς προσφέρουν το χέρι τους βέβαιοι ότι μπροστά στην απόλυτη άρνηση που εκφράζει η σημερινή αμερικανόπνευστη δικτατορία δεν υπάρχει άλλη λύση και άλλη ελπίδα παρά η πανεθνική ενότητα.
Εξ άλλου, είναι βέβαιο πως η Χούντα αποτελεί πραγματικά θανάσιμο κίνδυνο για τον ελληνικό λαό, γιατί επενεργεί σαν αργό δηλητήριο μέσα στον εθνικό οργανισμό, προσπαθώντας να προσβάλει και να παραμορφώσει την πεμπτουσία του εθνικού μας χαρακτήρα. Γι’ αυτό σκοπεύει και χτυπά με ιδιαίτερη μανία την τρυφερή νεότητα και την εθνική-λαϊκή κουλτούρα.
Ο λαός μας έχει στο σύνολό του συνειδητοποιήσει αυτόν τον άμεσο και μεγάλο κίνδυνο, γι’ αυτό και είναι έτοιμος να οργανωθεί και να παλέψει. Χρειάζεται όμως γι’ αυτό ν’ αποκτήσει εμπιστοσύνη στην ηγεσία του.
Γι’ αυτό τον λόγο το άμεσο ιστορικό χρέος των Ελλήνων κομμουνιστών είναι να βοηθήσουν με όλες τις δυνάμεις ώστε ο ελληνικός λαός ν’ αποκτήσει τη γνήσια και αντιπροσωπευτική αντιστασιακή του ηγεσία, που με το σύνθημα Ενότητα – Οργάνωση – Αγώνας θα δημιουργήσει το απαραίτητο για τη νίκη παλλαϊκό αντιστασιακό κίνημα.
9/ Αγαπητοί σύντροφοι, είναι αυτονόητο ότι όπως και στο παρελθόν εμείς δεν μπορούμε παρά να συνεχίσουμε την ανελέητη πορεία μας προς τα εμπρός, βέβαιοι ότι τα γεγονότα και η ιστορία θα μας δικαιώσουν.
Αν μέσα σ’ αυτή την κορυφαία για τον λαό μας διαδικασία μείνουμε μόνοι -δηλαδή δεν έχουμε την πολιτική, συντροφική και αγωνιστική σας συμπαράσταση- είτε, πολύ χειρότερο, συναντήσουμε, όπως συμβαίνει τώρα, και τη δική σας αντίδραση στο έργο και τον αγώνα μας, τότε αυτό θα αποτελέσει -και ήδη αποτελεί- μια μεγάλη τραγωδία για μας και για τον λαό μας.
Όμως, δεν έχουμε δυνατότητα εκλογής. Αντίθετα, εσείς κάνατε ως τώρα την εκλογή σας. Ξέρουμε ότι η βοήθειά σας προς τον Κολιγιάννη είναι πολύ μεγάλη. Όμως για ποιον σκοπό; Και με ποιο αποτέλεσμα; Δύο χρόνια πέρασαν από τότε που μονοπωλείται η υλική και πολιτική σας εύνοια. Όμως, πού είναι οι αντιστασιακές ενέργειες και πρωτοβουλίες της ομάδας; Πού είναι η αντιστασιακή της πολιτική και ακτινοβολία; Πού είναι οι σχέσεις της με τις υπόλοιπες αντιδικτατορικές δυνάμεις του λαού μας; Πού είναι η λάμψη της μέσα στον διεθνή χώρο;
Αντίθετα από την ομάδα, όλοι εμείς οι παλιοί και δοκιμασμένοι αγωνιστές δεν υπάρχουμε για σας. Οικοδόμοι της παλιάς και της νέας αντίστασης, αδιαφιλονίκητοι ηγέτες μέσα στο μαζικό κίνημα της χώρας, αρχιτέκτονες και οργανωτές όλων των τελευταίων μεγάλων πολιτικών μαζικών αγώνων του λαού μας που απόσπασαν τον διεθνή θαυμασμό, εμείς, τέλος, όλοι μας πιστοί και αφοσιωμένοι φίλοι της χώρας σας και του ένδοξου κόμματός σας – όλοι εμείς δεν υπάρχουμε για σας. Και όταν υπάρχουμε είναι μονάχα για να υποστούμε μειώσεις και διώξεις, αδικίες και δυσφημήσεις. Και πρώτα απ’ όλα οι σύντροφοι που ζουν μέσα στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση. Για ποιον λόγο; Ποια είναι τα συγκεκριμένα σφάλματα; Ποιες οι παραβιάσεις αρχών;
Εντελώς αντίθετα, η ίδια η ζωή, η ίδια η πραγματικότητα δείχνει καθαρά ότι εξακολουθούμε να εφαρμόζουμε σε όλη την έκταση και το βάθος της ελληνικής ζωής τη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία. Και γι’ αυτό τον λόγο εξακολουθούμε να είμαστε οι πραγματικοί λαϊκοί οδηγοί και ηγέτες όλου του λαού. Και ο λαός εξακολουθεί να μας αναγνωρίζει σαν τέτοιους.
Εσείς, όμως, ρίχνετε μονόπλευρα τη βοήθειά σας μέσα σ’ ένα καλάθι χωρίς πάτο. Γιατί αυτό δείχνουν τα αποτελέσματα. Παραδείγματος χάριν τους προσφέρετε η εκπομπές τη μέρα με τη «Φωνή της Αλήθειας» και πόση άλλη βοήθεια από τους σταθμούς των σοσιαλιστικών χωρών. Όμως τι προσφέρουν οι εκπομπές αυτές στον ελληνικό λαό; Κρίνετε από τα αποτελέσματα. Βεβαίως προσφέρουν πάρα πολλά για να απογοητεύσουν και να αποπροσανατολίσουν τον λαό, ρίχνοντας ασταμάτητα λάσπη στα πρόσωπα σεμνών και τίμιων αγωνιστών, που οι περισσότεροι είναι δέσμιοι στα νύχια της Χούντας. Όμως δεν θα σταθώ περισσότερο σ’ αυτά τα τόσο θλιβερά, τα τόσο τραγικά.
10/ Αγαπητοί σύντροφοι, είναι φανερό ότι μπαίνει μπροστά σας ένα οξύ και ίσως οδυνηρό πρόβλημα. Που γεννιέται από το γεγονός ότι εμείς -οι άλλοι- υπάρχουμε, δρούμε, προχωρούμε και χωρίς καμία αμφιβολία αποτελούμε την προοπτική του κομμουνισμού και γενικότερα του προοδευτικού κινήματος στη χώρα μας. Ένα άλλο χαρακτηριστικό μας που δεν μπορεί παρά να οξύνει ακόμα περισσότερο τον προβληματισμό σας είναι το γεγονός ότι το Γραφείο της ΚΕ του ΚΚΕ Εσωτερικού είναι σε όλα τα θεμελιώδη προβλήματα της εποχής μας σταθερά στο πλευρό του ΚΚΣΕ και της Σοβιετικής Ένωσης.
Αγαπητοί σύντροφοι, δηλώνουμε ότι είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε το παν ώστε να λυθεί θετικά για τον λαό μας και για το διεθνές κίνημα το κομματικό μας πρόβλημα, όμως είναι ευνόητο ότι υπερασπιζόμαστε αρχές και ιδέες. Ότι είμαστε υπόλογοι απέναντι σε όλους τους Έλληνες κομμουνιστές. Απέναντι σε όλο τον ελληνικό λαό. Επομένως, ο χώρος μέσα στον οποίο μπορούμε να κινηθούμε περιορίζεται από τα πλαίσια αυτών των αρχών και των ιδεών που υπερασπιζόμαστε με τη βεβαιότητα ότι υπηρετούν τα ύψιστα συμφέροντα του ελληνικού λαού και του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας.
Θεωρούμε ότι είναι απαραίτητο να συνεχίσουμε την επαφή και τον διάλογο στο πιο υψηλό και υπεύθυνο επίπεδο. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, εξουσιοδοτημένος τόσο από το Γραφείο της ΚΕ του ΚΚΕ Εσωτερικού όσο και από το ΕΣ του ΠΑΜ προβαίνω στις παρακάτω προτάσεις:
α) Να υπάρξει επαφή στο επίπεδο του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΣΕ.
β) Να αναγνωρίσετε ντε φάκτο την ύπαρξη του ΠΑΜ.
γ) Να καθιερωθεί μόνιμη επαφή και συνεργασία με την ηγεσία του ΠΑΜ: ϊ) Για ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων και για πολιτική βοήθεια προς το ΠΑΜ. ii) Για υλική βοήθεια προς την Ελληνική Αντίσταση. iii) Για τη χορήγηση ενός καθαρά αντιστασιακού ραδιοφωνικού σταθμού με την προοπτική να γίνει τελικό όργανο του Εθνικού Συμβουλίου Αντιστάσεως.
δ) Να υπάρξει από μέρους σας ίση και αντικειμενική μεταχείριση απέναντι σε όλους τους Έλληνες αγωνιστές.
ε) Να σταματήσουν όλες οι μειώσεις, διώξεις και μέτρα εναντίον όλων των Ελλήνων αγωνιστών που ζουν στη Σοβιετική Ένωση. Να επιτραπεί η ελεύθερη διακίνησή τους στο εσωτερικό και προς το εξωτερικό. Να σταματήσει η κατάσχεση των ιδεολογικών εντύπων. Να αρθούν τα μέτρα που πάρθηκαν εναντίον οποιουδήποτε Έλληνα κομμουνιστή για οποιαδήποτε αιτία (αναφέρω ενδεικτικά τις περιπτώσεις του ο. Μάρκου Βαφειάδη και του ο. Νίκου Ζαχαριάδη). Να σταματήσει η ευνοιοκρατία υπέρ της μιας και η δυσμενής μεταχείριση εναντίον της άλλης μερίδας Ελλήνων κομμουνιστών. Να επιτραπεί στους οπαδούς του ΚΚΕ Εσωτερικού και του ΠΑΜ να έχουν τις οργανώσεις και τα έντυπά τους.
στ) Ως προς την ομάδα Κολιγιάννη προτείνουμε: ϊ) Να σταματήσουν οι προσωπικές επιθέσεις, ii) Η διαπάλη να γίνεται μόνο σε επίπεδο ιδεών και επιχειρημάτων, iii) Να προετοιμαστεί συνάντηση στο επίπεδο αντιστασιακών οργανώσεων μέσα στο πλαίσιο της δημιουργίας και λειτουργίας του Εθνικού Συμβουλίου Αντιστάσεως.
Αγαπητοί σύντροφοι,
Σας άνοιξα την καρδιά μου και σας ξεδίπλωσα απλά και αυθόρμητα τις σκέψεις μου. Γι’ αυτό τον λόγο θεωρώ αναγκαίο να υπογραμμίσω ότι σχετικά με τις γενικές εκτιμήσεις, καθώς και στα προβλήματα στρατηγικής και τακτικής, στην περίπτωση που το κείμενό μου θα μπορούσε να γεννήσει κάποια απορία είτε να αφήσει κάποιο κενό και να προκαλέσει κάποιο ερώτημα, ισχύουν οι σχετικές αποφάσεις και τα κείμενα του Κόμματός μας καθώς και του ΠΑΜ.
Με συντροφικούς χαιρετισμούς
Μίκης Θεοδωράκης