►Συνέντευξη του Γιώργου Αγοραστάκη στον Μάριο Διονέλλη στην «Εφημερίδα των Συντακτών», Σάββατο 12-3-2022
Πρόεδρος του Παγκρητίου Συλλόγου Φίλων Μίκη Θεοδωράκη από το 2005, ο Γιώργος Αγοραστάκης, φίλος και εντολοδόχος του μεγάλου συνθέτη, μιλά για εκείνον πρώτη φορά μετά τον θάνατό του. Μιλά όμως και για το μεγάλο βάρος που πέφτει στην Κρήτη όχι μόνο να φιλοξενεί το μνήμα του, αλλά και να αναδείξει το έργο του.
Έξι μήνες πριν ο Μίκης Θεοδωράκης πέρασε στην ιστορία ως βιολογική παρουσία. Από εδώ και πέρα στο επίκεντρο βρίσκεται η διάδοση και ανάδειξη της πνευματικής του υπόστασης στο διηνεκές. Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι, ποιες δυνάμεις κινητοποιούνται σε αυτή την κατεύθυνση;
Η διάδοση και ανάδειξη της πνευματικής του υπόστασης είναι ένα χρέος που αφορά την πολιτεία και όλους όσους τον αγαπούν. Εμάς εδώ, στην μικρή του πατρίδα, ίσως μας αφορά λίγο περισσότερο, καθόσον βρίσκεται κοντά μας η αιώνια κατοικία του.
Το τι θα πρέπει να κάνομε για το Μίκη Θεοδωράκη, μας έχει απασχολήσει από παλαιότερα. Ξέρομε τι θέλομε να κάνομε και δεν σας κρύβω ότι ήταν και πολυσυζητημένο μαζί του. Περιλαμβάνει μια σειρά πολιτιστικές υποδομές και θεσμούς σε σύνδεση με το όνομα και το έργο του. Ορισμένα βήματα έχουν γίνει. Τώρα βέβαια τα δεδομένα έχουν αλλάξει και ο προγραμματισμός που προϋπήρχε πρέπει να αναθεωρηθεί, να ιδωθεί σε άλλη βάση. Είναι κάτι που αρχίσαμε να το συζητάμε με το Δήμο Χανίων και την Περιφέρεια Κρήτης.
Ο ίδιος σας ανέθεσε προσωπικά και κατ’ επέκταση και στους φορείς της Κρήτης, όχι μόνο να υποδεχτείτε το σώμα του αλλά τις πρωτοβουλίες για την ανάδειξη του πνευματικού του έργου. Πως ανταποκρίνεται το νησί σε αυτό το φορτίο; Ποιος ρόλος αναλογεί στις δημόσιες αρχές αλλά και στους κατοίκους του τόπου;
Το χρέος και η ευθύνη είναι μεγάλη και είναι συλλογική. Ανήκει πρώτα απ’ όλα στους φορείς Αυτοδιοίκησης της Κρήτης και κατ’ επέκταση στην Πολιτεία, τα Επιστημονικά κι Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, την Επιστημονική και Καλλιτεχνική Κοινότητα, τους Φορείς Πολιτισμού του νησιού.
Δεν περιορίζεται σε μένα ατομικά και στο Σύλλογο των Φίλων του. Εμείς το καθήκον μας το κάναμε και θα εξακολουθήσομε να το κάνομε, όμως το θέμα ξεπερνά τις ευθύνες και τις δυνατότητές μας.
Περεταίρω βέβαια και σε συνδυασμό, και η τοπική κοινωνία πρέπει να σηκωθεί λίγο ψηλότερα, για να μπορεί να υποστηρίξει αυτόν τον «άυλο θησαυρό» σ’ όλο του το εύρος. Φυσικά όλα δεν θα γίνουν αυτόματα και γρήγορα, αλλά ότι γίνεται πρέπει να συνδέεται με την τοπική κοινωνία και να την εισάγει σε μια υψηλότερη πνευματική σφαίρα.
Τις μέρες μετά τον θάνατό του προκλήθηκαν εντάσεις που πήραν μέχρι και δικαστική διάσταση. Τίθενται ακόμα εν αμφιβόλω οι διατυπωμένες επιθυμίες του; Πόσο δύσκολη ήταν η διαχείριση εκείνης της περιόδου με τα βλέμματα όλου του πλανήτη πάνω στο φέρετρο του Μίκη;
Είπα τότε ό,τι τηρούσα κατά γράμμα τις εντολές του και τις οδηγίες του που ήταν λεπτομερείς και γραπτές με νομικό τρόπο. Η υλοποίηση της εντολής του αποτελούσε για εμένα κάτι πολύ περισσότερο από νομική υποχρέωση: ήταν καθήκον ιερό να φέρω μέχρι τελείας εις πέρας την τελευταία του επιθυμία και όσα του υποσχέθηκα και δεσμεύτηκα. Δεν είχα άλλο τρόπο, για να αποτρέψω ένα αντίθετο προς τη θέλησή του σχέδιο, παρά να καταφύγω στη Δικαιοσύνη, πράγμα το οποίο έκανα.
Όπως αντιλήφθηκαν όλοι το βάρος της ευθύνης πάνω μου ήταν τεράστιο, μιας και έπρεπε να διαχειριστώ μια υπόθεση η οποία είχε εθνικές διαστάσεις και διεθνή αντίκτυπο. Είχα συνείδηση αυτής ευθύνης μου απέναντι στην ιστορία του ίδιου του Μίκη Θεοδωράκη, όσο και απέναντι στην πατρίδα μας, μιας και ο Θεοδωράκης αποτελεί την κορυφή του νεότερου πολιτισμού μας. Δεν σας κρύβω ότι ζορίστηκα πολύ, γιατί παράλληλα με την εκπλήρωση της επιθυμίας του, έπρεπε να προλάβω οποιοδήποτε λάθος που να έδινε λαβή να κατασπαραχθούν οι εμπλεκόμενοι. Κρίνομαι εκ του αποτελέσματος. Είμαι ευγνώμων προς τους συνεργάτες μου που με βοήθησαν και νοιώθω ευτυχής που η τελευταία επιθυμία του Μίκη Θεοδωράκη εκτελέστηκε κατά γράμμα.
Με τον ίδιο σεβασμό και την ίδια ευθύνη θα διαχειριστώ τα θέματα που μου έχει αναθέσει και μου έχει εμπιστευτεί με την διαθήκη του και εκτός διαθήκης του. Οι επιθυμίες του γραπτές και προφορικές θα τηρηθούν στο ακέραιο.
Για το αν τίθενται μεταγενέστερα εν αμφιβόλω οι επιθυμίες του, η απάντηση είναι όχι. Νομίζω ότι δεν μπορούν να αμφισβητηθούν γιατί είναι πολύ σαφείς, συγκεκριμένες και νομικά ισχυρές.
Ειδικότερα για τη διαχείριση των δικαιωμάτων και τις οικονομικές απολαβές είναι ξεκάθαρη η βούλησή του ως προς τη στήριξη της οικογένειάς του;
Δεν είμαι αρμόδιος για να απαντήσω σ΄ αυτή την ερώτηση, γιατί δεν είμαι ο διαχειριστής της διαθήκης του. Απ’ ότι γενικά γνωρίζω ο Θεοδωράκης είναι πολύ συγκεκριμένος στην διαθήκη του, αναθέτοντας την διαχείριση των πνευματικών του δικαιωμάτων στον εκδοτικό οίκο Schott Music και τις οικονομικές απολαβές που προκύπτουν από τα δικαιώματα στα μέλη της οικογένειάς του.
Πως οραματίζεστε να έχει προχωρήσει μετά από χρόνια η παρουσία του Μίκη στην Κρήτη. Ποιο είναι το μεγαλύτερο και δυσκολότερο θέμα που περιλαμβάνει και σας έχει αναθέσει.
Οραματίζομαι να έχει υλοποιηθεί το όραμα του Μίκη Θεοδωράκη στο τόπο του όπου θα βρίσκεται η αιώνια κατοικία του. Περιλαμβάνει μια σειρά έργα και δράσεις για τα οποία σας μίλησα στην αρχή.
Το μεγαλύτερο ασφαλώς είναι το ίδρυμα στο όνομά του, για το οποίο θα μπορούν να γίνουν ανακοινώσεις εν καιρώ. Εργαζόμαστε συστηματικά πλέον στην κατεύθυνση σχεδιασμού και υλοποίησης θεσμών, έργων και δράσεων υψηλού κύρους και βεληνεκούς όπως πρέπει στον Μίκη και στον τόπο μας. Υπό τη σκέπη ενός οργανισμού που θα δίνει τη δυνατότητα συστηματικής μελέτης και ανάδειξης του έργου του Μίκη.
Η Κρήτη και τα Χανιά έχουν στα χέρια τους ένα άυλο θησαυρό, ένα πολύ μεγάλο πνευματικό και πολιτιστικό κεφάλαιο, το οποίο καλούνται να σηκώσουν και να αναδείξουν. Είμαι αισιόδοξος ότι αυτό θα γίνει. Στα πρώτα στοιχεία της ταυτότητας των Χανίων στο μέλλον θα αναγράφεται το όνομα Μίκης Θεοδωράκης με έντονα γράμματα.
Για τη σχέση του Μίκη Θεοδωράκη με την Κρήτη και την Επανάσταση του 1821
Ο Γιώργος Αγοραστάκης είναι εκτός των άλλων και ο συγγραφέας των βιβλίων «Το πνεύμα της Επανάστασης του ’21 και ο Μίκης Θεοδωράκης» και «Ο Μίκης Θεοδωράκης και η Κρήτη» που θα παρουσιαστούν σε ειδική εκδήλωση την ερχόμενη Τετάρτη (16/3,19:00) στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Έχετε επιμεληθεί τελευταία την έκδοση δύο βιβλίων για τον Μίκη Θεοδωράκη. Το ένα αφορά τη σχέση του με την Κρήτη και το άλλο τη σύνδεση της σκέψης του με το πνεύμα της επανάστασης του 1821. Μιλήστε μας για αυτές τις εκδόσεις.
Τα δύο βιβλία που είπατε, πραγματεύονται την σχέση του Μίκη Θεοδωράκη με την Κρήτη και με την Ιστορία. Εκδόθηκαν, το πρώτο λίγο πριν την εκδημία του και το δεύτερο ένα μήνα μετά. Είναι και τα βιβλία που τον συντρόφευσαν στις τελευταίες μέρες της ζωής του.
Άρχισαν να γράφονται στα τέλη του 2020 -όταν είδα ότι είχε επιβαρυνθεί η υγεία του- για να απαντήσουν σε ερωτήματα που θα πρόκυπταν από τα γεγονότα που θα ακολουθούσαν, αλλά και στα θέματα της μεγάλης επετείου των 200 χρόνων από την Επανάσταση του ’21 το 2021.
Το πρώτο που πραγματεύεται την σχέση του Μίκη Θεοδωράκη με την Κρήτη, που συν-συγγράφω με την Τατιάνα Παπαγεωργίου και τον Ερατοσθένη Καψωμένο, εξηγεί σε γενικές γραμμές τον ισχυρό και πολύπλευρο δεσμό του με το νησί.
Το δεύτερο βιβλίο εστιάζει στην σχέση του Μίκη Θεοδωράκη με την ελληνική Ιστορία και το πνεύμα της επανάστασης του 1821. Ο Θεοδωράκης είναι ο άνθρωπος που συνδέεται με πολλαπλές άμεσες και έμμεσες, φυσικές και πνευματικές συνδέσεις με την Ελληνική επανάσταση του 1821 και την κληρονομιά της. Ο άνθρωπος που εξέφρασε με το έργο του, καλλιτεχνικό και θεωρητικό, το πνεύμα της επανάστασης του ’21 στην εποχή μας και είχε την ισχυρότερη επίδραση στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης και της νεοελληνικής κουλτούρας. Είναι ο μεγάλος Έλληνας που συμβόλιζε την επανάσταση και το πνεύμα της στην εποχή μας. Τελικά έφυγε από τη ζωή πάνω στην επέτειο για να υπογραμμιστεί πιο έντονα αυτός ο συμβολισμός.
Σε ποιες περιοχές της ζωής και του έργου του Μίκη Θεοδωράκη εστίασε η έρευνά σας ως συν-συγγραφέας του ενός και συγγραφέας του δεύτερου βιβλίου;
Η σχέση μου με το Μίκη Θεοδωράκη περιλαμβάνει και την ιδιότητα του μελετητή του. Κατά τη συγγραφή λοιπόν ενός συνολικού έργου πάνω στη ζωή και το έργο του, έκανα μια διακοπή, για τους λόγους που πριν σας εξήγησα, και εστίασα σε δυο θέματα, στην σχέση του με την Κρήτη και με την Ιστορία. Για όλες τις άλλες πλευρές του θα ακολουθήσει αργότερα μια άλλη συνολική έκδοση.
Να προσθέσω δυο λόγια ακόμα για τα βιβλία. Με την ανάλυση και τις εξηγήσεις που δίνονται στα βιβλία, γίνεται κατανοητό γιατί ο Θεοδωράκης αποφάσισε η τελευταία του κατοικία να βρίσκεται την Κρήτη. Και γιατί αυτή η απόφασή του ήταν τόσο ισχυρή. Επίσης γιατί ο Θεοδωράκης θεωρεί τον εαυτό του Επαναστάτη σε αλληλουχία με τους Κρητικούς Επαναστάτες και θέλησε να κλείσει την ιστορία του από εκεί που ξεκίνησε.
- INFO: Στην παρουσίαση των δύο βιβλίων την ερχόμενη Τετάρτη 16/3, 19:00, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, συμμετέχουν ο Τάσος Σακελλαρόπουλος, ιστορικός, υπεύθυνος ιστορικών αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, η Στεφανία Μεράκου, μουσικολόγος-διευθύντρια της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη», ο Γιώργος Αγοραστάκης και η πιανίστα Τατιάνα Παπαγεωργίου, διδάκτωρ μουσικολογίας. Συντονίζει ο Σταύρος Θεοδωράκης.
