Στιγμιότυπα ενός ακατάλυτου δεσμού
του Γιώργου Αγοραστάκη
Ιδιαίτερη και ξεχωριστή ήταν η σχέση του Μίκη Θεοδωράκη με την Κύπρο. Όπως ο ίδιος παραδέχθηκε θεωρεί τον εαυτό του ιδιαίτερα τυχερό γιατί συνέδεσε τη ζωή του άρρηκτα με την Κύπρο, τους ανθρώπους της, τα όνειρά της, τις τραγωδίες και τις χαρές της. «Οι δεσμοί μου», έλεγε, «είναι ακατάλυτοι με την Κύπρο».
Σε κάθε δοκιμασία του Κυπριακού λαού ήταν παρών. Στήριξε με κάθε τρόπο τον αγώνα του κυπριακού λαού μέσα και έξω από την Κύπρο. Διαρκείς ήταν οι παρεμβάσεις του για την εξασφάλιση της διεθνούς υποστήριξης στον αγώνα του κυπριακού λαού, για λευτεριά και ανεξαρτησία. Όργωσε όλο τον κόσμο διοργανώνοντας συναυλίες αλληλεγγύης για την Κύπρο. Η Κυπριακή πολιτεία αναγνώρισε αυτήν την προσφορά του και του απένειμε όλες τιμές.
1964, η πρώτη επίσκεψη του Μίκη Θεοδωράκη στην Κύπρο
Η πρώτη επίσκεψη του Μίκη Θεοδωράκη στην Κύπρο, έγινε τον Μάιο 1964. Ήταν η περίοδος της ενδοκοινοτικής βίας ως αποτέλεσμα τουρκοκυπριακής εξέγερσης εναντίον της νόμιμης κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τότε ο Θεοδωράκης, έσπευσε στο Προεδρικό Μέγαρο για να συναντηθεί με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και να του εκφράσει την ανησυχία του για την κατάσταση σύγκρουσης στο εσωτερικό της Κύπρου. «Πρέπει να σας πω ότι το 1964 στον αέρα της Κύπρου, υπήρχε μεγάλη ανασφάλεια. Είχα δει τον Μακάριο και μου είχε πει είμαστε τελείως άοπλοι. Πρέπει από κάπου να πιαστούμε. Υπήρχε μεγάλη αγωνία. Και κάναμε όλοι ότι ήταν δυνατό για να ενισχύσουμε κυρίως το ηθικό του λαού. Εγώ το μόνο όπλο που είχα ήταν η μουσική. Την ίδια μέρα έγραψα τον ύμνο της Εθνικής Φρουράς και το Χρυσοπράσινο φύλλο», αποκάλυψε πολύ αργότερα. Το «Χρυσοπράσινο Φύλλο» σε στίχους Λεωνίδα Μαλένη γράφτηκε για το ντοκιμαντέρ του ΡΙΚ «Νησί της Αφροδίτης».
Ακούστε εδώ: Ο ύμνος της Εθνικής Φρουράς
Ακούστε εδώ: Χρυσοπράσινο Φύλλο
Σ’ εκείνο το ταξίδι επίσης, ο ίδιος αποκάλυψε, πρωτάκουσε το «Άξιον Εστί», που μόλις είχε τελειώσει η ηχογράφησή του. «Στην προσπάθεια μου να το ακούσω, κατάλαβα ότι αυτό το έργο αποτελεί κάτι ξεχωριστό για εμένα. Κρυφά μέσα μου είπα, ότι αυτή τη μουσική θα πρέπει πρώτα να την ακούσουν οι άνθρωποι και τα βουνά της Κύπρου και πήρα τον μοναδικό δίσκο και ήρθα εδώ το 1964 όπου έγινε η πρώτη παγκόσμια ακρόαση στο ΡΙΚ».
Το 1964 αμέσως μετά τους τουρκικούς βομβαρδισμούς, ο Μίκης Θεοδωράκης βρέθηκε μαζί με την ηγεσία του ΑΚΕΛ στην Τυλληρία, εκφράζοντας πρώτος την στήριξη του στους τραυματίες, τους πρόσφυγες και τις οικογένειες των νεκρών της επιδρομής της Τουρκίας. Το 1965 συμμετείχε στις μεγαλειώδεις πορείες των Κυπρίων ενάντια στις βρετανικές βάσεις. Η πρώτη συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στην Κύπρο, έγινε την 1η Σεπτεμβρίου του 1966 στη Λευκωσία, όπου τραγούδησε τις μεγάλες του επιτυχίες με την Λαϊκή του Ορχήστρα.
1975, μετά την τουρκική εισβολή
Το 1975, ένα χρόνο μετά την τουρκική εισβολή, με νωπές τις μνήμες του ολέθρου, ο Θεοδωράκης επισκέφθηκε το νησί και πραγματοποίησε μια ιστορική συναυλία, υπέρ των προσφύγων της Κύπρου. Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του ο τότε πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ’.
Ο Μίκης Θεοδωράκης κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Κύπρο το 1975, σε δηλώσεις του αναφέρθηκε στην πολιτική κατάσταση στο νησί και πρότεινε τρόπους για τη διεθνοποίηση της κατάστασης στον υπόλοιπο κόσμο.
«Είναι για εμένα μια δύσκολη ώρα», είπε ο Μίκης Θεοδωράκης. «Από τη μια έχω μεγάλη χαρά που γυρίζω στο νησί σας. Πραγματικά όλα τα χρόνια της δικτατορίας ονειρευόμουνα αυτή τη στιγμή. Όμως η πίκρα μου είναι μεγάλη που έρχομαι σε αυτές τις συνθήκες και την ελευθερία που κερδίσαμε στην Ελλάδα την πληρώσατε εσείς πολύ ακριβά. Έχουμε ένα μεγάλο χρέος να εκπληρώσουμε απέναντι σας. Και οι Έλληνες της Ελλάδας και οι Έλληνες της Κύπρου είναι τα θύματα του ίδιου εχθρού. Αυτά δεν τα λέω για να δικαιολογηθώ σαν Έλληνας για την Ελλάδα, αλλά το χρέος μας για ελεύθερη Κύπρο είναι μεγάλο», είπε. «ο κάθε Έλληνας θα πρέπει να είναι επιστρατευμένος για την Κύπρο», τόνισε.
1999 Βράβευση από τον Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας
Το 1999 ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκος Κληρίδης προσκάλεσε στην Κύπρο το Μίκη Θεοδωράκη και του απένειμε το Μετάλλιο εξαίρετης προσφοράς της Κυπριακής Δημοκρατίας σε ειδική τελετή στο Προεδρικό Μέγαρο στη Λευκωσία. Επίσης ο πρόεδρος της Κύπρου τον έκανε επίτιμο Δημότη της κοινότητας Φαμαγκούστας, που βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή.
Δες: Tο Μετάλλιο εξαίρετης προσφοράς της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Μίκη Θεοδωράκη (1999)
Με την ευκαιρία αυτής της μετάβασης ο Μίκης Θεοδωράκης φρόντισε να συμμετέχει στην Παγκύπρια πορεία κατά του πολέμου στην Γιουγκοσλαβία. Την προηγουμένη μέρα ενώθηκε με χιλιάδες πεζοπόρων από την Ξυλοτύμπου μέχρι τη Λάρνακα, που διαδήλωσαν αλληλέγγυοι με το λαό της Γιουγκοσλαβίας που εκείνες τις ημέρες βομβαρδιζόταν από τα αμερικανικά πολεμικά αεροσκάφη. «Θα αγωνισθώ μαζί σας για επιστροφή στο Βαρώσι. Σαν καλλιτέχνης και σαν άνθρωπος είμαι πάρα πολύ πληγωμένος σήμερα, γιατί αυτή τη στιγμή η ανθρωπότητα έχει να αντιμετωπίσει ένα νέο τέρας…», είπε στη συγκέντρωση. «Νιώθω και παρουσιάζω την υπόθεση της Γιουγκοσλαβίας ως μια ρωμαϊκή αρένα, όπου ο γιουγκοσλαβικός λαός βρίσκεται στο έδαφος με το κοντάρι στο λαιμό και γύρω γύρω οι θεατές να δείχνουν με τον αντίχειρα προς τα κάτω, σαν να λένε “σκότωσε τον σκότωσε τον”»
2004, Χαιρετίζω το βέβαιο και βροντερό ΟΧΙ των αδελφών μας Ελληνοκυπρίων για το Σχέδιο Ανάν
Παρών δήλωσε και το 2004 στο ιστορικό δημοψήφισμα για το Σχέδιο Ανάν. Με κείμενο του τάχθηκε ανοικτά κατά του Σχεδίου, καλώντας τον Κυπριακό Ελληνισμό να πει ένα βροντερό «όχι».
«Είχα αποφασίσει να μην τοποθετηθώ σε σχέση με το προσεχές δημοψήφισμα στην Κύπρο, -γράφει- με την ελπίδα ότι ο Ελληνοκυπριακός Λαός θα αφηνόταν απερίσπαστος να εκπληρώσει το κυριαρχικό του δικαίωμα.
Όμως δύο παράγοντες ήρθαν να μεταβάλουν αυτήν την απόφαση: Πρώτον, η σε βάθος μελέτη του σχεδίου Ανάν, που μου αποκάλυψε τον απολύτως αρνητικό του χαρακτήρα, και δεύτερον, οι πρωτοφανείς και απροκάλυπτες πιέσεις Αμερικανών και άλλων αξιωματούχων προς την κατεύθυνση ΝΑΙ. Πιέσεις που αποκαλύπτουν με τον πλέον πανηγυρικό τρόπο ότι πίσω από το σχέδιο Ανάν ουσιαστικά κρύβονται τα συμφέροντα της Αγγλίας και των ΗΠΑ, που τα πρώτα συνδέονται με το καθεστώς των βρετανικών βάσεων στη Μεγαλόνησο και τα δεύτερα με τους οικονομικο-γεωπολιτικούς και κυρίως στρατιωτικούς σχεδιασμούς της υπερδύναμης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
Γίνεται έτσι φανερό ότι στο βωμό αυτών των συμφερόντων θυσιάζεται το μέλλον όλων ανεξαρτήτως των Κυπρίων, Ελλήνων και Τούρκων. Και είναι τουλάχιστον παράλογο το ότι τη στιγμή ακριβώς που η Κύπρος γίνεται μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καλούνται οι κάτοικοί της να υποστούν ένα ελεγχόμενο μόρφωμα εξουσίας, που γυρίζει επιδεικτικά την πλάτη στα δημοκρατικά κεκτημένα και αξίες της Ευρώπης!
Κατόπιν όλων αυτών χαιρετίζω το βέβαιο και βροντερό ΟΧΙ των αδελφών μας Ελληνοκυπρίων που το θεωρώ ισότιμο με τα μεγάλα ΟΧΙ των Ελλήνων και επί πλέον σαν απαρχή Αντίστασης στον αγώνα για την υπεράσπιση της τιμής και της αξιοπρέπειας της Πατρίδας μας».
Δες: Δύο κείμενα του Μίκη Θεοδωράκη με αφορμή το Σχέδιο Ανάν το 2004
2005, τα 80 χρόνια του Μίκη Θεοδωράκη στην Κύπρο
Το 2005 ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Τάσσος Παπαδόπουλος απένειμε το Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Μακαρίου Γ’ στο Μίκη Θεοδωράκη σε ειδική τελετή στο Προεδρικό Μέγαρο στη Λευκωσία.
Στην προσφώνησή του ο Πρόεδρος Τάσσος Παπαδόπουλος υπογράμμισε μεταξύ των άλλων:
«Απονέμοντας την τιμητική διάκριση στον Μίκη Θεοδωράκη ενώνω τη φωνή μου με τη φωνή όλου του κόσμου της μικρής μας πατρίδας για να πω «άξιος εστί’» …η Κύπρος, η αδικημένη και αδικαίωτη, υπήρξε πάντα για τον Μίκη Θεοδωράκη καημός, αγάπη και όνειρο. Αγάπησε και τραγούδησε την Κύπρο με το πάθος του ελεύθερου Έλληνα και την έγνοια του ανήσυχου ερευνητή της ιστορίας που αγωνιά για τη μοίρα και το μέλλον του κυπριακού Ελληνισμού και που αγωνίζεται για την εθνική τιμή και αξιοπρέπεια του.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ όπως και κανένας Έλληνας της Κύπρου δεν θα ξεχάσει, την αυθόρμητη παρέμβαση του Μίκη Θεοδωράκη στις παραμονές του δημοψηφίσματος όταν κάλεσε το λαό να απορρίψει την άδικη λύση, είπε.
Ο Κυπριακός Ελληνισμός, συνέχισε, ορθά δέχθηκε αυτή την αξιοπρεπή παρέμβαση σαν την αγωνιώδη φωνή ενός συνεπή αγωνιστή της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης, που σε εκείνη την κρίσιμη για την Κύπρο ώρα εξέφρασε τη συνείδηση του έθνους.
Το χρυσοπράσινο φύλλο, το ριγμένο στο πέλαγος λέει σήμερα και πάντα ένα μεγάλο ευχαριστώ στο μεγάλο συνθέτη με πολλή αγάπη, με πολλή εκτίμηση, με πολύ σεβασμό…»
Στην αντιφώνησή του μετά την παρασημοφόρηση, ο Θεοδωράκης αναφέρθηκε στους μακροχρόνιους δεσμούς του με την Κύπρο, επισημαίνοντας παράλληλα την ανάγκη για ενότητα τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα αφού, όπως είπε, «η ίδια η ιστορία μας διδάσκει ότι μπροστά στα μέγιστα θέματα όπως είναι τα εθνικά δεν χωρούν προσωπικές φιλοδοξίες και κομματική λογική και συμφέροντα».
Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η στιγμή κατά την οποία ο Θεοδωράκης, ζήτησε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας την άδεια στο βιογραφικό του, στο οποίο σημειώνει «πως είναι Έλληνας και Κρητικός, να δηλώνει από εδώ και στο εξής πως είναι Κύπριος».
Την ίδια μέρα ο Δήμος Λευκωσίας τον ανακήρυξε επίτιμο δημότη της πόλης. Ο Δήμαρχος της πόλης Μιχαλάκης Ζαμπέλας τον ανακήρυξε επίτιμο δημότη, παραδίδοντάς του το χρυσό κλειδί της Λευκωσίας «της μόνης μοιρασμένης πρωτεύουσας της Ευρώπης».
Επίσης ο Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ Δημήτρης Χριστόφιας -ο τότε πρόεδρος της Βουλής και φίλος του Μίκη Θεοδωράκη- Δημήτρης Χριστόφιας του απένειμε το παράσημο των 80 χρόνων του Κόμματος και το Βραβείο Πολιτιστικής Προσφοράς «Τεύκρου Ανθία – Θεοδόση Πιερίδη», σε μεγάλη λαϊκή συναυλία που οργάνωσε το ΑΚΕΛ προς τιμήν του στην τάφρο «Ντ’ Αβίλα» της Λευκωσίας.
Όλες οι εκδηλώσεις του 2005 στο: Η Κύπρος τιμά το Μίκη Θεοδωράκη
2017, Επίτιμος Διδάκτορας του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου
Το 2017 Ο Μίκης Θεοδωράκης αναγορεύεται σε επίτιμο Διδάκτορα του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου. Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου, Καθηγητής Κώστας Γουλιάμος, συνάντησε τον Μίκη Θεοδωράκη, στο σπίτι του, και του μετέφερε την ομόφωνη απόφαση της Συγκλήτου για αναγόρευσή του. Με την απόφασή της – δήλωσε ο Πρύτανης- η Σύγκλητος θέλει να τιμήσει την πλέον εμβληματική φυσιογνωμία στην Ελλάδα και τη μουσική ιδιοφυΐα που καθόρισε εν πολλοίς, τον σύγχρονο πνευματικό και ηθικό μας πολιτισμό. Η αναγόρευση γίνεται ως ένδειξη αναγνώρισης του παγκοσμίου εμβέλειας έργου του, των κοινωνικών του παρεμβάσεων και των πολύχρονων αγώνων του για εθνική ενότητα.
Όπως δήλωσε, ο Κώστας Γουλιάμος, «ο Θεοδωράκης αγάπησε την Κύπρο, αγάπησε τους ανθρώπους της Κύπρου, ταυτίστηκε με την Κύπρο και το Κυπριακό, πήρε σημαντικές θέσεις εδώ και δεκαετίες πάνω στα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Κύπρος και γενικά ήταν ένας άνθρωπος που σημάδεψε την ιστορία του ελληνισμού, της Κύπρου συμπεριλαμβανομένης».
«Σε κάθε περίπτωση είναι από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες που ανέδειξε ποτέ ο ελληνισμός στη σύγχρονη ιστορία» είπε ο κ. Γουλιάμος
Μιχάλης Κακογιάννης & Μίκης Θεοδωράκης
Τέλος δεν πρέπει να παραληφθεί η αδελφική δημιουργική σχέση του Μίκη Θεοδωράκη με τον μεγάλο Ελληνοκύπριο σκηνοθέτη Μιχάλη Κακογιάννη. Μαζί υπογράφουν ορισμένα από τα μεγάλα κινηματογραφικά έργα της Ελλάδας.
Στις 24/1/2011 στην παρουσίαση του λευκώματος «Μιχάλης Κακογιάννης: Κινηματογράφος» στην Αθήνα, συμμετείχε και ο Μίκης Θεοδωράκης ο οποίος μίλησε για τη συνεργασία του με τον σκηνοθέτη και ανέφερε: «Με τον Μ. Κακογιάννη μας συνδέει η Τέχνη, η Φιλία, η Αγάπη και η Εκτίμηση του ενός για τον άλλο και η κοινή πίστη σε μια σειρά βασικές αξίες, ανθρώπινες, ηθικές και αισθητικές. (…) Θεωρώ τον εαυτό μου ευτυχή και προνομιούχο γιατί μου προσφέρθηκε η ευκαιρία να συμβάλω στη δημιουργία έργων μοναδικής αξίας, όπως οι ταινίες του Κακογιάννη. Με τον «Ζορμπά» (…) είμαι περήφανος που κατάφερα να κάνω όλη σχεδόν την ανθρωπότητα να χορέψει στους ρυθμούς της Κρήτης. Κι αυτό χάρη στο αριστούργημα του Κακογιάννη, που ενώ οι ξένοι το λατρεύουν, πολλοί Έλληνες και ειδικά οι «διανοούμενοι» το σνομπάρουν.(…) Θα σταθώ όμως πιο πολύ στην «Τριλογία» του Κακογιάννη, την «Ηλέκτρα», τις «Τρωάδες» και την «Ιφιγένεια», που μου προσέφεραν την ευκαιρία να γράψω μερικές από τις καλλίτερες μουσικές μου σελίδες. Είναι και τα τρία έργα ανυπέρβλητα. Μοναδική κληρονομιά στην Ελλάδα της Τέχνης. (…) Εμείς οι δύο πλάι-πλάι, από το ύψος των χρόνων που διανύσαμε μαζί, ζήσαμε τη ζωή μας με τη χαρά, την ευδαιμονία θα έλεγα, μιας ζωής γεμάτης ομορφιά και ευγνωμοσύνη για την τύχη μας, που γεννηθήκαμε καλλιτέχνες και που παλέψαμε και ζήσαμε ως Έλληνες».
Συνέχεια στο: Ο Μίκης Θεοδωράκης και η Κύπρος – Ντοκουμέντα