Συμπαντική Αρμονία, Μουσική και Επιστήμη στο Μίκη Θεοδωράκη

ΕΚΔΗΛΩΣΗ
για τη “συμπαντική αρμονία” του Μίκη Θεοδωράκη στο Γαλατά 27-2-2008

Στο Προεδρείο της εκδήλωσης από αριστερά, Γιώργος Νικολακάκης, αν. Καθηγητής Ανθρωπολογίας στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης & Δήμαρχος Γουβών Ηρακλείου, Γιάννης Παπαμαστοράκης, Καθηγητής Αστροφυσικής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Γιώργος Αγοραστάκης Πρόεδρος του Παγκρήτιου Συλλόγου Φίλων Μίκη Θεοδωράκη, και Γιάννης Κουγιουμουτζάκης, Καθηγητής Ψυχολογίας στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Χαιρετισμός του Μίκη Θεοδωράκη στην εκδήλωση

Αγαπητοί μου συμπατριώτες και φίλοι,

Αποτελεί για μένα ξεχωριστή τιμή και μου προκαλεί βαθύτατη συγκίνηση το γεγονός ότι η «Συμπαντική Αρμονία» παρουσιάζεται σήμερα στον Γαλατά. Κάτι τέτοιο πριν λίγα χρόνια θα ήταν για μένα αδιανόητο. Και όχι μόνο για μένα αλλά και για τις ιερές σκιές των δικών μου, που παρά το ότι λάτρευαν τον Γαλατά, δεν θα μπορούσαν να φανταστούν ότι θα ήταν δυνατόν να αποσπάσει έστω και για μια μέρα το ενδιαφέρον μιας μερίδας της πνευματικής Κρήτης και μάλιστα με μια έκδοση τόσο υψηλού επιπέδου όπως είναι οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Στο βιβλίο αυτό υπάρχει και ένα δικό μου κείμενο, που πρέπει να πω ότι δεν θα υπήρχε δίχως την πνευματική συμβολή του πατέρα μου Γεωργίου Θεοδωράκη, που κι αυτός όφε1λε την αγάπη του στα γράμματα και ιδιαίτερα στην αστρονομία και την φιλοσοφία στον πατέρα του Μιχαήλ, ο οποίος διατηρούσε στο σπίτι μας σπάνιες εκδόσεις εκατοντάδων βιβλίων από τα οποία δυστυχώς ελάχιστα διασώθηκαν και που μαζί με την επίσης μοναδική βιβλιοθήκη του πατέρα μου στάθηκαν η βάση της δικής μου αγωγής και παιδείας.

Τα γράφω αυτά, για να τονίσω την τεράστια αγάπη και δύναμη για μάθηση που μπορούσε να υπάρχει μέσα σ’ ένα μικρό και ταπεινό σπίτι ενός ταπεινού χωριού, σε μια εποχή που στην Κρήτη υπήρχε ακόμα Τουρκοκρατία. Και για να δείξω πού βρίσκεται και πού κρύβεται η αληθινή δύναμη του λαού μας. Δηλαδή μέσα στην ιστορική μας παράδοση με θεματοφύλακα την ελληνική οικογένεια. Αυτή που διαφύλαξε και μας κληρονόμησε τις ιστορικές και πολιτισμικές μας παραδόσεις, τα παραμύθια, τα τραγούδια, τους χορούς και κυρίως το αναλλοίωτο ήθος του λαού μας. Γι’ αυτό και δεν φοβάμαι που σήμερα βλέπω όπως όλοι μας όλα αυτά τα πολύτιμα εθνικά μας στοιχεία να χτυπιούνται αλύπητα από έξω αλλά και από μέσα. Και να το σύμβολο! Σ’ ένα μικρό χωριό της Κρήτης δεν μαζεύτηκαν για να συζητήσουν για όλα αυτά τα αηδιαστικά με τα οποία μας βομβαρδίζει η Αθήνα αλλά και την Συμπαντική Αρμονία. Δηλαδή για την αναζήτηση των πηγών της ζωής και των βασικών Νόμων που καθορίζουν την αληθινή και όχι την χάρτινη πορεία των πραγμάτων.

Κατόπιν όλων αυτών θα ήθελα να αφιερώσω την σημερινή σύναξη στη μνήμη των προγόνων μου Μιχαήλ και Γεωργίου, γιατί είμαι βέβαιος ότι αν ζούσαν, θα ήσαν οι ευτυχέστεροι των ανθρώπων βλέποντας να πραγματοποιούνται στο ίδιο τους το χωριό τα ακριβότερά τους όνειρα με την ανύψωση του Γαλατά σε κέντρο επιστημονικού προβληματισμού και διαλόγου.

Σας χαιρετώ.

Μίκης Θεοδωράκης

Άνοιγμα του Γιώργου Αγοραστάκη συντονιστή της συζήτησης

Από δω από το Γαλατά ξεκινά η ιστορία του ανθρώπου που κατέκτησε με την μουσική και τον λόγο του, την καρδιά εκατομμυρίων ανθρώπων στην Ελλάδα και όλο τον κόσμο.Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ο διασημότερος και δημοφιλέστερος Έλληνας. Έγινε μια παγκόσμια προσωπικότητα, χάρη στη μουσική του, χάρη στη στράτευση του για την ειρήνη, τη δημοκρατία, την κοινωνική πρόοδο και την συμφιλίωση των λαών. Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ο σημαντικότερος πρεσβευτής της σύγχρονης Ελλάδας στον κόσμο. Εκατομμύρια άνθρωποι τις τελευταίες δεκαετίες μαθαίνουν και προσεγγίζουν τη χώρα μας και τον πολιτισμό της μέσα από τη μουσική και το λόγο του.

Ο Μίκης αυτοβιογραφείται πρώτα απ’ όλα Κρητικός, Χανιώτης, Γαλαθιανός. Ο δεσμός του Μίκη με τον τόπο του είναι πολύ ισχυρός. Ο ίδιος δεν έχει πάψει ποτέ ν’ αναγνωρίζει και να τονίζει την πρωτεύουσα και καθοριστική σημασία που είχε στην εξέλιξη του και στο έργο του ο τόπος του, οι άνθρωποί του και οι παρακαταθήκες τους.

Εδώ λοιπόν στην έδρα του Μίκη, ο Σύλλογός μας, οι φίλοι του Μίκη, θα επικεντρώσομε τις δραστηριότητές μας στο μέλλον. Μετά και την αξιέπαινη πράξη του Δήμου Νέας Κυδωνίας να αποκτήσει το πατρικό σπίτι του Μίκη στο Γαλατά, ανοίγονται πολύ καλές προοπτικές για την επίτευξη άλλων μεγάλων στόχων. Στόχων που έχει θέσει και ο Σύλλογός μας όπως είναι η δημιουργία Αρχείου-Μουσείου για το Μίκη Θεοδωράκη, η δημιουργία του Ιδρύματος και του ανοικτού Θεάτρου «Μίκης Θεοδωράκης» στους Αγίους Αποστόλους. Στο επόμενο διάστημα έχομε θέσει τις δυνάμεις μας στη διάθεση του Δήμου Νέας Κυδωνίας, για την οργάνωση του Μουσείου Μίκης Θεοδωράκης.

Σήμερα με την εκδήλωση που συνδιοργανώνουμε με τον Δήμο, προσπαθούμε να φωτίσομε μια πλευρά της φιλοσοφίας του Μίκη Θεοδωράκη που αφορά την θεωρεία του για την «συμπαντική αρμονία». Ο Μίκης Θεοδωράκης προσέγγισε εμπειρικά την «συμπαντική αρμονία» από την θέση της μουσικής. Απάντησε σε θεμελιώδη ερωτήματα της μουσικής θεωρίας με τρόπο φιλοσοφικό. Έτσι ήρθε και συναντήθηκε με τα μεγάλα πνεύματα της αρχαιότητας -τον Ηράκλειτο και τον Πυθαγόρα- που έριξαν το σπόρο πριν από 26 αιώνες. Με την πρόοδο των επιστημών στην εποχή μας η θεωρεία αυτή έρχεται να επιβεβαιωθεί και από άλλες επιστημονικές πλευρές.

Με αυτό το θέμα το Πανεπιστήμιο Κρήτης, σε συνεργασία με 10 μεγάλα πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού, διοργάνωσε ένα Διεθνές Συμπόσιο το 2006 στο Ηράκλειο. Από τα πρακτικά του Συμποσίου εκδόθηκε ο τόμος, «Συμπαντική αρμονία, Μουσική και Επιστήμη στον Μίκη Θεοδωράκη» από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, που παρουσιάζεται σήμερα.

Είμαστε πολύ χαρούμενοι που διαπιστώνουμε ότι οι Κρητικοί διανοούμενοι και επιστήμονες, συμπατριώτες του Μίκη, έχουν σκύψει με προσοχή πάνω στη ζωή και τις δημιουργίες του και προσπαθούν να επιτύχουν μια βαθύτερη θεώρηση του έργου του.

Σήμερα είναι μαζί μας οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης:

Γιάννης Κουγιουμουτζάκης, Καθηγητής Ψυχολογίας στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών,

Γιώργος Νικολακάκης, αν. Καθηγητής Ανθρωπολογίας στο Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών & Δήμαρχος Γουβών Ηρακλείου,

Γιάννης Παπαμαστοράκης, Καθηγητής Αστροφυσικής στο Τμήμα Φυσικής.

οι οποίοι θα παρουσιάσουν από την σκοπιά της επιστημονικής τους θεώρησης τη θεωρεία του Μίκη.

Η εκδήλωσή μας θα αρχίσει και θα κλείσει με ένα Γαλαθιανό τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη σε στοίχους του αδερφού του Γιάννη, πρώτα το “Όμορφη Πόλη” και στο τέλος το “Χάθηκα” από τον κύκλο Λιποτάκτες. Ερμηνεύει ο Γιαννης Κασιωτάκης, Φυσικός και Μουσικός.

Ο Δήμαρχος Νέας Κυδωνίας, Μανώλης Σταματάκης

Ο δήμαρχος Νέας Κυδωνίας, Μανώλης Σταματάκης, υπογράμμισε ότι ήταν η πρώτη σειράς εκδηλώσεων, με στόχο να αναδείξουν το έργο του μεγάλου συνθέτη αλλά και το πατρικό σπίτι του Μίκη Θεοδωράκη, που ως μουσειακός χώρος, θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για τους ντόπιους, αλλά και τους επισκέπτες. Τα αντικείμενα του σπιτιού έχουν καταγραφεί και φυλαχθεί και αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στη φάση ψηφιοποίησης χειρογράφων και διαφόρων εγγράφων που βρέθηκαν εκεί. Παράλληλα συντηρούμε τους εξωτερικούς χώρους και θα γίνει μελέτη για τη μετατροπή του σπιτιού σε μουσειακό χώρο”, κατέληξε.

Την έκπληξη έκανε στο τέλος, ο Διευθυντής του Λυκείου Νέας Κυδωνίας στο Γαλατά κ. Σταμάτης Σπανουδάκης, ο οποίος ανακοίνωσε ότι οι καθηγητές του Λυκείου του αποφάσισαν και πρότειναν στο Υπουργείο Παιδείας το σχολείο τους να ονομαστεί Λύκειο “Μίκης Θεοδωράκης”

ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΗ ΑΡΜΟΝΙΑ, ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΟ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ

ΚΟΥΓΙΟΥΜΟΥΤΖΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ (επιμ.)
ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΗ ΑΡΜΟΝΙΑ, ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Τόμος αφιερωμένος στον Μίκη ΘεοδωράκηΕπιμέλεια: ΚΟΥΓΙΟΥΜΟΥΤΖΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ
Χαρακτηριστικά: 20 Χ 28 εκ., σελ. 410
Πρώτη έκδοση: 2007
Τρέχουσα έκδοση: 2007
ISBN: 978-960-524-253-4

Περιγραφή βιβλίου

Ο συλλογικός αυτός τόμος περιλαμβάνει 19 κείμενα που περιγράφουν τα φαινόμενα της μουσικής και της αρμονίας σε συμπαντικό, γήινο και ανθρώπινο επίπεδο. Το 1942 ο έφηβος Μίκης Θεοδωράκης δημιούργησε και στη συνέχεια ανέπτυξε την προσωπική του θεωρία για τη Συμπαντική Αρμονία. Το 2006 το διεθνές Συμπόσιο που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Κρήτης και η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου στη Χερσόνησο της Κρήτης αποτέλεσε ένα πρώτο βήμα διεπιστημονικού διαλόγου για μια αναλυτική περιγραφή και δημόσια συζήτηση της θεωρίας αυτής. Με λόγο μεστό και συναρπαστικό, ο Μίκης Θεοδωράκης μας αφηγείται ποιος “θεός” κυβερνά από την εφηβεία μέχρι σήμερα τη ζωή, τη δράση και το έργο του. Μεταξύ άλλων, προκαλεί ανοικτά την κατακερματισμένη επιστήμη των καιρών μας όταν περιγράφει τις άρρητες στιγμές και τις «μαγικές» διεργασίες γένεσης των νέων μουσικών ιδεών – τι «παθαίνει» το σώμα και ο νους του συνθέτη όταν επικοινωνεί με τη Μούσα.
Η προοπτική του τόμου είναι διεπιστημονική. Ο συνθέτης και 18 ειδικοί επιστήμονες από 10 πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού συμμετέχουν σε ένα διάλογο για τη μουσική και την αρμονία δια μέσου πολλαπλών προοπτικών: Κοσμολογίας, Βιολογίας, Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Μουσικολογίας, Νευροεπιστημών, Παιδαγωγικής, Φιλολογίας, Φιλοσοφίας, Φυσικής και Ψυχολογίας.
Στον τόμο, μεταξύ άλλων, περιγράφονται: η θεωρία της Συμπαντικής Αρμονίας, οι ρίζες και η πορεία της «περίτεχνης» αυτής θεωρίας από την αρχαία Ελλάδα μέχρι τον 20ο αιώνα, οι ήχοι του Σύμπαντος, η γένεση και η ανάπτυξη του τραγουδιού και της μουσικής σε ορισμένα μόνο είδη του πλανήτη, η φύση και τα δομικά στοιχεία της μουσικής, οι σχέσεις της μουσικής με το Σύμπαν, τον εγκέφαλο, το σώμα και τον νου, το «πού» βρίσκεται η μουσική και η διάκρισή της από την επικοινωνιακή μουσικότητα, οι σχέσεις της με την κίνηση, τη συγκίνηση, τον συγχρονισμό με τους άλλους, οι επιδράσεις της στην προσωπική, διαπροσωπική, κοινωνική και πολιτισμική ανάπτυξη, η δυνατότητα να γίνει η μουσική πρότυπο αρμονίας για την ανθρώπινη ύπαρξη και συνύπαρξη, τι συμβαίνει σε κράτη της σύγχρονης Δύσης όταν αστόχαστα προχωρούν με την ψευδαίσθηση μιας επίπλαστης κοινωνικής αρμονίας, και τρεις –ούτως ή άλλως ατελείς– περιγραφές του προσώπου του Μίκη Θεοδωράκη.

Ο τόμος περιέχει κείμενα των Μίκη Θεοδωράκη ∙ Jerome Bruner ∙ Νάσου Βαγενά ∙ Murray Campbell ∙ Κώστα Γεωργουσόπουλου ∙ Lori Custodero ∙ Carol Feldman ∙ Maya Gratier ∙ Παύλου Καϊμάκη ∙ Βασίλη Κάλφα ∙ Γιάννη Κουγιουμουτζάκη ∙ David N. Lee ∙ Björn Merker ∙ Γιώργου Νικολακάκη ∙ Γιάννη Παπαμαστοράκη ∙ Katharine Payne ∙ Benjaman Schögler ∙ Colwyn Trevarthen ∙ Robert Turner

---

Περιεχόμενα βιβλίου

ΜΕΡΟΣ Α’. ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ
Κώστας Γεωργουσόπουλος, Ο Αναγεννησιακός Θεοδωράκης
Γιώργος Νικολακάκης, Μίκης Θεοδωράκης: Η εικόνα
Γιάννης Κουγιουμουτζάκης, Μίκης Θεοδωράκης: Το ταξίδι

ΜΕΡΟΣ Β’. Η ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΗ ΑΡΜΟΝΙΑ ΚΑΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ
Μίκης Θεοδωράκης, Συμπαντική Αρμονία
Björn Merker, Η μουσική στα όρια του νου

ΜΕΡΟΣ Γ’. Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΣΦΑΙΡΩΝ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜΟ
Βασίλης Κάλφας, Νοητική μουσική και αόρατη αστρονομία στον Πλάτωνα
Παύλος Καϊμάκης, Η Αρμονία των Σφαιρών στην όψιμη Αρχαιότητα
Νάσος Βαγενάς, Ο Κάλβος και η Συμπαντική Αρμονία

ΜΕΡΟΣ Δ’. ΟΙ ΗΧΟΙ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ ΚΑΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΦΑΛΑΙΝΩΝ
Γιάννης Παπαμαστοράκης, Συμπαντικές Αρμονίες και η γένεση των Γαλαξιών
Murray Campbell, Ο Πυθαγόρας και οι φυσικοί
Katharine Payne, Τα σταδιακώς μεταβαλλόμενα τραγούδια των μεγάπτερων φαλαινών

ΜΕΡΟΣ Ε’. ΑΡΜΟΝΙΑ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΕΙΔΟΣ
Robert Turner, Η αρμονία των ημισφαιρίων
Carol Feldman, Μουσική μίμηση: δυνατότητες και αρμονία
David N. Lee και Benjaman Schögler, Κίνηση, μουσική και τ στη Συμπαντική Αρμονία
Γιάννης Κουγιουμουτζάκης, Μίμηση, αριθμοί και ρυθμοί
Maya Gratier, Η ανακάλυψη και η ανάπτυξη των ριζών: Η μουσική δυναμική του ανήκειν
Lori A. Custodero, Συνηχητικά κληροδοτήματα της παιδικής ηλικίας
Jerome Bruner, Αρμονία και διχόνοια
Colwyn Trevarthen, Επικοινωνιακή μουσικότητα: Πώς αναπτύσσεται το νόημα στον ρυθμό και στη συμπάθεια