skip to Main Content

του Γιώργου Αγοραστάκη

Η αντανάκλαση της επανάστασης του ’21 στην ΕΑΜική Αντίσταση του ’41-’44 και η ένταξη του Μίκη Θεοδωράκη στο ΕΑΜικό κίνημα.

Το πνεύμα της Επανάστασης του ’21 μετουσιώθηκε στις σκληρές συνθήκες της Γερμανικής κατοχής, στον απελευθερωτικό αγώνα του 1941-44. Η ΕΑΜική Αντίσταση έγινε το νέο Εικοσιένα. Το ΕΑΜ ονομάστηκε η «Νέα Φιλική Εταιρεία», ο ΕΛΑΣ έγινε η «Νέα Κλεφτουριά», οι αντάρτες ήταν οι νέοι κλέφτες και οι κληρονόμοι και συνεχιστές του ’21, πολλοί καπετάνιοι πήραν τα ψευδώνυμά τους  από τους καπετάνιους του ’21. Δεν είναι σχήματα λόγου, είναι η αναβίωση στην πράξη του επαναστατικού πνεύματος του ’21 στην νεότερη ιστορία της Ελλάδας. Μ’ αυτή τη σύνδεση των επαναστατικών εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων του ελληνικού λαού, το ΕΑΜ μπόρεσε να εμπνεύσει, να οργανώσει και να κινητοποιήσει τον Ελληνικό λαό στην κατοχή.

Ενδεικτικά σημειώνουμε τα εξής:

Το βιβλίο του Δημήτρη Γληνού που κυκλοφορεί το 1942 με τίτλο “Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο” έχει υπότιτλο το στίχο από το Θούριο του Ρήγα Φεραίου «καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή». “Είναι το σάλπισμα του σημερινού Ρήγα Φεραίου, της τωρινής Φιλικής Εταιρίας” γράφει ο Γληνός για το ΕΑΜ.

Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε το ευαγγέλιο της Αντίστασης καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής. Σκοπός του ήταν  να εμψυχώσει τους Έλληνες, να τους παροτρύνει να μπουν στον αγώνα μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ -του συνεχιστή των παραδόσεων του 1821- ενάντια στους κατακτητές. Ήταν ένα πολεμικό προσκλητήριο προς τον ελληνικό λαό!

Με την απελευθέρωση, ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης, στις 19 Οκτωβρίου του ’44, θα εκφωνήσει τον περίφημο λόγο του από το μπαλκόνι της πλατείας Ελευθερίας της πόλης της Λαμίας θα πει για «τη νέα Φιλική Εταιρία: το ΕAM»: «Όταν έχουμε τη μέρα της εθνικής ανεξαρτησίας μας, που γιορτάζουμε στις 25 Μάρτη, χαιρόμαστε, τραγουδάμε και κλαίμε από τη συγκίνηση. Μα από δω και πέρα θα έχουμε δυο εθνικές γιορτές: την 25η Μάρτη και την 27η Σεπτέμβρη επέτειο της δημιουργίας του ΕΑΜ, που αποτέλεσε τη βάση της σημερινής μας απελευθέρωσης».

[αναλυτικότερα δες: “Ο λόγος της Αντίστασης” ‎]


Αντάρτης, κλέφτης, παλικάρι πάντα είμ’ ο ίδιος ο λαός

Τα κάθε είδους έντυπα, οι προκηρύξεις, τα συνθήματα, οι τοιχογραφίες αλλά και τα τραγούδια της εποχής συνδέουν τους δυο απελευθερωτικούς αγώνες.

Παρακάτω μια σειρά αφίσες του αγώνα.

ΕΑΜ – 25ηΜαρτίου, 1821 – 1827 Φιλική Εταιρία 1941 – 1945 ΕΑΜ
ΕΑΜ – 1821, 1941-1945, ΕΑΜ Κράτησε ψηλά την κληρονομιά των προγόνων
ΕΑΜ – Αντάρτης, Κλέφτης, Παλληκάρι, Πάντα είν’ ο ίδιος ο Λαός!… 1821 – 25 Μαρτίου – 1946
Το ΕΑΜ έδωκε στη σύγχρονη Ελλάδα τις νεώτερες Σουλιώτισσες του Απελευθερωτικού Αγώνα. Αφίσα Φωτογραφία Σπύρου Μελετζή

Ή ακόμα εδώ σε μια φωτογραφία από τις πολλές, στην κορυφαία στιγμή του ΕΑΜικού κινήματος κατά τη σύγκληση του Εθνικού Συμβουλίου της Κυβέρνησης του Βουνού στις Κορυσχάδες, οι ηγέτες του ΚΚΕ Γιώργης Σιάντος και Γιάννης Ζέβγος ομιλούν κάτω από τα βλέμματα των ηρώων του 1821.

Ομιλίες του Γιώργη Σιάντου και Γιάννη Ζέβγου στο Εθνικό Συμβούλιο των Κορυσχάδων, με φόντο τα πορτρέτα αγωνιστών του ’21

Και στα τραγούδια, ο ύμνος του ΕΛΑΣ σε στίχους της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη και μουσική Νίκου Τσάκωνα, τονίζει την σύνδεση των επαναστατικών εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων.

Με το τουφέκι μου στον ώμο σε πόλεις κάμπους και χωριά

της λευτεριάς ανοίγω δρόμο το στρώνω βάγια και περνά

Εμπρός ΕΛΑΣ ΕΛΑΣ ΕΛΑΣ για την Ελλάδα

Το δίκιο και τη λευτεριά

Σ’ ακροβουνό και σε κοιλάδα

Πέτα πολέμα με καρδιά ώ ΕΛΑΣ

Ένα τραγούδι ειν’ η ζωή σου,

όταν στη μάχη πολεμάς

κι αντιλαλούν απ’ τη φωνή σου,

πλαγιές και κάμποι ΕΛΑΣ ΕΛΑΣ.

Με χίλια ονόματα μια χάρη ακρίτας, είτ’ αρματολός,

αντάρτης, κλέφτης, παλικάρι πάντα είμ’ ο ίδιος ο λαός.

Εμπρός ΕΛΑΣ ΕΛΑΣ ΕΛΑΣ για την Ελλάδα…

 

Εδώ σε ερμηνεία του Μίκη Θεοδωράκη.

 


Η ένταξη του Μίκη Θεοδωράκη στο ΕΑΜικό κίνημα

Μια από τις μεγάλες κινητοποιήσεις του ΕΑΜ μέσα στην κατοχή ήταν ο γιορτασμός της εθνικής επετείου  την 25η Μαρτίου, αρχίζοντας από το 1942. Την μέρα αυτή γίνονται μαζικές κινητοποιήσεις και συγκεντρώσεις στα μέρη που υπάρχουν ηρώα και ανδριάντες ενάντια στην ξενική κατοχή. Οι κατοχικές κυβερνήσεις απαγόρευσαν αυτές τις κινητοποιήσεις και τις αντιμετώπισαν με βίαιο κι αιματηρό τρόπο.

«Για μας τους κομμουνιστές, για κάθε συνειδητό αγωνιστή, τούτη η επέτειος έχει τρανή σημασία. Μας φανερώνει ανάγλυφες τις συγκλονιστικές δυνάμεις των λαϊκών μαζών που με την πάλη τους είνε ο δημιουργός της ιστορίας», γράφει ο Γιάννης Ζεύγος σε άρθρο του «25 του Μάρτη 1821 – 25 του Μάρτη 1943: προς την ολοκλήρωση του εικοσιένα» που δημοσιεύτηκε στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση τον Απρίλιο του 1943[1].

Την περίοδο 1940-43 ο έφηβος Μίκης Θεοδωράκης βρίσκεται με την οικογένειά του στην Τρίπολη, η οποία βρίσκεται κάτω από Ιταλική κατοχή. Την 25η Μαρτίου του 1942 τον βλέπουμε εδώ μαζί με τους συμμαθητές του μπροστά στο κενοτάφιο του Κολοκοτρώνη.

25-3-1942 ο Μίκης Θεοδωράκης με τους συμμαθητές του στην Τρίπολη στον τάφο του Κολοκοτρώνη

Στην επόμενη επέτειο της 25ης Μάρτη του 1943 θα γίνουν μεγάλες και δυναμικές κινητοποιήσεις οργανωμένες από το ΕΑΜ σ΄ όλη την κατεχόμενη χώρα. Έτσι και έγινε και στην Τρίπολη. Τη μέρα αυτή ο 18χρονος Μίκης Θεοδωράκης -κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του Κολοκοτρώνη- είχε ραντεβού με την ιστορία του. Περιγράφει ο ίδιος[2]:  «Αρχές του Μάρτη η κατάσταση γινόταν αφόρητη. Τώρα με απέφευγαν και οι καλύτεροι φίλοι μου. Τέλος, έμαθα ότι η «μυ­στική οργάνωση» καλούσε το λαό να πάει στις 10 ακριβώς το πρωί στις 25 του Μάρτη στον τάφο του Κολοκοτρώνη. Εκείνη τη μέρα ο πατέρας μου θα έπαιρνε το οτομοτρίς για την Αθήνα και η μάνα μου ήταν άρρωστη, στο κρεβάτι. Εγώ είχα ψυχικά ταυτιστεί με τους μυθικούς ήρωες, που πριν θυσιαστούν για την, πατρίδα πλένονται και πασαλείφονται με αρωματικά έλαια. Έτσι. πρωί πρωί, ανήμερα της Εθνικής Γιορτής, μπήκα στη σκάφη να πλυθώ. Έβαλα καθαρά ρούχα. Φίλησα μάνα και αδελφό και βγήκα στο δρόμο. Βέβαιος μελλοθάνατος, άρχισα να κοιτάζω μ ένα νέο μάτι τα δέντρα, τα σπίτια, τα σκυλιά, τους ανθρώπους. Όταν άρχισε να χτυπά ο Αι-Βασίλης τους δέκα χτύπους, βγήκα κι εγώ στην πλατεία του Άρεως. Ένας δυο – από την ηγεσία προφανώς – με βλέπουν με απορία και με υπο­ψία. Να λοιπόν που έγινα και χαφιές. και προδότης. Πήγα στο κενοτάφιο. Μόλις φάνηκαν, από τα Δικαστήρια πρώτα, οι χωρο­φύλακες και μετά οι Ιταλοί με τις ξιφολόγχες στα όπλα, είδα τους πλαϊνούς μου να συγκλονίζονται σ ένα κράμα πατριωτι­σμού, έξαρσης και φόβου. Κάποιος είπε τον «Εθνικό Ύμνο» μας. Ένας άλλος, μάλλον ψάλτης, έβγαλε το διαπασών και φύσαγε το λα, να δώσει τόνο. Άρχισε το τραγούδι. Φάλτσα, όπως είναι φυσικό. Στο μεταξύ οι ένοπλοι πλησιάζουν. Πολλοί τρέχουν μέσα στο πευκοδάσος. Άλλοι φεύγουν από πίσω. Εγώ φυσικά κινούμαι από άλλα ελατήρια. Προσωπικά, υπαρξιακά, δεν έχω εκείνη τη στιγμή την παραμικρή πατριωτική έξαρση. Κυρίαρχο αίσθημα είναι, θα ‘λεγα, η περιφρόνηση και η ανάγκη να τιμωρήσω τους τιμωρούς μου. Γι’ αυτό αποφασίζω να χτυπή­σω τον Ιταλό αξιωματικό, που έχει στο καπέλο φτερό και στο δεξί του χέρι πιστόλι. Οι φίλοι μου κραύγαζαν: «Μη! Μη! Φύγε, φύγε! Σκάσ’ το» κ.λπ. Όμως εγώ αγέρωχος συνομιλούσα ήδη με τις σκιές του Αχιλλέα και του Λεωνίδα. Φυσικά, με σπάσα­νε στο ξύλο. Πρόλαβα εν τούτοις και φώναξα: «Ζήτω η Σοβιετι­κή Ένωση», έτσι σαν μια ύψιστη πρόκληση, επηρεασμένος ως φαίνεται από την ανάγνωση της βιογραφίας του Λένιν, άλλα και τον ηρωικό αγώνα του κόκκινου στρατού που τον παρακολου­θούσαμε με κάθε δυνατή λεπτομέρεια. Μετά με μεταφέρανε σ ένα θερινό κινηματογράφο. Με ξαναχτύπησαν και όπως οι Ιταλοί ήταν πομπώδεις, μάζεψαν τον κόσμο στα πεζοδρόμια, με έδεσαν με βαριές αλυσίδες, μαζί με το συμμαθητή μου τον Μποτόπουλο (πού έχει τώρα φαρμακείο στη Φωκίωνος Νέγρη) και μας πέρασαν σαν μυθικούς ήρωες μέσα από τους δρόμους, για να μας κλείσουν στην καραμπινιερία. Ύψωνα το μέτωπό μου σ’ αυτόν τον αναπάντεχο ρωμαϊκό θρίαμβο και ευχαριστούσα τους κατακτητές και για το ξύλο και τις αλυσίδες, που με ανέβαζαν στους ουρανούς.

Στην ιταλική φυλακή προσγειώθηκα. Με βασάνισαν επιστημονι­κά, σχίζοντάς μου το δέρμα και βάζοντας αλάτι. Επενέβη ο κ. Βουγιουκλάκης και σώθηκα. Με μεταφέρανε σε ελληνική φυλα­κή όπου συναντήθηκα με εκπροσώπους του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Μυήθηκα, οργανώθηκα και όταν βγήκα από τη φυλακή, έγινα γραμματέας στην οργάνωση του γυμνασίου μας. Ήταν το βά­φτισμα του πυρός…»

Έτσι ο Μίκης Θεοδωράκης πήδηξε στο τρένο της ιστορίας που έτρεχε με χίλια, όπως είπε. Οι εξελίξεις για τον ίδιο και για όλους τους Έλληνες στην συνέχεια, θα ήταν ραγδαίες.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]  «Η ψυχή του Κολοκοτρώνη ζει…» Η συμβολική βίωση του 1821 από την ΕΑΜική αντίσταση της Βασιλικής Λάζου, Αυγή-Αναγνώσεις, 24/3/2018 http://avgi-anagnoseis.blogspot.com/2018/03/blog-post_88.html

[2]  Θεοδωράκης Μίκης, Οι δρόμοι του Αρχάγγελου, τ. 1 -2, Εκδ. Κέδρος, 1986 (επανέκδοση 2009 τομ. 3, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) τομ. 1ος σελ.122-23

 

Back To Top