του Γιώργου Αγοραστάκη
Σαν σήμερα, πριν από 200 χρόνια, στις 7 Μαΐου, του 1824, έγινε στη Βιέννη στο θέατρο Theater am Kärntnertor η πρεμιέρα της εμβληματικής «Ένατης Συμφωνίας» (Op. 125) του Ludwig van Beethoven.
Ήταν η τελευταία ολοκληρωμένη συμφωνία του συνθέτη αποτελούμενη από τέσσερα μέρη, την οποία έγραψε το 1823-1824. Στην πρεμιέρα της έγινε και η πρώτη εμφάνιση του Μπετόβεν επί σκηνής, μετά από απουσία 12 ετών.
Η Ενάτη ήταν η πρώτη συμφωνία, στην οποία υπήρξαν χορωδιακά μέρη (εξ ου και είναι γνωστή και ως χορωδιακή). Η χορωδία εισέρχεται στο τελευταίο μέρος, στο φινάλε της Συμφωνίας, όπου τραγουδά το ποίημα «Ωδή στη Χαρά», του Friedrich Schiller, που γράφτηκε το 1785 και αναθεωρήθηκε το 1803. Αρχικά ο Schiller είχε σκεφτεί μια ωδή στην ελευθερία (Freiheit), στην πορεία όμως κάτω από την πίεση των γεγονότων της εποχής, άλλαξε τη λέξη ελευθερία σε χαρά (Freude). Ωστόσο, για τον Μπετόβεν και το περιεχόμενο της μουσικής του, το μήνυμα ήταν «ωδή στην ελευθερία».
Από τότε παρέμεινε αναμφισβήτητα η πιο δημοφιλής σύνθεση της κλασικής μουσικής. Την συναγωνίζεται μόνο η Τρίτη του Συμφωνία γνωστή ως Ηρωική. Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι η 9η είναι ό,τι ανώτερο έχει γραφεί στη δυτική μουσική.
Δείτε εδώ: Την «Ενάτη Συμφωνία» του Ludwig van Beethoven, η οποία παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών την 19/2/2022 από την Ορχήστρα και Χορωδία MusicAeterna, υπό την διεύθυνση του Θεόδωρου Κουρεντζή και τους σολίστ Birgitte Christensen (σοπράνο), Sophie Harmsen (άλτο), Benjamin Bruns (τενόρος) και Johannes Kammler (μπάσος).
Εμείς εδώ έχομε ένα επιπλέον λόγο να ασχοληθούμε μ’ αυτό το έργο και τον Μπετόβεν. Η Ενάτη ήταν το έργο εκείνο που επέδρασσε αποφασιστικά πάνω στον έφηβο Μίκη Θεοδωράκη, στο να πάρει την αμετάκλητη απόφαση να γίνει συνθέτης.
Το 1942, 17 χρονών ο Μίκης Θεοδωράκης για πρώτη του φορά βρέθηκε μπροστά σ’ αυτό το κορυφαίο είδος μουσικής τέχνης, σ’ ένα κινηματογράφο στην Τρίπολη της Αρκαδίας. Ακούγοντας το φινάλε της Ενάτης Συμφωνίας του Μπετόβεν, όπου όλοι μαζί ενωμένοι ορχήστρα και χορωδία τραγουδούν την «Ωδή στη χαρά», ήταν φυσικό να συγκλονιστεί. Κατάλαβε αμέσως το τι είναι το μεγαλειώδες στην μουσική τέχνη. Η ανακάλυψη του Μπετόβεν ήταν καταλυτική για την κατοπινή πορεία του έφηβου Μίκη Θεοδωράκη. Ο Μπετόβεν έγινε έκτοτε όπως δήλωνε: «ο καλλιτεχνικός πατέρας μου»!
Δεν ήταν ο μόνος. Η Ένατη Συμφωνία ήταν το έργο του Μπετόβεν που επηρέασε τους περισσότερους μεγάλους συνθέτες του κόσμου. Για όλους αυτούς η 9η παρέμεινε το ιδανικό, το μεγαλειώδες και το άφθαστο μουσικό έργο.
Η Ενάτη έχει ταυτιστεί με πολλά σημαντικά πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Το 1972, το Συμβούλιο της Ευρώπης υιοθέτησε το πρελούδιο της «Ωδής στη Χαρά» ως Ύμνο της Ευρώπης για να εκφράσει τα ιδανικά μιας ενωμένης Ευρώπης: ελευθερία, ειρήνη και αλληλεγγύη. Η «Ωδή» ακούγεται και ως ύμνος ελευθερίας, ως ύμνος του αγώνα σε πολλά μέρη του κόσμου, αλλάζοντας τη λέξη «freude» (χαρά) του Schiller σε «freiheit» (ελευθερία).
Η Ενάτη Συμφωνία είναι το έργο της επαναστατικής αισιοδοξίας γι’ αυτό και έχει ονομαστεί «Η Μασσαλιώτιδα της Ανθρωπότητας». Είναι η φωνή των ανθρώπων που αρνούνται να παραδεχτούν την ήττα τους, που παραμένουν αισιόδοξοι και αλύγιστοι στις αντιξοότητες και τις δοκιμασίες της ζωής.
Ο Μπετόβεν, έδωσε το παράδειγμα. Έγραψε την «Ωδή στη Χαρά» ενώ υπέφερε εξ’ αιτίας της κώφωσής του και παρόλα αυτά απόδωσε με τον πιο δυνατό τρόπο το μήνυμα της αισιοδοξίας και της ελπίδας, της αγάπης και της χαράς, της ελευθερίας και της ειρήνης προς την ανθρωπότητα. Ο ίδιος ζούσε μια προσωπική τραγωδία. Εντελώς κουφός, διηύθυνε τη συμφωνία, χωρίς να μπορεί να κρατήσει σωστά το χρόνο, κουνώντας τα χέρια του ακόμα και όταν η ορχήστρα είχε σταματήσει να παίζει.
Το μεγαλείο του Μπετόβεν συνίσταται στο γεγονός ότι η μουσική του είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την επανάσταση με τον αγώνα για την ελευθερία. Η μουσική του αποτέλεσε μάλιστα την αφετηρία για μια νέα μουσική σχολή, τον Ρομαντισμό, ο οποίος ήταν συνδεδεμένος με την Επανάσταση.
Ο Μπετόβεν πέθανε τρία χρόνια αργότερα στη Βιέννη στις 27 Μαρτίου 1827, σε ηλικία μόλις 56 ετών.
Η «Τρίτη συμφωνία» – Eroica του Μπετόβεν, Opus 55
Αποφασιστική καμπή, τόσο στη ζωή του Μπετόβεν όσο και στην εξέλιξη της δυτικής μουσικής, ήταν η σύνθεση της Τρίτης συμφωνίας του. Μέχρι τότε, οι δύο πρώτες συμφωνίες του κινούνταν στα πλαίσια του ηχητικού κόσμου των προκατόχων του Μότσαρτ και Χάυντν. Από τις πρώτες κιόλας νότες της Eroica μπαίνουμε σε έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο. Ήταν ένα άλμα της μουσικής προς τα εμπρός, μια πραγματική επανάσταση. Ήταν η Επανάσταση στη μουσική, με όλες τις αντιφάσεις τα σκαμπανεβάσματα, τις νίκες και τις ήττες της, τους θριάμβους και τις απελπισίες της.
Ο Μπετόβεν ολοκλήρωσε τη σύνθεση της 3ης Συμφωνίας αμέσως μετά το τέλος της 2ης Συμφωνίας το 1804. Την συμφωνία αυτή σχεδίασε στην αρχή με σκοπό να την αφιερώσει στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Πίστεψε όπως και πολλοί άλλοι στην εποχή του ό,τι ο Ναπολέων ήταν ο συνεχιστής της Γαλλικής επανάστασης. Όταν στην πορεία κατάλαβε ότι πρόκειται για ένα σφετεριστή της επανάστασης, ο οποίος μεταμορφώθηκε σ’ ένα νέο τύραννο, εξοργισμένος διέγραψε την αφιέρωση στο Βοναπάρτη και αφιέρωσε την συμφωνία στον ανώνυμο ήρωα της επανάστασης. Την ονόμασε συμφωνία Eroica-Ηρωική .
Δείτε εδώ: «Τρίτη συμφωνία» – Eroica του Beethoven υπό την διεύθυνση Herbert von Karajan
Δείτε εδώ επίσης τις σχετικές δημοσιεύσεις μας:
Ο Ludwig van Beethoven & ο Μίκης Θεοδωράκης
Μίκης Θεοδωράκης: «Αποκάλυψη-Ωδή στον Μπετόβεν» & «Το Άξιον εστί»
Μίκης Θεοδωράκης: «Αποκάλυψη-Ωδή στον Μπετόβεν» & «Το Άξιον εστί»