του Γιώργου Αγοραστάκη
Με την έναρξη της Επανάστασης εμφανίστηκε η ανάγκη άμεσης πολιτικής οργάνωσης για το συντονισμό του αγώνα και την διοίκηση των απελευθερωθέντων ελληνικών περιοχών. Έτσι συγκλήθηκε η πρώτη εθνοσυνέλευση με τους αντιπρόσωπους των επαναστατημένων Ελλήνων, προκειμένου να ρυθμίσουν συνταγματικά τα πολιτειακά ζητήματα.
Η απόφαση αυτή υπήρξε επαναστατική και καθοριστική για την πορεία των πραγμάτων. Απέδειξε την συνειδητή πράξη αυτοθέσμισης της ελληνικής κοινωνίας και την εκ του μηδενός δημιουργία ενός αυτόνομου, ελεύθερου και δημοκρατικού κράτους με την θέσπιση συντάγματος ως υπέρτατης αρχής του πολιτεύματος. Το γεγονός αυτό ήταν πρωτοποριακό για την εποχή, μιας και ελάχιστα κράτη στον κόσμο διέθεταν γραπτά συντάγματα.
«Σκοπός των επαναστατών δεν ήταν να αντικαταστήσουν τον ξένο τύραννο, το σουλτάνο με έναν εγχώριο, αλλά να αυτοκυβερνηθούν συλλογικά», θα παρατηρήσει ο καθηγητής Κ. Χρυσόγονος. Όντως μια συλλογική διαδικασία δημοκρατικής αυτοθέσμισης ήταν μια δημοκρατική επανάσταση, μέσα στην επανάσταση.
Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης οργανώθηκαν 3 Εθνοσυνελεύσεις από τις οποίες προέκυψαν τα τρία Συντάγματα της Επιδαύρου, του Άστρους και της Τροιζήνας. Τα πρώτα ελληνικά συντάγματα διακρίθηκαν για το δημοκρατικό και το φιλελεύθερό τους χαρακτήρα και για την ενσωμάτωση των δημοκρατικών και φιλελεύθερων ιδεωδών του διαφωτισμού, που αναδύθηκαν από την Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση.
Το Σύνταγμα της Επιδαύρου ήταν το βασικό, καθόσον έδωσε τις βάσεις για τα επόμενα συντάγματα. Ήταν το σύνταγμα που είχε ευρύτατη απήχηση στην εποχή του και προβλήθηκε ως διακήρυξη αντίστασης απέναντι στις απόλυτες μοναρχίες που επανεδραιώνονταν στην Ευρώπη μετά το τέλος της Ναπολεόντειας αυτοκρατορίας.
Η Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, η πρώτη συνέλευση νομοθετικού σώματος του νέου Ελληνικού κράτους, άρχισε στις 20 Δεκεμβρίου 1821, στο χωριό Πιάδα (Νέα Επίδαυρος) κοντά στην Αρχαία Επίδαυρο και τελείωσε στις 16 Ιανουαρίου 1822. Συμμετείχαν 59 «παραστάτες» πληρεξούσιοι που εκπροσωπούσαν το Έθνος, από την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα καθώς και από τα νησιά Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά.
Στην Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου συντάχθηκε και ψηφίστηκε η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Ελλάδος και το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας, το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος» την 1 Ιανουαρίου 1822. Επίσης ορίστηκε ο τρόπος της προσωρινής λειτουργίας του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους και το εθνικό σύμβολο, η ελληνική σημαία.
Για τη συγγραφή του συντάγματος ορίστηκε επιτροπή από τη Συνέλευση που αποτελούσαν οι: Θεόδωρος Νέγρης, Γεώργιος Αινιάν, Δρόσος Μανσόλας, Ι. Ορλάνδος, Πέτρος Σκυλίτζης, Α. Μοναρχίδης, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Ι. Κωλέτης, Φώτιος Καραπάνου, Παλαιών Πατρών Γερμανός Γ’, Πανούτζος Νοταράς και Α. Κανακάρης. με τη συνδρομή του φιλέλληνα Ιταλού καρμπονάρου Βιντσέντζο Γκαλλίνα (Vincenzo Gallina).
Μέσα σε διάστημα 26 ημερών οι Εθνοσύμβουλοι, επιτέλεσαν έργο κεφαλαιώδους σημασίας για τα συμφέροντα της Επανάστασης και του νεογέννητου κράτους. Συνέταξαν και ψήφισαν τον πρώτο καταστατικό του χάρτη, το Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος, δημοσίευσαν τη μεγάλη Διακήρυξη της Εθνοσυνέλευσης, εξέλεξαν τα πρόσωπα που θα συγκροτούσαν την κεντρική Διοίκηση του κράτους και καθόρισαν τη στρατιωτική του δομή.
Το Σύνταγμα της Επιδαύρου (Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος) θεμελίωσε την δημοκρατική πολιτεία στην λαϊκή κυριαρχία, αναγνωρίζοντας ως πηγή των εξουσιών το έθνος και όχι κάποιον μονάρχη. Υιοθέτησε την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, το αντιπροσωπευτικό σύστημα και την καθολικότητα της ψήφου. Θεμελίωσε τα φυσικά κι απαράγραπτα δικαιώματα του ανθρώπου, την ελευθερία, την ιδιοκτησία, την ισονομία, την ασφάλεια, τη θρησκευτική ελευθερία και επιπρόσθετα εξοβέλισε το καθεστώς της δουλείας, όταν αυτό ήταν νόμιμο σε πολλά κράτη.
Ακόμη, με το Σύνταγμα καθιερώθηκε ο τρόπος οργάνωσης της εξουσίας μέσα από τη συγκρότηση δύο συλλογικών οργάνων με ετήσια θητεία, του Βουλευτικού και του Εκτελεστικού, τα οποία αποτελούσαν τη Διοίκηση και αναλάμβαναν τη νομοθετική παραγωγή, καθώς και το Δικαστικό σώμα, που λειτουργούσε ανεξάρτητα από τα άλλα δύο.
Το Σύνταγμα της Επιδαύρου συμπληρώθηκε από τη Διακήρυξη Ανεξαρτησίας, η οποία ψηφίστηκε την ημέρα που διαλύθηκε η Πρώτη Εθνοσυνέλευση στις 15 Ιανουαρίου 1822. Η Διακήρυξη απευθυνόταν σ’ όλους τους Έλληνες, καθώς και στους Ευρωπαίους και τους γνωστοποιούσε τους στόχους της Επανάστασης. Η διακήρυξη αποτελεί το πιο σημαντικό κείμενο της Ελληνικής Επανάστασης.
Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας
Aπόγονοι του σοφού και φιλανθρώπου Έθνους των Eλλήνων, σύγχρονοι των νυν πεφωτισμένων και ευνομουμένων λαών της Eυρώπης και θεαταί των καλών, τα οποία ούτοι υπό την αδιάρρηκτον των νόμων αιγίδα απολαμβάνουσιν, ήτο αδύνατον πλέον να υποφέρωμεν μέχρις αναλγησίας και ευηθείας την σκληράν του Oθωμανικού Kράτους μάστιγα, ήτις ήδη τέσσαρας περιπου αιώνας επάταξε τας κεφαλάς ημών και αντί του λόγου την θέλησιν ως νόμον γνωρίσουσα, διώκει και διέταττε τα πάντα δεσποτικώς και αυτογνωμόνως.Mετά μακράν δουλείαν ηναγκάσθημεν τέλος πάντων να λάβωμεν τα όπλα εις χείρας και να εκδικήσωμεν εαυτούς και την πατρίδα ημών από μίαν τοιαύτην φρικτήν και ως προς την αρχήν αυτής άδικον τυραννίαν, ήτις ουδεμίαν άλλην είχεν ομοίαν, ή καν δυναμένην οπωσούν μετ αυτής να παραβληθή δυναστείαν.
O κατά των Tούρκων πόλεμος ημών, μακράν του να στηρίζεται εις αρχάς τινάς δημαγωγικάς και στασιώδεις ή ιδιωφελείς μέρους τινός του σύμπαντος Eλληνικού Έθνους σκοπούς, είναι πόλεμος εθνικός, πόλεμος ιερός, πόλεμος του οποίου η μόνη αιτία είναι η ανάκτησις των δικαίων της προσωπικής ημών ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και της τιμής, τα οποία ενώ την σήμερον όλοι οι ευνομούμενοι και γειτονικοί λαοί της Eυρώπης τα χαίρουσιν, από ημάς μόνον η σκληρά και απαραδειγμάτιστος των Oθωμανών τυραννία επροσπάθησεν με βίαν να αφαιρέσει και εντός του στήθους ημών να τα πνίξη. Eίχομεν ημείς τάχα ολιγώτερον παρά τα λοιπά έθνη λόγον δια να στερώμεθα εκείνων των δικαίων, ή είμεθα φύσεως κατωτέρας και αχρειεστέρας και να νομιζώμεθα ανάξιοι αυτών, και καταδικασμένοι εις αιώνιον δουλείαν, να έρπωμεν ως κτήνη και αυτόματα εις την άλογον θέλησιν ενός απηνούς τυράννου, όστις ληστρικώς και άνευ τινός συνθήκης ήλθεν μακρόθεν να μας καθυποτάξει; Δίκαια, τα οποία η φύσις ενέσπειρε βαθέως εις την καρδίαν των ανθρώπων και τα οποία οι νόμοι, σύμφωνοι με την φύσιν, καθιέρωσαν, όχι τριών ή τεσσάρων, αλλά και χιλίων και μυρίων αιώνων τυραννία δεν δύναται να εξαλείψη. Kαι αν η βία ή η ισχύς προς τον καιρόν τα καταπλακώση, ταύτα πάλιν, απαλαίωτα και ανεξάλειπτα καθ εαυτά, η ισχύς ημπορεί ν αποκαταστήση και αναδείξη οία και πρότερον και απ αιώνων ήσαν, δίκαια τέλος πάντων τα οποία δεν επαύσαμεν με τα όπλα να υπερασπιζώμεθα εντός της Eλλάδος, όπως οι καιροί και αι περιστάσεις επέτρεπον.Aπό τοιαύτας αρχάς των φυσικών δικαίων ορμώμενοι, και θέλοντες να εξομοιωθώμεν με τους λοιπούς συναδέλφους μας, Eυρωπαίους Xριστιανούς, εκινήσαμεν τον πόλεμον κατά των Tούρκων, μάλλον δε τους κατά μέρος πολέμους ενώσαντες, ομοθυμαδόν εκστρατεύσαμεν, αποφασίσαντες ή να επιτύχωμεν τον σκοπόν μας και να διοικηθώμεν με νόμους δικαίους, ή να χαθώμεν εξ ολοκλήρου, κρίνοντες ανάξιον να ζώμεν πλέον ημείς οι απόγονοι του περικλεούς εκείνου Έθνους των Eλλήνων υπό δουλείαν τοιαύτην, ιδία μάλλον των αλόγων ζώων, παρά των λογικών όντων. […]
Tαύτα διακυρύττει η Eθνική Συνέλευσις προς το Πανελλήνιον, εν και μόνον προσεπιφέρουσα, ότι αυτής μεν επεραιώθη το έργον και διαλύεται σήμερον. ΄Eργον δε του Eλληνικού λαού και χρέος είναι να φανή ευπειθής και υπήκοος εις τους Nόμους και τους εκτελεστάς Yπουργούς των Nόμων. Έλληνες, είπατε προ ολίγου ότι δεν θέλετε δουλείαν και ο τύραννος χάνεται καθημέραν από το μέσον σας. Αλλά μόνη η μεταξύ σας ομόνοια και ακριβής υποταγή εις την Διοίκησιν ημπορεί να στερεώση την ανεξαρτησίαν σας. Eίθε ο κραταίος του Yψίστου βραχίων ν ανυψώσει και αρχομένους και άρχοντας, την Eλλάδα ολόκληρον, προς την πάρεδρον αυτού σοφίαν, ώστε ν αναγνωρίσωσι τα αληθή των αμοιβαία συμφέροντα. Kαι οι μεν δια της προνοίας, οι δε λαοί δια της ευπειθείας, να στερεώσωσι της κοινής ημών Πατρίδος την πολύευκτον ευτυχίαν.
Eίθε, είθε.
Eν Eπιδαύρω την 15ην Iανουαρίου, A της Ανεξαρτησίας, 1822
ΤΟ ΠΡΟΣΩΡΙΝΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ & ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ Α’ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ 1822
Από τα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, Αι Εθνικαί Συνελεύσεις, Τόμος Α’