Μια σύντομη περιγραφή από το Γιώργο Αγοραστάκη
Χίτλερ, να μην το καυχηθείς πως πάτησες την Κρήτη,
ξαρμάτωτη την ηύρηκες κ’ έλειπαν τα παιδιά τση,
στα ξένα πολεμούσανε πάνω στην Αλβανία,
μα πάλι πολεμήσανε.
Έτσι λέει ένα ριζίτικο για τη Μάχη της Κρήτης. Πράγματι, με την μεταφορά όλης της στρατιωτικής δύναμης της 5ης Μεραρχίας που έδρευε στην Κρήτη στο Αλβανικό μέτωπο, η Κρήτη απογυμνώθηκε στρατιωτικά κι έμεινε εντελώς ανυπεράσπιστη. Μετά την εισβολή των Γερμανών, οι 18.000 Κρητικοί στρατιώτες εγκλωβίστηκαν στην Ηπειρωτική Ελλάδα και δεν τους άφησαν να επιστρέψουν πίσω. Οι μισοί θα πέθαιναν από τις κακουχίες και δεν θα γύριζαν ποτέ πίσω. Όπλα και πολεμοφόδια στο νησί δεν υπήρχαν, οι αποθήκες ήταν άδειες. Οι υποσχέσεις των Άγγλων για διανομή οπλισμού δεν τηρήθηκαν.
Με την εισβολή των Γερμανών, μεταφέρθηκαν στην Κρήτη γύρω στους 30.000 άντρες των συμμαχικών δυνάμεων Άγγλων, Νεοζηλανδών και Αυστραλών χωρίς το βαρύ οπλισμό τους και από ελληνικής πλευράς 8 τάγματα αγύμναστων νεοσύλλεκτων και η πρώτη τάξη της Σχολής Ευελπίδων. Τη Διοίκηση των Βρετανικών και Ελληνικών Δυνάμεων Κρήτης ανέλαβε ο Διοικητής της 2ης Νεοζηλανδικής Μεραρχίας Υποστράτηγος Φρέϊμπεργκ.
Η οργάνωση της άμυνας του νησιού από τους Συμμάχους αποδείχτηκε λανθασμένη και διάτρητη, δεδομένου ότι περίμεναν απόβαση των Γερμανών από θαλάσσης και όχι από αέρος. Οι στρατιωτικές τους δυνάμεις εγκατέλειψαν τις θέσεις τους την 7η μέρα, στην κρισιμότερη στιγμή του αγώνα.
Η Επιχείρηση κατάληψης της Κρήτης -«Ερμής» (Mercury) όπως ονομάστηκε- αποφασίστηκε από τον Χίτλερ στις 21 Απριλίου 1941, έπειτα από εισήγηση του στρατηγού Κουρτ Στούντεντ, (επικεφαλής της μεραρχίας αλεξιπτωτιστών). Σ’ ένα μήνα οι Γερμανοί μετάφεραν στην νότα Ελλάδα τις επίλεκτες δυνάμεις των αλεξιπτωτιστών τους -δηλ. ό,τι καλύτερο διέθετε ο στρατός του Γ΄ Ράιχ- από όλα τα μέτωπα. Τα αεροπλάνα της Luftwaffe συγκεντρώθηκαν στα αεροδρόμια του Ελληνικού, της Κορίνθου, των Μεγάρων και της Τανάγρας και άρχισε η προετοιμασία. Το σύνολο των γερμανικών δυνάμεων που θα έπαιρναν μέρος στην επίθεση κατά της Κρήτης ανερχόταν σε 22.750 άνδρες, 1.370 αεροπλάνα και 70 πλοία. Η γερμανική επίθεση άρχισε, το πρωί της 20ης Μαΐου 1941 με σφοδρό αεροπορικό βομβαρδισμό και μαζικές ρίψεις αλεξιπτωτιστών.
Το κέντρο βάρους της επίθεσης στράφηκε στα δυτικά, με σκοπό να καταληφθεί το αεροδρόμιο του Μάλεμε, για να μπορούν στην συνέχεια να προσγειωθούν τα γερμανικά μεταγωγικά αεροπλάνα. Στις περιοχές Ρέθυμνου και Ηρακλείου η γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε από τις απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας.
Την αυγή της 20ής Μαΐου σμήνη βομβαρδιστικών και διωκτικών αεροπλάνων ξεκίνησαν ένα ανελέητο και καταιγιστικό βαρβαρισμό της ευρύτερης περιοχής των Χανίων. Ακολούθησαν τα σμήνη των μεταγωγικών αεροπλάνων γιούνκερς και των ανεμοπλάνων, που μετέφεραν τους αλεξιπτωτιστές με τα πολεμοφόδια τους. Το απόγεμα της ίδιας μέρας το μέτωπο απλώθηκε μέχρι το Ηράκλειο.
Η από αέρος επίθεση των επίλεκτων χιτλερικών στρατευμάτων δημιούργησε την παραδοξότερη μάχη της ιστορίας. Ήταν μια εικόνα φοβερή και πρωτόγνωρη. Για πρώτη φορά η Κρήτη κι όλος ο κόσμος αντιμετώπιζε αυτόν το καινούριο τρόπο πολέμου. Οι πάντες αιφνιδιάστηκαν. Ταυτόχρονα όμως αιφνιδιάστηκαν και οι Γερμανοί εισβολείς, καθώς για πρώτη φορά, θα αντιμετώπιζαν έναν απροσδόκητο αντίπαλο, έναν μαχόμενο λαό που τους «υποδέχτηκε» μ’ απίστευτη γενναιότητα. Μέχρι τότε, τα χιτλερικά στρατεύματα στην προέλαση τους στις άλλες χώρες, εύρισκαν μπροστά τους μόνο στρατιωτικές δυνάμεις. Περίμεναν ότι ο Κρητικός πληθυσμός θα φερνόταν με συμπάθεια στους στρατιώτες τους ή ότι θα έμενε τουλάχιστον ουδέτερος και έτσι θα έκαναν παρέλαση. Δεν έκαναν τον κόπο να μελετήσουν την Κρητική ιστορία για να καταλάβουν τι θα έβρισκαν μπροστά τους. Έτσι ενώ χρειάστηκαν μόλις 8 μέρες για να καταλάβουν ολόκληρη Γαλλία, η Κρήτη άντεξε περισσότερο και με τρομερές απώλειες για τα Γερμανικά στρατεύματα.
Ο δαιμονισμένος βόμβος των αεροπλάνων που ορμούσαν να σπαράζουν το νησί αφύπνισε το ορμέμφυτο πολεμικό ένστικτο του κρητικού λαού και ασυνείδητα, χωρίς δεύτερη σκέψη βρέθηκαν άπαντες στο πεδίο της μάχης.
«… απού ‘χει άρματα ας βαστά, κι απού δεν έχει ας βρίσκει»
Καθώς οι ουρανοκατέβατοι επιδρομείς έπεφταν σαν ακρίδες στα χωράφια, στ’ αμπέλια, στα λιόφυτα, στις ταράτσες των σπιτιών, στους δρόμους και προσπαθούσαν να ανασυνταχτούν και να ενωθούν σε μεγαλύτερες ομάδες, έβρισκαν μπροστά τους άντρες και γυναίκες, παιδιά και γερόντους, που παραμόνευαν κρυμμένοι πίσω από κάθε φυσικό προκάλυμμα. Πίσω από κάθε σπίτι, πίσω από κάθε δέντρο και θάμνο, σκορπισμένοι παντού στους κάμπους και στις πλαγιές και κτυπούσαν μ’ ότι είχαν, με μαχαίρια, με παλιοντούφεκα, με κυνηγετικά όπλα, με ραβδιά, με τσεκούρια, με γεωργικά εργαλεία, ακόμα και με πέτρες. Μετά από λίγο θα τους πολεμούσαν με τα όπλα που θα τους έπαιρναν. Μέσα στο κρητικό πληθυσμό, δια μιας ξύπνησε, το ηρωικό παρελθόν των περασμένων γενεών και χωρίς δεύτερη σκέψη, πήραν θέσεις μάχης απέναντι στο πάνοπλο εχθρό. Μαζί οι συμμαχικές δυνάμεις, και οι Έλληνες στρατιώτες αποδεκάτισαν τα πρώτα κύματα των επιτιθεμένων. Οι αρχικές απώλειες των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ήταν τρομακτικές.
Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, οι Γερμανοί κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα μικρό προγεφύρωμα στ’ ανατολικά του Ταυρωνίτη ποταμού και να θέσουν υπό τα πυρά τους το αεροδρόμιο Μάλεμε και το ύψωμα 107 που βρισκόταν πίσω του και από το οποίο ελέγχονταν η ευρύτερη περιοχή του αεροδρομίου. Το Μάλεμε αποδείχτηκε ότι ήταν το κομβικό σημείο για τη γενικότερη άμυνα του νησιού, το οποίο χάθηκε κυρίως λόγω των λαθών των Άγγλων και Νεοζηλανδών υπερασπιστών του, παρά των επιτυχών ενεργειών των Γερμανών. Η οργάνωση της άμυνας αποδείχτηκε πλημμελής, υπήρξε ασυνεννοησία μεταξύ των μονάδων και εγκατάλειψη των θέσεων άμυνας μέσα στ’ αεροδρόμιο την δεύτερη μέρα. Έτσι οι Γερμανοί κατέλαβαν το αεροδρόμιο του Μάλεμε, και προσγείωσαν μ’ οπλιταγωγά ένα σύνταγμα της 5ης ορεινής μεραρχίας και το βαρύ οπλισμό του.
Στις 22 Μαΐου η Γερμανική αεροπορία εξαπολύει σφοδρή επίθεση κατά του Αγγλικού ναυτικού στο λιμάνι της Σούδας και βυθίζει πολλά πλοία. Την ίδια μέρα έγινε προσπάθεια ανακατάληψης του αεροδρομίου του Μάλεμε από τους συμμάχους αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Η 5η ορεινή μεραρχία των Γερμανών αντεπιτέθηκε και διεξήχθησαν μερικές από τις πιο αιματηρές μάχες όλης της επιχείρησης.
Τη νύχτα 23/24 Μαΐου οι βρετανο-ελληνικές δυνάμεις συμπτύχθηκαν ανατολικότερα. Από την ημέρα αυτή η πρωτοβουλία των επιχειρήσεων περιήλθε στους Γερμανούς, ενώ η τύχη της νήσου είχε πλέον κριθεί. Στις 26Μαΐου καταλαμβάνεται ο Γαλατάς. Οι συμμαχικές δυνάμεις μάχονται για να προστατέψουν τα Χανιά.
Στις 27/5 ο αρχιστράτηγος της Μέσης Ανατολής Ουέιβελ στέλνει μήνυμα να αποχωρήσουν οι συμμαχικές δυνάμεις από την Κρήτη. Για τη μεταφορά και τη διάσωσή τους στέλνονται πλοία του βρετανικού στόλου στα Σφακιά. Αυτή τη μέρα καταλαμβάνονται τα Χανιά και το λιμάνι της Σούδας. Ο αγώνας συνεχίσθηκε σκληρός μέχρι την 29η Μαΐου, οπότε άρχισε η εκκένωση της Κρήτης από τις συμμαχικές δυνάμεις και η οποία κατά το μεγαλύτερο μέρος ολοκληρώθηκε το βράδυ της 31ης Μαΐου.
Η Μάχη της Κρήτης υπήρξε ανελέητη και καταστροφική για τους ως τότε αήττητους Γερμανούς, με σημαντικότερη συνέπεια την αχρήστευση της επίλεκτης Μεραρχίας τους -των Αλεξιπτωτιστών- που αποδεκατίστηκε. Στο μέλλον δεν θα μπορούσε να αναλάβει καμιά σοβαρή αποστολή, ούτε θα επιχειρηθεί παρόμοια επιχείρηση μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η νίκη τους αποδείχτηκε πύρρειος
Η Μάχη της Κρήτης αντέστρεψε τη χρονολογική σειρά των σχεδίων του Γερμανικού επιτελείου. Επέφερε ριζική μεταβολή στην πορεία όλου του πολέμου. Η Μάχη της Κρήτης καθυστέρησε την επίθεση κατά της Ρωσίας που είχε προγραμματιστεί για τις 18 Μαΐου 1941 και έδωσε τη δυνατότητα στους Ρώσους να κερδίσουν το χρόνο που χρειαζόταν για την άμυνά τους.
Οι απώλειες των Γερμανών στην επιχείρηση κατάληψης της Κρήτης ήταν τεράστιες. Οι απώλειες της πρώτης μέρας ήταν μεγαλύτερες από τους ως τότε νεκρούς που είχε η Βέρμαχτ στην κατάληψη όλων των χωρών της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης.
Οι Γερμανοί, σύμφωνα με δικά τους στοιχεία, είχαν 3.986 νεκρούς και αγνοούμενους, 2.594 τραυματίες, ενώ έχασαν 370 αεροπλάνα. Σύμφωνα, όμως, με συμμαχικούς υπολογισμούς, οι γερμανικές απώλειες ξεπέρασαν τις 16.000. Η επίλεκτη μεραρχία αλεξιπτωτιστών, αποδεκατισμένη και εξαρθρωμένη, δεν επρόκειτο να παίξει στο μέλλον κανένα ουσιαστικό ρόλο. Η Κρήτη, όπως αναγκάσθηκε να διαπιστώσει ο επικεφαλής της επιχείρησης πτέραρχος Στούντεντ, υπήρξε «ο τάφος των Γερμανών Αλεξιπτωτιστών».
Οι απώλειες για τους Συμμάχους επί συνόλου 28.500 ανδρών: ήταν 3.500 στρατιώτες νεκροί, 1.900 τραυματίες και 13.500 αιχμάλωτοι, αγνοούμενοι και 8 πολεμικά πλοία βυθισμένα. Οι απώλειες για τους Έλληνες παραμένουν άγνωστες.
Ο Ουίνστων Τσώρτσιλ στ’ απομνημονεύματα του γράφει: «Η Μάχη της Κρήτης, την εποχή που διεξήχθη υπήρξε από πολλές απόψεις ένα γεγονός μοναδικό στο είδος του. Τίποτε ανάλογο δεν είχε γίνει έως τότε. Ήταν η πρώτη αεροπορική επίθεση σε μεγάλη κλίμακα πού αναφέρεται στα πολεμικά χρονικά το γερμανικό Αεροπορικό Σώμα αντιπροσώπευε το εκλεκτό τμήμα της Νεολαίας του Χίτλερ και αποτελούσε τη φλογερή προσωποποίηση του τευτονικού πνεύματος εκδικήσεως για την ήττα του 1918. Οι γενναίοι, θαυμάσια εκπαιδευμένοι και απόλυτα αφοσιωμένοι αυτοί αλεξιπτωτιστές ήταν το άνθος της γερμανικής νεολαίας. Είχαν μια γεμάτη πάθος απόφαση να θυσιάσουν τη ζωή τους στο βωμό της δόξας της πατρίδας τους και ήθελαν να εγκαθιδρύσουν τη γερμανική ηγεμονία σε όλον τον κόσμο… Οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν όλες τις δυνάμεις που μπορούσαν να διαθέσουν. Αυτό θα ήταν το θαμαστότερο αεροπορικό κατόρθωμα του Γκέρινγκ … ο Γκέρινγκ δεν διέθετε παρά μόνον αυτήν την 7η αερομεταφερόμενη μεραρχία, που καταστράφηκε στη Μάχη της Κρήτης. Περισσότεροι από 5.000 από τους στρατιώτες της, οι πιο γενναίοι, σκοτώθηκαν και η διάρθρωση αυτής της μονάδας ουσιαστικά καταστράφηκε. Ποτέ πια δεν εμφανίστηκε πιο αξιόλογη δύναμη ….η απώλεια των εκλεκτών τους πολεμιστών στέρησε τους Γερμανούς από το τρομερό εκείνο όπλο, πού ήταν η αεροπορία τους και οι αλεξιπτωτιστές τους, όπλο που θα μπορούσε να παίξει ρόλο στα μεταγενέστερα γεγονότα της Μέσης Ανατολής. Στην Κρήτη ο Γκέρινγκ κέρδισε μια Πύρρεια νίκη, γιατί με τις δυνάμεις που σπατάλησε εκεί θα μπορούσε εύκολα να κατακτήσει την Κύπρο, το Ιράκ, τη Συρία και ίσως ακόμη και την Περσία… Διέπραξε την ανοησία να αφήσει να του διαφύγουν αυτές οι μεγάλες ευκαιρίες, με το να θυσιάσει τις αναντικατάστατες αυτές δυνάμεις σ ένα θανάσιμο αγώνα, πού διεξάγετε συχνά σώμα προς σώμα…»
Το μεγαλείο ενός λαού, που κράτησε ψηλά την περηφάνια και την αξιοπρέπεια
Η μάχη της Κρήτης αποτελεί ένα κορυφαίο ιστορικό γεγονός της νεότερης ιστορίας μας, που οι διαστάσεις του ξεπέρασαν τα περιορισμένα όρια της Ελλάδας και σημάδεψαν την εξέλιξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Η Μάχη της Κρήτης χαρακτηρίστηκε – από τους ιστορικούς- μοναδική, η πιο πρωτότυπη και η πιο παράδοξη μάχη στην ιστορία των πολέμων. Χαρακτηρίστηκε παράδοξη και μοναδική όχι μόνο γιατί για πρώτη φορά έγινε επιχείρηση κατάληψης μιας περιοχής μόνον από τον αέρα, αλλά και γιατί παράλληλα προς τη μάχη, που έδωσαν λίγες συντεταγμένες Ελληνικές και συμμαχικές στρατιωτικές μονάδες με τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές, έγινε και μια άλλη πρωτοφανής και ηθικώς ασύγκριτα σημαντικότερη από την πρώτη. Ένας λαός άοπλος, εντελώς αυθόρμητα έσπευσε να συγκρουστεί με το φτερωτό επιδρομέα του ισχυρότερου πολεμικού κράτους του κόσμου. Η μοναδικότητά της πηγάζει απ’ αυτή την αυθόρμητη, άμεση και καθολική αντίσταση του πληθυσμού. Ήταν η πρώτη ένοπλη παλλαϊκή εθνική αντίσταση εναντίον του Άξονα.
Ιδού τι γράφει στην επίσημη έκθεσή του ένας Γερμανός αξιωματικός, πού έλαβε μέρος στην επιχείρηση: «Οι ίδιοι εμείς είχαμε πέσει για παρόμοιες πολεμικές επιχειρήσεις και στη Γαλλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά η αιφνιδιαστική και τρομακτική μας επίθεση σκόρπιζε τον πανικό στον άμαχο πληθυσμό και απομάκρυνε τους στρατιωτικούς που έτρεχαν να παραδοθούν. Ενώ στην Κρήτη κανένας δεν φοβόταν. Κανένας δεν έφευγε. Κανένας δεν παραδινόταν. Οι σφαίρες σφύριζαν στ’ αυτιά μας μόλις ξεμπουκάραμε από την καταπακτή του αεροπλάνου και ώσπου να πέσουμε στη Γη. Όσοι πατούσαμε το χώμα ζωντανοί, βλέπαμε ένα μαινόμενο πλήθος να μας επιτίθεται, χωρίς να φοβάται τα επαναληπτικά μας όπλα και τις χειροβομβίδες μας. Στην Κρήτη μόνο οι πέτρες δεν σηκώνονταν μονάχες τους να μας χτυπούν. Τα πάντα μάς πολεμούσαν και ‘μεις πολεμούσαμε ως την ύστατη στιγμή».
Φωτογραφίες από την επιχείρηση κατάληψης της Κρήτης
Σχετικό το: Η μάχη του Γαλατά 20 – 26 Μαΐου 1941