ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΣΤΙΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, XANIA ΝΕΩΡΙΑ 24-5-2003
Προσκεκλημένος της Νομαρχίας Χανίων, ο Μίκης Θεοδωράκης εκφώνησε τον πανηγυρικό στις εκδηλώσεις για τη Μάχη της Κρήτης το 2003. Αφού ευχαρίστησε στην αρχή τους οργανωτές για την ανάθεση της ομιλίας, προχώρησε την ομιλία του αποτίοντας φόρο τιμής στους γονείς, τους συγγενείς, τους συγχωριανούς, τους Κρητικούς, αλλά και όλους τους άλλους στρατιώτες, αξιωματικoύς ευέλπιδες, Νεoζηλανδούς και Αυστραλούς που πολέμησαν για την ελευθερία της Κρήτης. Και συνέχισε:
“Ο κάθε άνθρωπος μεγαλώνει με τις παρακαταθήκες των προγόνων του. Οι ιστορικές παραδόσεις πλάθουν τους λαούς και τα ιστορικά σύμβολα δημιουργούν τους χαρακτήρες των ανθρώπων.
Η πίστη στις ηθικές αρχές και αξίες αποτελεί νομίζω το βασικό δίδαγμα που όλες οι γενιές των Ελλήνων από το 1821 έως χτες ακόμα κληρονομούν η μία στην άλλη με την ευχή η πίστη και η αφοσίωση σ’ αυτές τις ηθικές αξίες και αρχές να χαρακτηρίζει τόσο την προσωπική ζωή του καθενός όσο και την συλλογική μας συμπεριφορά και στάση σαν κοινωνία και σαν έθνος.
Στη σύγχρονη εποχή μετά τους Bαλκανικούς αγώνες ξεχωρίζουν δύο μεγάλα σύμβολα: Το ΟΧΙ των Ελλήνων στον Μουσολίνι που οδήγησε στην πρώτη συμμαχική νίκη επί των δυνάμεων του φασισμού στα βουνά της Αλβανίας και η Μάχη της Κρήτης που αναπτέρωσε το ηθικό των σκλαβωμένων λαών της Ευρώπης ντρόπιασε τις αήττητες έως τότε δυνάμεις της Βερμαχτ και καθυστέρησε την εισβολή των Χιτλερικών στην Σoβιετική Ένωση με αποτέλεσμα να τους βρει ο χειμώνας και να τους σταματήσει μπροστά στην Μόσχα.
*
Μέσα στην δεκαετία 1930 η ανάπτυξη της Χιτλερικής Γερμανίας υπήρξε τόσο ραγδαία. που έκοψε κυριολεκτικά την ανάσα όλων των Λαών της γης και ιδιαίτερα της Ευρώπης. Ξαφνικά στα 1938-39 εμφανίζεται μια καινούρια Γερμανία που με βάση μια ρατσιστική, επιθετική ιδεολογία απειλεί τους γεiτoνές της, δηλώνει ότι στόχος της είναι η παγκόσμια ηγεμονία για 1000 χρόνια και –το πιο σημαντικό- αποκαλύπτει μπροστά στα έντρομα μάτια Λαών και Κυβερνήσεων μια τρομακτική δύναμη πυρός σε στρατό, τανκς, πυροβόλα, θωρηκτά, υποβρύχια και αεροπλάνα.
Από την άποψη της τεχνολογίας του πολέμου η Χιτλερική Γερμανία εμφανίζεται έτσι να είναι μια εποχή πιο μπροστά από όλους τους άλλους. Οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις της εποχής (Γαλλία, Αγγλία, Ηνωμένες Πολιτείες και Σοβιετική Ένωση) δεν έφταναν την εποχή εκείνη ούτε στo 50% της δύναμης κρούσης της Χιτλερικής πολεμικής μηχανής. Ήταν επόμενο ο τρόμος να κατακυριεύσει τους Λαούς και της Κυβερνήσεις της Ευρώπης.
Οι πρώτες επιθετικές ενέργειες του Χίτλερ έμοιαζαν περισσότερο με περίπατο παρά με πόλεμο. Ξεκίνησε με την προσάρτηση του Σάαρ στη Γαλλία. Συνέχισε με την πανηγυρική είσοδο του γερμανικού στρατού πρώτα στην Αυστρία και στη συνέχεια στην Τσεχοσλοβακiα. Και όλα αυτά χωρίς να. πέσει ούτε ένας πυροβολισμός.
Την εποχή εκείνη στην Ελλάδα υπήρχε η Δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά και ήταν επόμενο ο αθηναϊκός τύπος να προβάλει με θετικό τρόπο αυτά τα επιτεύγματα του Χίτλερ. Την ίδια εποχή που συνέβαιναν τα παραπάνω οι Κυβερνήσεις της Αγγλίας και της Γαλλίας προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να εξευμεvίσουν τον Χίτλερ φτάνοντας πολλές φορές ακόμα και στη γελοιοποίησή τους. Αποκορύφωμα της αυταπάτης ως προς τις τελικές προθέσεις του Χίτλερ υπήρξε η Συμφωνία του Μονάχου που άνοιξε τον δρόμο για την ατιμωτική για τους Τσεχοσλοβάκους κατάκτηση της χώρας τους. Από την άλλη μεριά η Σοβιετική Ένωση που φοβόταν μια ενδεχόμενη συνεργασία των Δυτικών Δυνάμεων με τη Γερμανία κάτω από τα λάβαρα μιας αντικομουνιστικής σταυροφορίας συνήψε συνθήκη ειρήνης με την Γερμανία. Συγχρόνως η Ιταλία –σύμμαχος του Χίτλερ- κατέλαβε την Aλβανία και έφτασε στα σύνορα μας απειλητικά.
Όπως αποδεικνύεται σήμερα, ο βασικός στόχος του Χίτλερ ήταν να δημιουργήσει υπό την αιγίδα του την Ενωμένη Ευρώπη και να κατακτήσει βασικά τη Σοβιετική Ένωσή έως τα Ουράλια εξασφαλίζοντας έτσι τις πρώτες ύλες και φθηνά εργατικά χέρια. Από κει και πέρα σχεδίαζε να πάει παραπέρα, στη μέση Ανατολή με τα πλούσια πετρέλαια, στην Αφρική για στην Ασία, ώστε κάποτε να έχει τη δύναμη να χτυπήσει μετωπικά τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στα σχέδια του υπήρχαν δύο κατηγορίες ανθρώπων, οι Άριοι και οι άλλοι. Από τους άλλους οι Εβραίοι, οι Τσιγγάνοι, οι Σλάβοι και οι Βαλκάνιοι θα έπρεπε να εξοντωθούν και έως να γίνουν ανδράποδα στην υπηρεσία των Αρίων.
Όμως η μάσκα του Χίτλερ ως προς τις πραγματικές προθέσεις του και έπεσε με την επίθεση κατά της Πολωνίας. Εκεί άλλωστε φάνηκε για πρώτη φορά η τρομακτική δύναμη πυρός, ο ρόλος των τανκς σε συνδυασμό με την παρουσία της Αεροπορίας που μέσα σε λίγες μέρες μετέβαλε σε ερείπια τις πολωνικές πόλεις εξοντώνοντας χιλιάδες αμάχους για πρώτη φορά με τόση έκταση στην παγκόσμια ιστορία. Αυτή ήταν η μια όψη του νομίσματος, η στρατιωτική υπεροχή. Η άλλη υπήρξε χειρότερη γιατί για πρώτη φορά ο Χίτλερ αποφάσισε να εφαρμόσει στην πράξη τις ρατσιστικές του θεωρίες. Έτσι πρώτον διέγραψε την Πολωνία από το χάρτη σαν αυτοτελές έθνος, δεύτερον όσοι Πολωνοί είχαν άρια χαρακτηριστικά θα έμπαιναν στην διαδικασία του εκγερμανισμού τους ενώ οι υπόλοιποι ήταν καταδικασμένοι να ζήσουν σε στρατόπεδα εξοντωτικής εργασίας και τρίτον διέταξε να εξοντωθούν αμέσως όλοι οι Πολωνοί διανοούμενοι, επιστήμονες, καθηγητές, καλλιτέχνες, ώστε η Πολωνία να πάψει να έχει πραγματική εκπροσώπηση και να σβήσει πιο γρήγορα ως έθνος.
Αυτή η πρωτοφανής σε αγριότητα επίθεση κατά της Πολωνίας αφύπνισε τις κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Αγγλίας που αναγκάστηκαν να κηρύξουν το πόλεμο κατά της Γερμανίας. Έτσι μπαίνουμε σε μια νέα φάση. Οι Γερμανοί είναι τώρα υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουν τη μεγάλη στρατιωτική δύναμη της Γαλλίας που ως εκείνη τη στιγμή τη θεωρούσαν όλοι αήττητη και παράλληλα της Αγγλίας που η κυριαρχία της στις θάλασσες ήταν δεδομένη.
Ο Χίτλερ αδίσταχτος δέχεται την πρόκληση και αρχίζει ο ίδιος την επίθεση. Η μια χώρα πέφτει μετά την άλλη σαν χάρτινος πύργος. Δανία, Νορβηγία, Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία. Μέσα σε λίγους μήνες ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκεται κάτω από την μπότα των ναζί. Τι μένει;
Η Ισπανία του Φράνκο και η Ιταλία του Μουσολίνι. Από την άλλη μεριά η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Ουγγαρία αποδεικνύονται σύμμαχοι πιστοί των Γερμανών.
Οι μόνες χώρες που εξακολουθούν να αρνούνται τη συμμαχία με τον Χίτλερ είναι Γιουγκοσλαβία και η Ελλάδα.
Έτσι τη μεγάλη νύχτα της κατοχής και του τρόμου σκεπάζει την Ευρώπη. Στο μεταξύ το Λονδίνο καίγεται με συνεχείς και ανελέητους βομβαρδισμούς, ενώ όλοι περιμένουν την απόβαση των χιτλερικών δυνάμεων για την κατάκτηση της Μεγάλης Βρετανίας.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες προς το παρόν επικρατούν οι δυνάμεις που θέλουν ουδετερότητα, ενώ ο Στάλιν προσπαθεί να κερδίσει χρόνο περιμένοντας να έρθει η σειρά του.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια θα πρέπει να τοποθετηθεί, να αναλυθεί, να εξηγηθεί και να κατανοηθεί η στάση της Ελλάδας. Το χρησιμοποιώ τη λέξη «Ελλάδα» για να υπογραμμίσω το «ΟΧΙ» του Μεταξά στον Μουσολίνι εξέφραζε ολόκληρο τον ελληνικό λαό.
Πράγματι τη νύχτα της 27ης προς την 28η Οκτωβρίου του 1940 ο Ιταλός Πρεσβευτής ξύπνησε τον Ιωάννη Μεταξά για να του επιδώσει τελεσίγραφο από μέρους του Μουσολίνι με το οποίο του ζητούσε να επιτραπεί η είσοδος του ιταλικού στρατού στη χώρα μας με σκοπό να καταλάβει ορισμένα στρατηγικά σημεία όπως λ.χ. λιμάνια και αεροδρόμια. Εάν η Ελλάδα έλεγε όχι, τότε Ιταλία θα κήρυσσε τον πόλεμο και θα εισέβαλε στη χώρα.
Εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε φως από πουθενά. Οι μόνοι που μπορούσαν να μας βοηθήσουν ήσαν οι Άγγλοι, όμως με πολύ λίγες δυνάμεις, μιας και οι ίδιοι βρίσκονται σε τραγική θέση. Εκ των υστέρων λέγονται πολλά για τη στάση του Μεταξά. Ότι λόγου χάρη παρ’ ότι θαυμαστής του φασισμού, εν τούτοις προέβλεπε την τελική νίκη των συμμάχων. Επίσης ήταν δεδομένη η φιλοαγγλική τοποθέτηση του Γεωργίου Β’ και πιθανώς πολλών αξιωματούχων στο στρατό και στο κράτος. Νομίζω όμως ότι το βασικό στοιχείο που δέσποζε σε κείνες τις κρίσιμες ώρες όπως οι είπα ήταν το φρόνημα του ελληνικού λαού που σίγουρα επηρέασε το Μεταξά την ώρα που απαντούσε το ιστορικό ΟΧΙ στον απεσταλμένο του Ντούτσε.
Όπως είπαμε ήδη ο Χίτλερ πέταξε το προσωπείο με την εισβολή στην Πολωνία. Δεν ήταν πια ο δήθεν σοσιαλιστής που πάλευε για τα δίκαια του λαού του. Ούτε ο ευφυής διπλωμάτης που έπαιζε στα δάχτυλα του τους περιδεείς ηγέτες της Δύσης, τους Νταλαντιέ και τους Τσάμπερλαιν. Ο Χίτλερ χωρίς τη μάσκα του έγινε αιφνιδίως ό,τι μισούσαν περισσότεροι οι Έλληνες. Ο επηρμένος τύραννος, ο αδίσταχτος διεθνής τρομοκράτης, το σύμβολο της κτηνώδους βίας.
Από την άλλη μεριά ο Μουσολίνι φαντάζει στους Έλληνες σαν καρικατούρα του Χίτλερ όταν βομβαρδίζεται ξυπόλητους πολεμιστές στην Αβησσυνία ή όταν κατακτούσε με τρόπο φανφαρόνικο τη μικρή και ανυπεράσπιστοι Αλβανία. Εκεί όμως που οι Έλληνες μίσησαν βαθιά τους Ιταλούς φασίστες και ορκίστηκαν εκδίκηση ήταν τον Δεκαπενταύγουστο του 1940 διάλεξαν τη γιορτή της Παναγίας για να τορπιλίσουν την ΈΛΛΗ, στην ιερή πόλη της Τήνου.
Σήμερα αυτή η στάση των Ελλήνων απέναντι σε δύο εχθρούς με πολλαπλάσια δύναμη νοιάζει φανταστική, μεγαλειώδης και ανεξήγητη. Πώς είναι δυνατόν μέσα σε κείνη την αρνητική συγκυρία, όταν ολόκληρη η Ευρώπη είχε γονατίσει μπροστά στον Χίτλερ και στον Μουσολίνι, η Γαλλία έχει παραδοθεί μέσα σε ένα μήνα, η Σοβιετική Ένωσή περίμενε φοβισμένη και αδύναμη την επίθεση των χιτλερικών, η Αγγλία σφάδαζε περιμένοντας κι αυτή την εισβολή και η Αμερική παρέμενε ουδέτερη, πως είναι δυνατόν να μην υπήρξαν φωνές στη χώρα μας που να καλούσαν το λαό σε συναίνεση και αποδοχή των τετελεσμένων όπως τα εξέφραζε η πλήρης κυριαρχία στην Ευρώπη του φασισμού – χιτλερισμού;
Και να φανταστεί κανείς ότι στην Ελλάδα είχαμε δικτατορικό καθεστώς, που είχε σαν ιδεολογικό πρότυπο τα φασιστικά καθεστώτα του Άξονα. Και ακόμα υπήρχε σχεδόν θεσμοθετημένη η περίφημη Πέμπτη Φάλαγγα, δηλαδή ποικίλοι οπαδοί, προπαγανδιστές και πράκτορες που υμνούσαν φανερά τον Χίτλερ και προέτρεπαν κυβέρνηση και λαό να προσχωρήσουν στο δικό του στρατόπεδο δηλώνοντας υποταγή όπως όλοι οι άλλοι.
Υπήρχαν δηλαδή τρεις παράγοντες ο ένας χειρότερος από τον άλλο : η υποταγή της Ευρώπης, η διδακτορία της 4ης Αυγούστου και η Πέμπτη Φάλαγγα που καλούσαν τους Έλληνες στη λογική της «σύνεσης», της παράδοσης της υποταγής. Από την άλλη πλευρά εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε από πουθενά ούτε η παραμικρή ελπίδα για σοβαρή αντίθεση – αντίσταση στις σιδερόφραχτες ορδές της Βέρμαχτ, στον τρόμο της Γκεστάπο και στην αγριότητα των Ες Ες.
Η μοναδική ελπίδα εκείνη την εποχή ίσως ήταν η ανάληψη της ηγεσίας από τον Ουίνστον Τσόρτσιλ, που με το θανάσιμο μίσος του κατά του Χίτλερ και τη χαλύβδινη πίστη του στην τελική νίκη των δυνάμεων του τώρα στέναζαν κάτω από την μπότα του, έδωσε μια νέα πνοή στην αντίσταση κατά του χιτλερισμού τόσο στην Αγγλία όσο και σε όλο τον κόσμο.
Έτσι το ΟXΙ των Eλλήνων στις δυνάμεις της βίας ανέδειξε την μικρή χώρα μας στην μoναδική δύναμη που μπήκε στην μάχη για την Ελευθερία πλάι στην επίσης μοναδική χώρα που μάχονταν εκείνο τον καιρό τον Χιτλερισμό – Φασισμό, την Μεγάλη Bρετανία.
Παράτολμο αλλά και παράδοξο αυτό το φαινόμενο ενός μικρού και αδύναμου λαού να αψηφά έναν συντριπτικά αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων και να μπαίνει στη μάχη χωρίς την ελάχιστη πρooπτική τελικής νίκης.
Και όμως αυτή την παράλογη αποκοτιά είναι που τιμούμε και δοξάζουμε στις 28 Οκτωβρίoυ. Είναι η Μάχη στα βουνά της Αλβανίας αυτή που μας είχε γεμίσει με υπερηφάνεια. Άραγε γιατί; Τι είναι αυτό που μας γεμίζει με ικανοποίηση και που φουντώνει μέσα μας την πίστη και την αγάπη μας για τον τόπο, τις παραδόσεις και τις ηθικές αξίες με τις οποίες γαλουχηθήκαμε;
Μήπως είναι η χαρά που νοιώθουμε από το γεγονός ότι μπορέσαμε για άλλη μια φορά στη διάρκεια αυτής της υπέρτατης δοκιμασίας που ήταν ο Β’ Παγκόσμιoς Πόλεμος να απoδεiξουμε ότι παραμένουμε πιστοί στον εαυτό μας – στην ιστορική του διάσταση- που μας θέλει αντiθετoυς στην τυφλή βία, αντίθετους στους υπερφίαλους ισχυρούς και παράλληλα υπερασπιστές των μεγάλων ιδανικών της Ειρήνης και της Ελευθερίας του Δικαίου και των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων που συνθέτουν την εθνική μας οντότητα και αξιοπρέπεια;
Κερδίσαμε ή χάσαμε από την στάση μας αυτή; Εξαρτάται με ποιο πρίσμα μετρά κανείς τα μεγέθη που χτίζουν τους Λαούς.
Ο πόλεμος κατά της Ιταλίας μπορεί να χαρακτηριστεί παλλαϊκός, γιατί πλάι στον στρατό επιστρατεύτηκε με ενθουσιασμό όλος ο ελληνικός λαός. Και γι’ αυτόν τον λόγο μπορέσαμε να διώξουμε τον ιταλικό στρατό από την Ήπειρο και να απελευθερώσouμε όλη την Βόρειο Ήπειρο φτάνοντας βαθιά μέσα στην Αλβανία. Όμως ο αγώνας ήταν άνισος και όταν μετά από έξι μήνες τα Χιτλερικά στρατεύματα ήρθαν να βοηθήσουν τους ηττημένους Ιταλούς, ο αγώνας έγινε αδύνατος, Ήδη ο ισχυρός στρατός της Γιουγκοσλαβίας είχε σαρωθεί μέσα σε λίγες μέρες από την ορμητική επέλαση των σιδηρόφρακτων ναζί.
Η νύχτα της ξένης Κατοχής σκέπαζε και την Ελλάδα. Ο φόβος και ο τρόμος είχε γίνει το κυρίαρχο στοιχείο στη ζωή των Ελλήνων. Έτσι όταν η Bέρμαχτ αποφάσισε να επιτεθεί στην Κρήτη, όλοι πίστεψαν πως οι Γερμανοί θα έκαναν έναν απλό και άνετο περίπατο στην Μεγαλόνησο.
Κάτω απ’ αυτές τις νέες συνθήκες το ΟΧΙ των Κρητικών ήταν πολύ πιο απρόβλεπτο και γι’ αυτό πιο ηχηρό και πιο λαμπερό από εκείνο το ΟΧΙ των Ελλήνων λίγους μήνες πιο πριν. Ήταν μια πελώρια λάμψη που φώτισε ξαφνικά τον κατάμαυρο ουρανό της Ελλάδας, της Ευρώπης, τού κόσμου όλου. Όμως αυτή η νέα αποκοτιά, η κουζουλάδα των Κρητικών είχε και ένα άλλο χαρακτηριστικό που την έκανε να ξεχωρiζει ακόμα πιο πολύ. Στην Κρήτη δεν ήταν η Κυβέρνηση, το Κράτος, ο Στρατός που είπαν το ΟΧΙ αλλά σκέτος ο Λαός. Και μάλιστα ένας Λαός oυσιαστικά άοπλος. Πόσο θάρρος αλήθεια, θα έπρεπε να ‘χει κανείς για να απoφασiσει να αντιταχθεί στον φοβερότερο στρατό της εποχής με τσεφτέδες, μαχαίρια, τσεκούρια και πέτρες…
Κατηγόρησαν τότε οι Γερμανοί με τα ανακoινωθέντα του Στρατηγεioυ του Χίτλερ πως οι Κρητικοί δεν σέβονταν τη συνθήκη της Γενεύης γιατί πυροβολούσαν τους αλεξιπτωτιστές όταν ήταν ακόμα στον αέρα. ΟXl, να τους άφηναν να πατήσουν το χώμα πάνοπλοι καθώς ήταν σαν αστακοί με μυδραλιοβόλα και χειροβομβίδες και μάλιστα να τους χαιρετήσουν ιπποτικά «Καλώς όρισες, κουμπάρε…». Και όμως θυμάμαι πως υπήρχαν σχόλια στις εφημερίδες αλλά και σε ορισμένους κύκλους στη χώρα μας πως οι Κρητικοί είναι βάρβαροι.., Όμως αν αγαπάς την πατρίδα σου, αν βάζεις πάνω απ’ όλα την ελευθερία της χώρας σου κι αν αψηφάς τον θάνατο, ε τότε κάλλιο να ‘σαι βάρβαρος παρά πολιτισμένος!
Τι ήθελαν όμως να πουν με αυτή τη λέξη «πολιτισμένος»; Όταν σκοτώνεις με αεροπλάνα., με τανκς και φλογοβόλα, τότε επειδή είσαι κράτος κι επειδή είσαι στρατός opγανωμένoς, σκοτώνεις και μπορείς να σκοτώνεις πoλιτισμένα, ενώ όταν πολεμάς με νύχια και με δόντια, με τσεφτέδες και με πέτρες υπερασπιζόμενος την πατρική σου γη, τότε είσαι άτακτος, αντάρτης, βάρβαρος, τρομοκράτης.
Δεν ξέρετε πόσο έγινα από τότε περήφανος που εμείς οι Κρητικοί διδάξαμε πρώτοι σε όλη την Ευρώπη αυτή τη βαρβαρότητα που σε λίγο καιρό θα την ονομάζανε «Εθνική Αντίσταση». Ναι η Εθνική Αντίσταση των απλών ανθρώπων, των απλών πατριωτών κατά του φασισμού ξεκίνησε απ’ τα χωριά και τους κάμπους της Kρήτης. Είναι η Μάχη της Κρήτης!
Ας σκεφτούμε για μια στιγμή πως τα πράγματα είχαν γίνει διαφορετικά. Ότι λ.χ. ο Κρητικός Λαός αντί να υπoδεχθεί τους Γερμανούς με τις πέτρες είχε αποφασίσει τότε να τους καλωσορίσει με λουλούδια και λόγια υποταγής. Ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα; Ποια θα ήταν η εξέλιξη του Κρητικού Λαού. Θα ήμαστε οι ίδιοι ή διαφορετικοί; Θα ήμαστε περήφανoι ή θα ντρεπόμαστε; Και θα ντρεπόμαστε για ποιο λόγο; Μήπως γιατί θα είχαμε φτύσει επάνω στο αίμα που έχυσαν οι πρόγονοί μας για τηv ελευθερία. την Τιμή και την Δόξα της Κρήτης;
Θα μου πείτε ότι λέω λέξεις – λέξεις – λέξεις που ειδικά σήμερα έπαψαν να μετρούν, γιατί δεν έχουν καμία αξία στο Χρηματιστήριο. Σήμερα που όλα τα υπολογίζουν σε δολάρια και ευρώ, μ’ αυτή τη λογική που δυστυχώς κυριαρχεί παντού και φυσικά και στη χώρα μας, Θα ήταν καλλίτερα να τα είχαμε βρει με τους Γερμανούς και να είχαμε αποφύγει τις μεγάλες καταστροφές, τους νεκρούς, τους τραυματίες, τα καμένα χωριά, τους φυλακισμένους, τις διώξεις και την σκλαβιά. Στο κάτω-κάτω την εποχή που οι κουζουλοί Κρητικoί μπήκαν στη μάχη -χωρίς να το σκεφτούν γιατί κάποια φωνή τους έκραζε μέσα τους «Υπερασπίσου την Κρήτη! Πολέμησε για την Κρήτη! Θυσιάσου για την Κρήτη!», ο Χίτλερ ήταν ο αδιαμφισβήτητος νικητής, ο μοναδικός κυρίαρχος, ο αυριανός σίγουρος πλανητάρχης. Και ήδη λαοί με μεγάλη δύναμη όπως λ.χ. οι Γάλλoι εiχαν σκύψει το κεφάλι αναγνωρίζοντας την υπεροχή του.
Εδώ θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ο Χίτλερ έχοντας θαυμασμό για την αρχαία Ελλάδα φέρθηκε διαφορετικά στον Ελληνικό στρατό και αντίθετα από ότι έκανε αλλού, που έστελνε τους αιχμάλωτους σε στρατόπεδα, εδώ τους άφησε να πάνε στα σπίτια τους. Είναι λοιπόν πιθανό αν οι Έλληνες είχαν ακολουθήσει τους το δημοτικό τραγούδι που λέει «Βασίλη κάτσε φρόνιμα να γίνεις νοικοκύρης…», η συμπεριφορά του στρατού κατοχής θα ήταν διαφορετική όπως λόγου χάρη με τους Γάλλους του Βυσί και ακόμα καλύτερη.
Δεν ήταν λοιπόν ένα σοβαρό δέλεαρ η μικρή Ελλάδα να γίνει κατά κάποιο τρόπο συνεταίρος με τους μεγάλους και ισχυρούς εκείνου του καιρού, τους Γερμανούς τους Ιταλούς και τους Ιάπωνες;
Tην ίδια εποχή στο σπίτι μας στην Τρίπολη είχαν επιτάξει δυο δωμάτιο κι έμειναν δύο Γερμανοί συνταγματάρχες που μας έλεγαν και μας ξανάλεγαν «Εμείς οι Γερμανοί αγαπάνε μόνο δύο λαούς στο κόσμο, τους Ιάπωνες και τους Έλληνες». «Και όχι τους Ιταλούς;» τους ρωτούσε εγώ. «Όχι, όχι» απαντούσαν. « Μόνο τους Έλληνες».
Ιστορική ευκαιρία λοιπόν να πάμε μαζί τους, μαζί με τους σίγουρους νικητές αποκομίζοντας τα οφέλη απ‘ αυτή μας την επιλογή. Έπρεπε όμως γι αυτό να πουλήσουμε πρώτα την ψυχή μας το διάβολο. Θα μου πείτε, μήπως αυτό δεν έκαναν, τόσοι και τόσοι άλλοι ισχυρότεροι; Η απάντηση των Ελλήνων και αργότερα των Κρητικών ήταν απλή και ξεκάθαρη. «Εσείς ναι. Μπορέσετε να το κάνετε. Εμείς ΟΧΙ! Γιατί είμαστε Έλληνες».
Ήταν λάθος λοιπόν που πληρώσαμε την αποκοτιά μας με τόσες και τέτοιες αβάστακτες θυσίες; .
Κι έτσι φτάνουμε στην καρδιά στην πεμπτουσία της ιστορικήc πράξης που λέγεται «Μάχη της Κρήτης». Δηλαδή αν η λέξη «Έλληνες» εξακολουθεί να παραπέμπει σε αξίες πέρα από τις τρέχουσες που μας προτρέπουν να κάνουμε αυτό που μπoρoύμε. Μήπως δηλαδή αυτό που μας δίδαξε ο Νίκος Καζαντζάκης «Να κάνουμε αυτό που δεν μπορούμε» εξακολουθεί να χαρακτηρίζει την πεμπτουσία της έννοιας «Eλλάδα» αν την εξετάσει κανείς ιστορικά, φιλοσοφικά, πολιτιστικά, διαχρονικά; Μήπως δηλαδή η αξία του ΟΧΙ των Ελλήνων και στη συνέχεια του ΟΧΙ των Κρητικών έγκειται στο γεγονός ότι μπόρεσαν να πράξουν αυτό που δεν ήταν ανθρωπίνως δυνατό να μπορέσουν να πράξουν λόγω του συντριπτικού γι’ αυτές συσχετισμoύ δυνάμεων. Μήπως δηλαδή η ουσία των παραδόσεών μας είναι η υπέρβαση, η αποκοτιά, η θυσία στη υπεράσπιση ορισμένων αρχών απαράβατων. Απαράβατων αλλά τόσο ισχυρών, τόσο δυνατών και τόσο ζωντανών που να κάνουν τον απλό Λαό της Kρήτης να σηκωθεί και να αψηφήσει τον θάνατο, γιατί κάποια φωνή μέσα του τού έλεγε: «Ίσαμε εδώ! Από το σύνορο αυτό του Χρέους και πέρα δε θα σε αφήσω να περάσεις. Ας είσαι και δράκος. Ας εiσαι και Χίτλερ. Ας είσαι και ο ίδιος ο διάβολος. Έτσάμ’ εγώ!».
Και αλίμονό μας, αγαπητoί συμπατριώτες και φίλοι, αν σβήσει από τα χείλη μας κι από τα χείλη των γενεών που έρχονται αυτό το «Έτσαμ’ εγώ».
Από την άποψη αυτή η Μάχη της Κρήτης δεν αποτελεί μόνο ένα στρατιωτικό ιστορικό γεγονός αλλά κυρίως μια ολόκληρη Φιλοσοφία, ένα ηθικό Σύμβολο, μια πράξη που επανατοποθετεί τον Άνθρωπο στο βάθρο τoυ ημιθέου.
Εκατοντάδες αφηγήσεις και αναλύσεις έχουν γίνει έως σήμερα και το στρατιωτικό σκέλος της μάχης της Κρήτης, τη σημασία της και την επίδραση της τη ροή των γεγονότων. Και όλοι πλην ελαχίστων συμφωνούν ότι ο ρόλος της ήταν ιστορικός από την άποψη ότι επέδρασσε καταλυτικά στην εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων, κυρίως γιατί καθυστέρησε κατά ένα μήνα την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Από κει και πέρα τα γεγονότα ήταν γνωστά. Αυτή καθυστέρηση είχε σαν αποτέλεσμα να καθηλωθεί η Βέρμαχτ μπροστά στη Μόσχα λόγω του τρομερού χειμώνα που ενέσκηψε και μετέβαλε σε παγωμένο βούρκο τα εδάφη της Ρωσίας. Οι Σοβιετικοί πήραν μια βαθιά ανάσα και κατάφεραν να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους και τελικά να σταματήσουν τους ναζί. Η πορεία του πολέμου είχε πια αλλάξει και μπορούμε να πούμε ότι μετά τις μάχες της Μόσχας και λίγο αργότερα του Στάλινγκραντ ξεκίνησε η αρχή του τέλους για τον Χίτλερ.
Αυτά ως προς τη στρατιωτική και ιστορική σημασία της μάχης της Κρήτης.
Όμως εξίσου και περισσότερο σημαντικός είναι ο συμβολισμός αυτής της άνισης μάχης . Η ηθική ακτινοβολία και το ιστορικό παράδειγμα που την κατατάσσει πλάι στο ιερά σύμβολα του Ελληνισμού : το Μαραθώνα, τις Θερμοπύλες, το Μεσολόγγι και το Αρκάδι, τους 200 εκτελεσμένους της Καισαριανής.
Μέσα από τα σύμβολα αυτά πλάστηκε βασανιστικά η εσωτερική διάσταση της ελληνικότητας χάρη στην οποία είμαστε όλοι ψυχικά πλούσιοι και ας μην το γνωρίζουν -ή κάνουν ότι δεν το γνωρίζουν- μερικοί.
Ειδικά στις σημερινές δύσκολες ώρες που περνάει η ανθρωπότητα με την καταπάτηση των ανθρώπινων αξιών, την περιφρόνηση στο δίκαιο και στα δικαιώματα των λαών, με τη σφαγή αθώων αμάχων από κάποιους σύγχρονους σιδερόφρακτους που μας οδηγούν σταθερά σε μια μέρα πλανητική νύχτα με κυρίαρχο το Νόμο του Ισχυρότερου, το Νόμο της Ζούγκλας, σ’ αυτές λοιπόν τις βαριές ώρες η Μάχη της Κρήτης έρχεται να μας θυμίσει ότι δεν είναι υποχρεωτικό να νικάει πάντοτε πιο δυνατός και ο πιο αδίστακτος.
Κι αυτό γιατί ένα βασικό στοιχείο που χαρακτηρίζει έως σήμερα τη ζωή των ανθρωπίνων κοινωνιών και των ανθρώπων γενικά είναι η ακατανίκητη έλξη τους από ιδανικά όπως η Ελευθερία, το Δίκαιο, η Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια και η Ειρήνη. Όσοι περιφρονούν αυτές τις αρχές, όσοι μεθυσμένοι από τη δύναμή τους πιστεύουν πως θα αλλάξουν αυτές τις βασικές ανθρώπινες ιδιότητες και θα μεταβάλουν τους λαούς σε δούλους και υποτελείς, θα έρθει η στιγμή κάποτε να μετανιώσουν για την έπαρση και την αλαζονεία τους.
Ιδού η μάχη της Κρήτης! Ιδού οι ελεύθεροι και περήφανοι απόγονοι αυτών που θυσιάστηκαν για τις μεγάλες Αξίες και τα Ιδανικά τους. Σήμερα εδώ, ελεύθεροι, γιορτάζουμε και τιμούμε αυτούς που θυσιάστηκαν για τη δική μας ελευθερία.
Ιδού από την άλλη μεριά οι ισχυροί εκείνης της εποχής, οι γεμάτοι έπαρση, αυτοί που απειλούσαν, που περιφρονούσαν, που έγραφαν τους διεθνείς νόμους τα παλιά τους τα παπούτσια, το βομβάρδιζαν γυναικόπαιδα και γονάτιζαν λαούς με την αστραπή και τον τρόμο… Ποιο ήταν το τέλος τους; Ποιο ήταν το τίμημα που πλήρωσαν οι δικοί τους λαοί; Και κυρίως πως έχουν μείνει στη μνήμη της ανθρωπότητας;
Και αυτό φυσικά δεν συνέβη μόνο στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πλήθος τα παραδείγματα στην ιστορία των ανθρώπων. Και αυτό γιατί ο άνθρωπος θα έπαυε να είναι ο άνθρωπος αν δεν υπήρχαν στιγμές όπως η Μάχη της Κρήτης για να μετρηθεί σαν ίσος προς ίσον με τον Δράκοντα και γράφοντας τις σελίδες του βιβλίου της ιστορίας τα παρακάτω λόγια με πύρινα γράμματα: “Είμαι Άνθρωπος, είμαι Έλληνας, είμαι Κρητικός και γι’ αυτό πιο δυνατός απ’ όλες τις δυνάμεις του Κακού συνενωμένες, γιατί τελικά είμαι πνεύμα, είμαι Ιδέα, είμαι η βαθιά ανάγκη που έχει μέσα του κάθε άνθρωπος να είναι αυτός ο τελικός νικητής, όσες θυσίες θα χρειαστούν, φτάνει να μπορέσει να μείνει ως το τέλος Έλληνας, Κρητικός, Άνθρωπος με όλο το βάρος και το μεγαλείο της λέξης «Άνθρωπος».
24.5.2003
Mίκης Θεοδωράκης
Σχετικό το: Η Μάχη της Κρήτης (20 – 30 Μαΐου 1941)
κ.α. στο ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ – 80 ΧΡΟΝΙΑ