Τι έφερε την κατάρρευση
Σήμερα, η ιατρική επιστήμη μάς λέει ότι ο ανθρώπινος οργανισμός διαμορφώνεται από σωματίδια τόσο απειροελάχιστα που δεν μπορεί ακόμα να τα δει κανένα μικροσκόπιο. Το ίδιο και στην ανθρώπινη κοινωνία -και ειδικά σε περίοδο εξάρσεως- όλα αυτά τα «απειροελάχιστα» άτομα είναι που τελικά διαμορφώνουν την κοινωνία.
Δηλαδή ο Στάλιν και το Κόμμα δεν είναι υπόλογοι; Ποιος όμως είχε έως τώρα την υπευθυνότητα μπροστά στην αντικειμενική αλήθεια να μας διαφωτίσει με βάση τα γραπτά ντοκουμέντα σχετικά με τις αποφάσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος σε σχέση με τα εφικτά προβλήματα τόσο της καθημερινής ζωής όσο και της ευρύτερης, της εθνικής. Την προβολή τους, την ανάλυσή τους μαζί με τις προτεινόμενες λύσεις. Από κει και πέρα, με ποιες διαδικασίες αυτές οι προτάσεις εύρισκαν τους δρόμους της υλοποίησής τους; Ποιος ήταν ο ρόλος των θεσμοποιημένων οργάνων, της Βουλής, των Σοβιέτ, των Συνδικάτων, των Ενώσεων, των Δήμων, των Σοβχόζ;
Είναι δυνατόν, αλήθεια, να χτιστεί μια κοινωνία των 200 και πλέον εκατομμυρίων χωρίς ένα πυκνό πλέγμα σχέσεων, που να ενεργοποιεί το σύνολο των ενδιαφερομένων; Εν προκειμένω, όλου του Λαού;
Τι άλλη κοινωνία ήταν λοιπόν, παρά σοσιαλιστική, η Σοβιετική Κοινωνία τις παραμονές του πολέμου; Είχαν χτίσει όλοι μαζί εκ του μηδενός μια καινούργια κοινωνία όπου όλοι είχαν τα σπίτια τους, τη δουλειά τους, την ασφάλισή τους, τη δωρεάν παιδεία, υγεία, πολιτισμό, αθλητισμό, τις δωρεάν μηνιαίες καλοκαιρινές τους άδειες, μια κοινωνία χωρίς ναρκωτικά, χωρίς πορνεία, χωρίς άνεργους, άστεγους, επαίτες, οργανωμένο έγκλημα, διαφθορά, με μεγάλες επιδόσεις στην Επιστήμη και στον Πολιτισμό, με χιλιάδες θέατρα, ορχήστρες, μπαλέτα, στούντιο, σινεμά, στάδια. Με καλλιτεχνικές Ενώσεις Συνθετών, Συγγραφέων, Ποιητών, Ζωγράφων, Γλυπτών, Αρχιτεκτόνων, που εξασφάλιζαν για τα χιλιάδες μέλη τους πρωτοφανή στα παγκόσμια χρονικά προνόμια. Με τον απόλυτο σεβασμό στα δικαιώματα των εθνοτήτων, στα δικαιώματα της διαφορετικότητας, το σεβασμό όχι μόνο των μεγάλων γλωσσών, ακόμα και των εκατοντάδων διαλέκτων, την ανάδειξη και προβολή των εθνικών πολιτισμών.
Αυτή ήταν η νέα κοινωνία στο κατώφλι του Πολέμου. Και το πόσο πραγματικά ήταν μια κοινωνία όλων και του καθενός, αυτό φάνηκε από τον τρόπο που υπερασπίστηκαν οι Σοβιετικοί την πατρίδα τους και που τόσο μεγάλη διαφορά είχε από τη στάση των ευρωπαϊκών λαών με κείνο το γαλλικό «Pourquoi?» Δηλαδή «Γιατί να πολεμήσω; Για ποια πατρίδα;».
Φαίνεται όμως πως οι Σοβιετικοί είχαν πατρίδα για να την υποστηρίξουν. Όχι φυσικά τη μητερούλα Ρωσία των Τσάρων, αλλά τη νέα Ρωσία, τη νέα Σοβιετική Ένωση που οι ίδιοι μόλις είχαν χτίσει με τα δικά τους χέρια, θέληση, ψυχή και σώμα…
Ήταν δική τους, γιατί το Σύνταγμά τους ανακήρυττε τον καθέναν απ’ αυτούς σε συνιδιοκτήτη. Ήταν οι ιδιοκτήτες της Πατρίδας, ιδιότητα πρωτοφανής στην παγκόσμια Ιστορία. Και γι’ αυτό πολέμησαν σαν λιοντάρια όσο κανένας άλλος λαός ποτέ έως τότε. Υπέστησαν καταστροφές και μαρτύρια επίσης όσο κανένας άλλος λαός ως τότε. Η μεγάλη όμως πίστη στην πατρίδα και στους ηγέτες της, με επικεφαλής τον Ιωσήφ Στάλιν, τους όπλισε με τόσο θάρρος, υπομονή, επιμονή, θέληση, κουράγιο και δύναμη, ώστε άντεξαν τη μεγαλύτερη δοκιμασία που υπέστη ποτέ μια χώρα και τελικά νίκησαν.
Όλα αυτά, επειδή ήσαν νέοι άνθρωποι μιας νέας κοινωνίας απαλλαγμένης από τα παράσιτα και τα αφεντικά. Πολέμησαν και νίκησαν σαν αφέντες της χώρας τους. Και μετά το τέλος του πολέμου, αυτοί οι ίδιοι είχαν την αντοχή και τη δύναμη να ξαναχτίσουν την πατρίδα τους και πάλι από την αρχή.
***
Αυτή είναι η θετική πλευρά της Σοβιετικής Ένωσης όπως περνούσε την εποχή εκείνη σε όλους τους λαούς και φυσικά και στον δικό μας. Αυτή η θετική εικόνα, ειδικά εμάς τους Έλληνες επαναστάτες μας γέμιζε με δύναμη, πίστη και αισιοδοξία για τον αγώνα μας και μας κρατούσε όρθιους στις σκληρές δοκιμασίες. Έγινε τελικά ένα κομμάτι του εαυτού μας, γι’ αυτό δεν μας αρέσει να μας την αμαυρώνουν. Αλήθεια, πόσοι και πόσοι από μας δεν ταλαιπωρήθηκαν, βασανίστηκαν, σκοτώθηκαν στο όνομα αυτής της εικόνας ενός λαού που χτίζει ελεύθερος τη ζωή του… Σήμερα μας λένε ότι παλεύαμε για μια χίμαιρα. Όμως δεν είναι έτσι. Η εικόνα που περιγράψαμε δεν ήταν χίμαιρα. Ήταν αληθινή. Μονάχα που ήταν η μία πλευρά του νομίσματος. Γιατί υπήρχε και η άλλη που τότε δεν την βλέπαμε.
Αυτή, η άλλη πλευρά, η αρνητική, που τελικά κυριάρχησε επάνω στην πρώτη, άρχισε να γίνεται και σε μας ορατή, κυρίως με το φαινόμενο της προσωπολατρίας που φυσικά δεν θα πρέπει να ήρθε ξαφνικά και ουρανοκατέβατα, αλλά σαν το σκουλήκι έτρωγε απ’ τα μέσα τη Σοβιετική Κοινωνία.
Κάποτε, στα 1977, χαρακτήρισα τα κράτη του Ανατολικού Μπλοκ σαν σύγχρονες μοναρχίες. Η δήλωσή μου αυτή έκανε τον γύρο του κόσμου και συζητήθηκε ιδιαίτερα στις ανατολικές χώρες. Θυμάμαι πως όταν λίγα χρόνια αργότερα βρέθηκα στην Κούβα μου είπε ο Φιντέλ Κάστρο: «Με χαρακτήρισες Μονάρχη. Τώρα που με γνωρίζεις, το πιστεύεις; Με βλέπεις σαν Μονάρχη;». Του απάντησα ευθέως: «Και τι άλλο είσαι; Μήπως εσύ δεν αποφασίζεις ελέω Λαού;». Και πρόσθεσα κάτι που έλεγα κατά κόρον στους ηγέτες κομμουνιστικών κομμάτων όταν ήμουν στις χώρες τους: «Βασική αρχή της διαλεκτικής είναι η εξής: Θέση – Αντίθεση = Σύνθεση. Θέση χωρίς Αντίθεση, ίσον Αποσύνθεση. Εσείς όμως έχετε καταργήσει θεσμικά και στην πράξη την “Αντίθεση”. Προσέξτε λοιπόν γιατί Θέση χωρίς Αντίθεση οδηγεί στην Αποσύνθεση».
Στα 1977 ήμουν ο διοργανωτής της διεθνούς συνάντησης στο Κολυμπάρι της Κρήτης με θέμα «Σοσιαλισμός και Πολιτισμός». Εκεί είναι που χαρακτήρισα τα κομμουνιστικά καθεστώτα «σύγχρονες μοναρχίες».
Θυμάμαι ακόμα τη ζωηρή αντίδραση του Φρανσουά Μιτεράν που σηκώθηκε όρθιος φωνάζοντας: «Μίκη, νομίζω πως υπερβάλλεις…». Και όμως οι εξελίξεις έδειξαν ότι ένα από τα βασικά στοιχεία που οδήγησε σε λίγα χρόνια από τότε τις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού» στην ξαφνική τους κατάρρευση ήταν η έλλειψη του θεσμοθετημένου δικαιώματος της «άλλης γνώμης», ακόμα και της «αντίθετης γνώμης», με άλλα λόγια της «Αντίθεσης» απέναντι στη «Θέση» της παντοδύναμης Εξουσίας. Κι αυτό είναι που κατά τη γνώμη μου είχε σαν αποτέλεσμα το σάπισμα, δηλαδή την Αποσύνθεση, που έκανε να καταρρεύσουν όλα αυτά τα πανίσχυρα καθεστώτα σαν χάρτινοι πύργοι.
Θυμάμαι τη συζήτηση με τον Κάστρο εκείνη τη νύχτα στα 1985 γύρω απ’ το τραπέζι στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα: «Μια μέρα τα καθεστώτα θα πέσουν σαν χάρτινοι πύργοι γιατί θα έχουν σαπίσει», του είπα. «Εσύ θα μείνεις, γιατί είσαι ένας γνήσιος λαϊκός ηγέτης, ο τελευταίος. Τι θα γίνει όμως μετά από σένα, δεν ξέρω…».
Πηγή: Ελευθεροτυπία 21 Μαΐου 2003
Θεοδωράκης Μίκης, Πού να βρω την ψυχή μου, Ιδέες, Εκδ. Νέα Σύνορα – Λιβάνης, 2003 σελ. 457-486