Ένα από τα πρώτα πράματα που κάνει ο Μ.Θ. στην εξορία του στη Ζάτουνα το Σεπτέβρη και Οκτώβρη του ’68, είναι να γράψει ένα δοκίμιο για την παγκόσμια και ελληνική Αριστερά και σχετικά με τα θέματα που ανέδειξαν οι κοσμογονικές εξελίξεις του ’68. Έχει τίτλο «Δογματική γραφειοκρατία ή γραφειοκρατικός δογματισμός» και αναφέρεται στα θέματα: Του ψυχρού πολέμου, της σύγκρουσης σοσιαλισμού ιμπεριαλισμού, τοy χαρακτήρα της αμερικανικής στρατηγικής, για τα διεθνή επαναστατικά κινήματα, για τις τραγικές αντιθέσεις στην ανθρωπότητα, για την ιδεώδη σοσιαλιστική δημοκρατία, του σοσιαλισμού για την απελευθέρωση του ατόμου, για τη δογματική γραφειοκρατία – εχθρό του σύγχρονου σοσιαλισμού, για τη σταλινική περίοδο – δημιούργημα της δογματικής γραφειοκρατίας, για τη δογματική γραφειοκρατία που πρωτοστατεί σε όλα τα ΚΚ και στο Ελληνικό, για τη κατάσταση στη Σοβιετική Ένωση, για την επανάσταση και τον ιμπεριαλισμό. Επίσης αναφέρεται στην εσωτερική κατάσταση στο ΚΚΕ μετά τον εμφύλιο στη διάσπασή του και για την σύγκρουση με την ομάδα Κολιγιάννη. Το Δοκίμιο δημοσιεύεται ολόκληρο στο βιβλίο: Θεοδωράκης Μίκης, Πολιτικά, Θεωρία και Πράξη, τομ.Α’ Εκδ. εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 2019 σελ. 101-158
Μεταφέρομε εδώ ένα μικρό απόσπασμα σχετικό με τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968.
Για την σύγκρουση με την ομάδα Κολιγιάννη
«Κάθε απόπειρα, εξ άλλου, να απαλλαγεί ένα οποιοδήποτε κόμμα από τη γραφειοκρατική αποστέωση ανοίγοντας διάπλατα τις πύλες στη ζωντανή σκέψη και τη δημιουργική εσωκομματική δημοκρατική διεργασία, γεγονός που θα επιτρέψει να διαδραματίσει σωστά τον ιστορικό πρωτοποριακό του ρόλο, βρίσκει τη σιδερένια αντίθεση του σοβιετικού ΚΚ.
Μετά την Τσεχοσλοβακία, άλλη χαρακτηριστική κορύφωση αυτής της τακτικής αποτελεί η σοβιετική στάση απέναντι στους Έλληνες κομμουνιστές. Είναι γνωστά τα γεγονότα. Το ΚΚΕ είναι από το 1948 παράνομο στη χώρα μας. Μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, η κομματική ηγεσία πέρασε στις σοσιαλιστικές χώρες. Εκεί, μετά το 20ό Συνέδριο, η ομάδα Ζαχαριάδη αντικαταστάθηκε από ένα νέο ΠΓ υπό την καθοδήγηση του Κ. Κολιγιάννη. Πέρασαν από τότε δώδεκα χρόνια. Στο μεταξύ, στη χώρα μας οι κομμουνιστές, που σήμερα βρίσκονται ξανά στα ξερονήσια και τις φυλακές, οργάνωσαν και καθοδήγησαν μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου το προοδευτικό μας κίνημα. Μαζί με άλλους δημοκράτες και σοσιαλιστές ίδρυσαν την ΕΔΑ, που από το 1952 ως το 1967 μπήκε επί κεφαλής σε όλους τους αγώνες των εργαζομένων. Στα 1958 η ΕΔΑ έγινε το δεύτερο κόμμα στην ελληνική Βουλή. Τα καθοδηγητικά στελέχη, που τα περισσότερα ήταν κομμουνιστές, απέκτησαν μεγάλη πολιτική και οργανωτική πείρα. Οργάνωσαν το συνδικαλιστικό κίνημα, που πήρε μεγάλες διαστάσεις. Οργάνωσαν την ελληνική νεολαία στη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη (ΔΝΛ), που έγινε η πρώτη πολιτική νεολαία της χώρας. Συγκρότησαν πανελλαδικά το κόμμα, που έφτασε να έχει παντού τις οργανώσεις του. Τέλος, μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, τα ίδια στελέχη οργάνωσαν το Πανελλήνιο Αντιστασιακό Μέτωπο (ΠΑΜ), μπαίνοντας επικεφαλής στην αντιστασιακή πάλη του ελληνικού λαού. Ενώ όμως όλο το βάρος τόσο της πρακτικής δουλειάς όσο και των ευθυνών και των κινδύνων έπεφτε στις πλάτες αυτών των στελεχών, εν τούτοις οι αποφάσεις παίρνονταν όλες από ένα ΠΓ που επί δεκαεννέα χρόνια βρισκόταν και βρίσκεται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την Ελλάδα. Δηλαδή από ανθρώπους που δεν γνώριζαν και δεν μπορούσαν να γνωρίζουν τις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες, την ψυχολογία, τις αντιλήψεις, τις αντιδράσεις κλπ. ενός λαού που βρίσκεται σε συνεχή πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζύμωση. Για να ολοκληρωθεί, εξ άλλου, η εικόνα των κομμουνιστών που ζούσαν και δρούσαν στην Ελλάδα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι όλοι τους ανεξαιρέτως ανήκαν στο κίνημα από την εφηβική ή και από την παιδική τους ηλικία. Πήραν μέρος στην Εθνική Αντίσταση, εξορίστηκαν, πέρασαν την κόλαση του Μακρονησιού ή έμειναν από πέντε έως δεκαπέντε χρόνια στις φυλακές. Ήταν, δηλαδή, όλοι τους δοκιμασμένοι και ολοκληρωμένοι αγωνιστές, που στη συνέχεια, όπως είδαμε, απέκτησαν πολύτιμη πείρα μέσα στους μεγάλους και δύσκολους πολιτικούς και μαζικούς αγώνες της τελευταίας εικοσαετίας. Τι πιο φυσικό από το να πάρουν αυτοί τη σκυτάλη από τα χέρια των παλιών τους συντρόφων;
Να αναλάβουν αυτοί, τυπικά και ουσιαστικά, την ευθύνη για τις πράξεις που, λόγω της ιδιομορφίας των συνθηκών, οργάνωναν και εκτελούσαν αποκλειστικά οι ίδιοι; Κάποτε, τον περασμένο Απρίλιο [του 1968], ξέσπασε η κρίση μέσα στο ίδιο το ΠΓ του ΚΚΕ. Τρία από τα μέλη του, ο ΓΙαρτσαλίδης, παλιός ηγέτης του ΕΑΜ, ο Δημητρίου και ο Ζωγράφος διατύπωσαν την άποψη ότι η ηγεσία πρέπει να περάσει στα χέρια αυτών που ζουν και δρουν στην Ελλάδα. Σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων κομμουνιστών συμφωνεί με την άποψη αυτή. Να όμως που η Μόσχα ρίχνει όλο το βάρος στην ομάδα Κολιγιάννη. Καθημερινά οι ραδιοφωνικοί σταθμοί της Ανατολής εκτοξεύουν αφορισμούς ενάντια σ’ αυτούς που, όπως είδαμε, σήκωσαν όλο το βάρος των αγώνων την τελευταία εικοσαετία και που σήμερα πάλι εξακολουθούν να δίνουν τη μάχη μέσα από την παρανομία, τη φυλακή και την εξορία! Η δογματική γραφειοκρατία έκανε την εκλογή της! Δεν μπόρεσε να πάει με τους ζωντανούς, που ήθελαν να οικοδομήσουν ένα ζωντανό κόμμα κατ’ εικόνα και ομοίωσιν του λαού και της εποχής μας. Προτίμησε μια μικρή ομάδα ξεπερασμένη από τον χρόνο και την εποχή, ξεκομμένη ολότελα από την ελληνική πραγματικότητα, όμως κομμένη και ραμμένη, όπως φαίνεται, στα μέτρα και στις ανάγκες ενός αναχρονιστικού καθοδηγητικού συστήματος.
XVIII. Οι ηγετικές ομάδες και οι αντιθέσεις τους
Είμαι βέβαιος ότι δίχως τον γραφειοκρατικό δογματισμό η ζωή τόσο στη Σοβιετική Ένωση όσο και στα υπόλοιπα σοσιαλιστικά κράτη θα γνώριζε τόση και τέτοια άνθηση, που θα είχε καταστήσει τον σοσιαλισμό παντοδύναμο και ακατανίκητο μαγνήτη. Γιατί ποιος εργάτης, ποιος αγρότης, ποιος διανοούμενος και, γενικά, ποιος τίμιος εργαζόμενος δεν θα ήθελε να είναι κι αυτός αφεντικό στον τόπο του και συγχρόνως να απολαμβάνει όλα τα οικονομικά και τεχνικά επιτεύγματα -την εξασφάλιση της εργασίας, της παιδείας και της υγείας-, τις πρωτοπόρες πνευματικές και καλλιτεχνικές κατακτήσεις και τις αδιαμφισβήτητες πολιτικές ελευθερίες, την ελευθερία της σκέψης, του λόγου και της κριτικής έκφρασης, φυσικά στο πλαίσιο του σεβασμού όλων των κατακτήσεων του κυρίαρχου και απελευθερωμένου λαού , Πολύ πιο εύγλωττη από τη θεωρία η πράξη, δηλαδή ο εφαρμοσμένος σοσιαλισμός, θα ήταν ένα διαρκές και ισχυρό προσκλητήριο προς όλους τους λαούς της Γης, και ιδιαίτερα τους οικονομικά προηγμένους, για την κατάκτηση και την εφαρμογή στις χώρες τους των ίδιων υψηλών στόχων. Γιατί θέλουμε τάχα να περιπλέκουμε την αλήθεια; Γιατί επιδιώκουμε να δικαιολογούμε με σωρεία δογματικών επιχειρημάτων γεγονότα εν τούτοις πολύ απλά; Εάν θεωρήσουμε αληθινά τα ντοκουμέντα που έγιναν γνωστά μετά το 20ό Συνέδριο, εκεί μέσα θα βρούμε μεγάλο μέρος της εξήγησης γιατί η Σοβιετική Ένωση της σταλινικής περιόδου δεν μπόρεσε -και δεν μπορούσε να γίνει ο μαγνήτης που θα τραβούσε στον δρόμο του τις μεγάλες εργαζόμενες μάζες του λαού. Τελικά, όπως είδαμε, με βάση την αναχρονιστική και αντιλενινιστική διάρθρωση των ΚΚ, δημιουργήθηκε το Κράτος-Δόγμα, ο θρίαμβος του Μηχανισμού των Μηχανισμών.
Όλα αυτά έχουν χαρακτήρα που η ύπαρξή του παγώνει τον απλό πολίτη, γιατί ξεπερνούν τις απλές ανθρώπινες διαστάσεις. Δηλαδή ο κοινός άνθρωπος δύσκολα θα μπορέσει να δει εκεί μέσα το πρόσωπό του. Φυσικά, τα γεγονότα δεν σταματούν στην απλή ψυχολογία. Ίσα ίσα που από εκεί και πέρα αρχίζουν μια σειρά αντιθέσεις και κρίσεις που δοκιμάζουν σε όλη την έκταση και σε όλο του το βάθος τον εφαρμοσμένο σοσιαλισμό. Μετά την περίοδο της προσωπολατρίας, ήρθαν οι νέες παραβιάσεις του Χρουστσόφ…»
Θεοδωράκης Μίκης, Πολιτικά, Θεωρία και Πράξη, τομ.Α’ Εκδ. εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 2019 σελ. 118-120