1/8/2005: Η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Κρήτης ανακήρυξε το Μίκη Θεοδωράκη, Επίτιμο Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η τελετή αναγόρευσης έλαβε χώρα την 1η Αυγούστου 2005, σε μια λαμπρή τελετή στο Μεγάλο Αρσενάλι, στο Ενετικό Λιμάνι των Χανίων.
Η ανακοίνωση της Συγκλήτου αναφέρει: “Το μουσικό και συγγραφικό έργο του κ. Μ. Θεοδωράκη είναι πολυδύναμο, εξαιρετικά πρωτότυπο, ποιοτικό, μεγάλο σε έκταση, φανερά ευαίσθητο στα δεινά των ανθρώπων και στο πανανθρώπινο όνειρο της ειρήνης. Το μεστό νοήματος έργο του είναι, ειδικά για τους νέους, ένα μάθημα δημιουργικότητας, ερευνητικής δραστηριότητας, παραγωγικής σύνθεσης και ανύψωσης. Η στάση ζωή του είναι ένα μάθημα ήθους, συνέπειας, ανεξάρτητης πολιτικής και πολιτιστικής σκέψης και δράσης. Η συναρπαστική δράση και το τεράστιο έργο του κ. Μ. Θεοδωράκη είναι μάθημα ζωής για όλους. Στο πρόσωπό του συνθέτη κ. Μ. Θεοδωράκη το Πανεπιστήμιο Κρήτης τιμά τον πολυτάλαντο δημιουργό στο χώρο της μουσικής, της ποίησης και της λογοτεχνίας, τον υπερασπιστή της μετασχηματιστικής και ενωτικής δύναμης του πολιτισμού, τον πολύπαθο αγωνιστή της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, τον Κρητικό, τον Έλληνα τον Πολίτη του Κόσμου.”
Κατά την τελετή προσφώνησε το Μίκη Θεοδωράκη και παρουσίασε την απόφαση της συγκλήτου ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης Γιάννης Παλλήκαρης καθηγητής της Ιατρικής Σχολής. Ο Γιάννης Κουγιουμουτζάκης Καθηγητής Ψυχολογίας και Πρόεδρος Τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, εκφώνησε το κεντρικό λόγο, παρουσίασε τον Μίκη Θεοδωράκη και την εισήγηση στην Πρυτανεία του Τμήματός του για την αναγόρευση. Στο τέλος ο Μίκης Θεοδωράκης μίλησε “εκ βαθέων”.
Η Ομιλία του Πρύτανη του Πανεπιστημίου Κρήτης Γιάννη Παλλήκαρη
«Παιδευτική και παιδαγωγική η σημασία του συνόλου έργου του Μίκη Θεοδωράκη»
Κυρίες και κύριοι,
Θα αρχίσω την ομιλία ανατρέχοντας στις παιδικές μου μνήμες, στην ηλικία όπου το μυθοπλαστικό στοιχείο συνέχεται με τις πληροφορίες που εκπλήττουν το παιδικό μυαλό και δένουν τις αναμνήσεις, συνθέτοντας τον προσωπικό ιστορικό καμβά του καθενός μας με τα πρόσωπα και τη σημασία τους στις ιστορικές περιόδους.
Ο παππούς μου Ευτύχης Παλλήκαρης, αναδείχθηκε σύμβολο ηρωικό στα μάτια μου, μέσα από τις οικογενειακές μου καταβολές, μετά από εξορίες και φυλακίσεις για την δημοκρατία και την εν ψυχρώ δολοφονία του το 1947 στην Πλατεία της Χαλέπας.
Η απαθανάτισή του μ’ έκανε να αναγνωρίζω πατριωτικά στοιχεία στα πρόσωπα των άλλων και συνειρμικά ξαναφέρνω στο μυαλό μου την εικόνα, στο λιμάνι των Χανίων, χαράματα, πριν από 45 χρόνια, όπου αντίκρισα μια ψηλόλιγνη φιγούρα που περιδιάβαζε στην προβλήτα και κοίταζε τις βάρκες και τα καΐκια που ήταν δεμένα στο μόλο.
Με πλησίασε και με ρώτησε ποιο είναι το όνομα της διπλανής βάρκας, η οποία ήταν ακουμπισμένη στη δική μας. «Μαργαρίτα», του είπα. Ακόμη και σήμερα σε ώρες περισυλλογής αναρωτιέμαι ποια γνώση και ποιο δασκάλεμα από τις συζητήσεις που γίνονταν στα Χανιά για τα ηρωικά πρόσωπα της εποχής ή και ο απόηχος του τραγουδίσματος της Μαργαρίτας-Μαργαρώ με έκανε να ταυτίσω την ψηλόλιγνη, επιβλητική φιγούρα και τη μορφή του προσώπου που με πλησίασε και μου μίλησε εκείνο το ξημέρωμα, με το όνομα του Μιχάλη Θεοδωράκη, δηλαδή του Μίκη Θεοδωράκη.
Κυρίες και Κύριοι
Τύχη αγαθή εφέτος, η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Κρήτης, να αποφασίσει ομόφωνα την ανακήρυξη του Μίκη Θεοδωράκη, σε επίτιμο Διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του. Η απόφαση της Συγκλήτου αναφέρει μεταξύ άλλων ότι στο πρόσωπο του Μίκη θέλουμε να τιμήσουμε τον πολυτάλαντο δημιουργό στο χώρο της Τέχνης, τον πολύπαθο αγωνιστή της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, τον υπέρμαχο της ενωτικής δύναμης του πολιτισμού, τον Κρητικό, τον Έλληνα και τον πολίτη του κόσμου κ. Μίκη Θεοδωράκη. Θεωρούμε ότι ο κ. Μίκης Θεοδωράκης είναι ένα ζωντανό παράδειγμα δημιουργικότητας, ανθρωπιάς και αξιοπρέπειας για τις νέες γενιές και τις γενιές των αιώνων που έρχονται.
Στη συνέχεια, όμως, της βιωματικής μου προσέγγισης στον άνθρωπο και στο έργο του, και προεκτείνοντας το σκεπτικό της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Κρήτης, θέλω να φωτίσω την πτυχή από το σύνολο έργο του Μίκη Θεοδωράκη, που αφορά στην παιδευτική και παιδαγωγική σημασία του, εκτός και εντός της Ακαδημαϊκής κοινότητας.
Θεωρώ καθήκον μου να στρέψω προς αυτή την κατεύθυνση τους θνητούς μου λόγους, γιατί τα τελευταία χρόνια αναζητούμε τρόπο δημιουργίας για το κοινό σχολείο παίδευσης της Ελλάδος, για το οποίο αγωνίστηκε και ο Μίκης Θεοδωράκης. Και λέγοντας τελευταία χρόνια, εννοώ τα τελευταία εκατό χρόνια.
Κυρίες και κύριοι,
Έχω την υψηλή τιμή αυτή τη στιγμή να ομιλώ ενώπιον του Μίκη Θεοδωράκη, εκεί όπου φέγγει αθάνατη η δημιουργία.
Αισθάνομαι δέος, διότι εκπροσωπώ το ανώτατο Πνευματικό Ίδρυμα της Κρήτης, το Πανεπιστήμιο της και καλούμαι να απαθανατίσω παιδευτικά και παιδαγωγικά στοιχεία της ζωής του, που κινούνται μεταξύ πραγματικότητας και μύθου.
Δεν ξέρω, παρά την ηλικία μου, πότε η επιστημονική παρατήρηση σε τέτοιες προκλήσεις είναι επαρκές εργαλείο, για να καταδείξει κανείς την εκκωφαντική διάσταση που λαμβάνει ο πνευματικός συμπαντικός ήχος, που παράγεται από την πάλμωση, όταν προσωπικότητα και έργο σαν αυτό του Μίκη Θεοδωράκη, συγκρούονται με αδρανείς κοινωνικές αξίες.
Κυρίες και κύριοι,
Για λόγους που αφορούν στην οικονομία του χρόνου που απαιτεί η ομιλία μου, δεν αναφέρομαι λεπτομερώς στο μουσικό και συγγραφικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη. Αποτελεί ομολογία αυθεντική και πανσέληνη, πραγματεία διδακτικού χαρακτήρα και ύμνο προς τις πανανθρώπινες αξίες, όπως επίσης και τα βιωματικά παιδευτικά στοιχεία της καθημερινότητάς του, εμπειρία του άρρητου, συγκεκριμένες προσδοκίες και κατακτήσεις, από παραιτήσεις επώδυνες, καθορίζοντας έτσι αιώνια την συνέχεια μιας σταθερής ακολουθίας στην ανθρώπινη αξία.
Κυρίες και Κύριοι
Θα σας πω όμως, ότι η σημερινή αναζήτηση στη μεγαλύτερη διαδικτυακή μηχανή αναζητήσεων, αποδίδει 23.900 (είκοσι τρεις χιλιάδες εννιακόσια) αποτελέσματα, με βάση την ελληνική γραφή του ονόματός του και 131.000 (εκατό τριάντα μία χιλιάδες) αποτελέσματα με βάση τη λατινική γραφή του.
Αυτό και μόνο αρκεί για να καταδείξει σε τρέχοντες όρους, την ιστορική αποτύπωση του πολυκύμαντου παιδευτικού, πνευματικού, πολιτικού και φιλοσοφικού βίου και έργου του Μίκη Θεοδωράκη.
Διαπιστώνω ότι, το ιδιοφυές στη συνολική πορεία της ζωής του Μίκη Θεοδωράκη, είναι η αυθόρμητη ενέργεια να προσαρμόσει τον εαυτό του προς τον εξωτερικό κόσμο, για να αποκτήσει και ο ίδιος θέση μέσα στη γύρω του ζωή.
Δαπανά τη μεγάλη ψυχή του με χειρονομίες μικρές, ευεργετώντας σχεδόν ανώνυμα όπως το φως, ο ύπνος, ο αέρας.
Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ταυτόχρονα και θεατής και θεατρίνος. «Παίζει τη μουσική του» και παράλληλα την ενθέτει στο παιχνίδι της επικαιρότητας καθοριστικά και αυτόματα εξυψώνεται σε δραματικό παράγοντα του πολιτικού σκηνικού.
Από τη μίξη αυτή, παράγει αξίες τις οποίες με δημιουργική οικείωση ανασυνθέτει, για να τις επαναφέρει σε νέες μορφές στο αέναο παιχνίδι της επικοινωνίας του με το συλλογικό γίγνεσθαι, από το οποίο συνέχεια αντλεί στοιχεία, για να εκφράσει κάθε φορά την πολιτική του σκέψη και να διδάξει τους εγγύς και τους μακράν, πως η υψίστη αποστολή ήταν πάντα το όραμα και όχι το πρόγραμμα.
Πάντα σκεπτόμουν ότι είναι ανάγκη η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη να λειτουργεί καθοδηγητικά για τα πλήθη, όπως και η αυτοέκφραση του να κορυφώνεται μέσα από μουσική, που έχει κεντρικό άξονα το τραγούδι.
Ο Μίκης ανακάλυψε μέσα από τους αγώνες του ότι, η φύση του κάθε τραγουδιού καθορίζεται από τη μορφή της μουσικής ανάγκης κάθε ανθρώπου και ανταποκρίθηκε συνθέτοντας, παίζοντας και τραγουδώντας σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.
Τραγουδά, ψυχή κυμαινόμενη ο Μίκης Θεοδωράκης, κατακτά την οικουμένη, την διαπαιδαγωγεί και έτσι κατακτά την αίσθηση του χώρου. Γνωρίζουμε ότι η αίσθηση του χώρου, σε προσωπικό επίπεδο, συντίθεται από κινητικές έννοιες οι οποίες ανιχνεύονται στην έκφραση του τραγουδιού και συνδέονται με τα νοήματα του ποιητικού λόγου, αποτελώντας έκφραση υψηλότατης συναισθηματικής αξίας, χαρακτηριστικό υλικό της πρωτογενούς δόμησης της προσωπικότητας του Μίκη .
Η παραπάνω διαπίστωση εξηγεί τη στάση που κράτησε ο Μίκης Θεοδωράκης και η οποία τον βοήθησε όχι μόνο να επιβιώσει από τις αντιφάσεις του καθημερινού πολιτικού βίου, αλλά να παράγει πρωτογενή σκέψη και με το έργο του να διαπαιδαγωγήσει ετερόκλητες πολιτιστικές ομάδες, να αυτονομηθεί στον χρόνο και στο χώρο, να γίνει συνέχεια του αρχαίου Ελληνικού τρόπου σκέψης, δηλαδή μια συνολική εικόνα του κόσμου, του ανθρώπου και του ανθρωπεύεσθαι.
Κυρίες και Κύριοι, Αγαπητοί μου συμπολίτες
Το επόμενο βήμα θα το αφιερώσω στο ηρωικό στοιχείο που συνέχει το έργο και τη ζωή του Μίκη Θεοδωράκη, που προκύπτει ως αντίφαση λογική: σε μια πραγματικότητα που ζητά την υψηλότερη διανοητική συγκέντρωση, για τη σύλληψη και δημιουργία κατ’ επέκταση του πολυσχιδούς έργου η έκθεση της ζωής του δημιουργού σε παντοειδείς κινδύνους, αντιστρατεύεται αυτή καθαυτή τη δημιουργικότητα.
Μόνο στην αντίληψη της συγκρότησης της Ελληνικής τραγικής σκέψης υπηρετείται αυτή η λογική ασυμβατότητα και ο Μίκης έμπλεος φόβου και πάθους, απελευθερώνει τους γύρω του και απελευθερώνεται μέσα στο δημιουργικό του γίγνεσθαι.
Άλλωστε πώς αλλιώς να ψηλαφήσεις την σάρκα της ουτοπίας;
Η τελεολογική προσέγγιση από τον ομιλούντα αφορά, στη σημασία της αναδοχής από την Ακαδημαϊκή μας κοινότητα και την ένθεση στις τάξεις της του έργου του Μίκη Θεοδωράκη, ως έργο που διέπεται από τυπικά Ακαδημαϊκά κριτήρια και ως τέτοιο, συμβάλλει στην πρόοδο του πνεύματος, μέσα από τις επιστήμες: της τέχνης της μουσικής, της αισθητικής της μουσικής, της παιδαγωγικής της μουσικής.
Η αποδοχή του λειτουργικού βιωματικού χαρακτήρα της μουσικής του από το οικουμενικό ακροατήριο, αποτελεί συνειδητή επιδίωξη του Μίκη Θεοδωράκη, γι’ αυτό τελετουργεί, προβάλλοντας διαχρονικά ιδεώδη, ανθρωπιστικές αξίες και έτσι, συνταυτίζεται με το ηθικώς δέον της Ακαδημαϊκής σκέψης.
Κυρίες και Κύριοι
Με την αναγόρευση του Μίκη Θεοδωράκη σε Επίτιμο Διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, ως συνέχεια των αγώνων και των θυσιών των Κρητών και παραγωγή της μεγάλης πνευματικής κληρονομιάς του Θεοτοκόπουλου, του Καζαντζάκη, του Πρεβελάκη, αναδεικνύει ως παρακαταθήκη πνευματικής ουσίας, τη σύζευξη του βιωματικού, ανθρωπιστικού έργου, με την επιστημολογική παρατήρηση και έρευνα.
Διότι το σώμα του έργου του Μίκη Θεοδωράκη αποτελεί πολύτιμο πρωτογενές υλικό, μνημείο για την ανθρωπότητα.
Η χωροχρονική του αφετηρία το συνδέει με την Κρήτη, την Ελλάδα, την οικουμένη και το διαχέει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Επιστημονικής κοινότητας, η οποία θα οικειωθεί δημιουργικά την πνευματικότητά του.
Η επικαιρότητα, μου επιβάλει να ολοκληρώσω αυτή τη θέση, με πρόσφατο παράδειγμα, από τις τελευταίες Πανελλαδικές εξετάσεις του Υπουργείου Παιδείας, όπου οι μαθητές κλήθηκαν να διατυπώσουν τις σκέψεις τους, με αφορμή κείμενο του Μίκη Θεοδωράκη, υπό τον τίτλο: Μια σκέψη για τον 21° αιώνα.
Μίκη Θεοδωράκη,
Περιποιεί μεγάλη τιμή στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, η αποδοχή της αναγόρευσης Σου, σε Επίτιμο Διδάκτορα της Φιλοσοφικής του Σχολής,
Μίκη,
Δέξου απ’ το δικό μας ήλιο λίγα γιασεμιά
και ξαναμοίρασε αντίδωρο.
Στείλε πάλι τον Αρχάγγελο να ταράξει τα νερά
με βασιλικό τα μέτωπα να μας ραντίσει
κι από τα λιθάρια θα ξεπεταχτούν παιδιά
η γενιά που θα Σε λειτουργήσει.
Μιχαήλ, Μίκη Θεοδωράκη,
Σβήσε το δικό μας Νυν και κράτησε μόνο το δικό Σου Αεί
Γιάννης Παλλήκαρης
Χανιά 1 Αυγούστου 2005
* Αποσπάσματα ποίησης Στ.Στ.Χαρκιανάκης