skip to Main Content

του Γιώργου Αγοραστάκη

Ο λαϊκός και ο συμφωνικός «Ζορμπάς» του Μίκη Θεοδωράκη είναι η πλέον αναγνωρίσιμη και δημοφιλής μουσική δημιουργία της νεότερης Ελλάδας. Είναι έργα που είχαν παγκόσμια απήχηση και διαμόρφωσαν την εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας στο παγκόσμιο κοινό.

Η σελίδα συνδέεται με το Κεφάλαιο “Ο μουσικός «Ζορμπάς» του Μίκη Θεοδωράκη: Ένας Ύμνος στην Κρήτη” στο βιβλίο Γιώργος Αγοραστάκης, Τατιάνα Παπαγεωργίου, Ερατοσθένης Καψωμένος, Ο Μίκης Θεοδωράκης και η Κρήτη, Εκδ. Πυξίδα, 2021


Ο λαϊκός «Ζορμπάς» στην αρχή το 1964, ως η μουσική επένδυση στο ομώνυμο φιλμ του Μιχάλη Κακογιάννη πάνω στο μυθιστόρημα του Καζαντζάκη και ο συμφωνικός «Ζορμπάς» στην συνέχεια το 1988, ως μια συμφωνική μεταμόρφωση του λαϊκού «Ζορμπά», για την δημιουργία αντίστοιχα της σουίτας μπαλέτου.

Το μουσικό έργο μέχρι το 2000 είχε περισσότερες από 200 διαφορετικές διασκευές κι εκδόσεις δίσκων, με εκατοντάδες χιλιάδες πωλήσεις. Μεταγενέστερα -στην διαδικτυακή περίοδο- οι διασκευές και οι επανεκτελέσεις που παρατηρούνται, είναι πολλαπλάσιες και είναι αδύνατη οποιαδήποτε καταγραφή τους.

Ο λαϊκός και συμφωνικός «Ζορμπάς» έχει τα πρωτεία ως ένα μουσικοχορευτικό έργο, το οποίο μεταμορφώνεται διαρκώς. Είναι ένα έργο που προσλαμβάνεται κι ερμηνεύεται διαφορετικά σε κάθε εποχή και κάθε περιοχή.

Ο «Ζορμπάς» ανήκει στην κατηγορία των τραγουδιών με τις περισσότερες διασκευές στην ιστορία της μουσικής. Μπορεί το συνομήλικο του τραγούδι «Yesterday» των Beatles να καταγράφεται με τις περισσότερες διασκευές, όλες όμως εντάσσονται στην rock κατηγορία του. Ο «Ζορμπάς» ίσως είναι η μοναδική χορευτική μουσική με τις περισσότερες διαφορετικές διασκευές.

Την συναντάμε διασκευασμένη σ’ όλες τις τεχνοτροπίες: jazz, rock, heavy metal, punk, techno, electro, house, trance, rap, hip hop, gypsy και κάθε είδους remix, και club dance από  τους Djs. Επίσης τη συναντάμε διασκευασμένη και προσαρμοσμένη στην λαϊκή μουσική και τα λαϊκά όργανα διάφορων χωρών.

Αντίστοιχα το ίδιο έχει συμβεί και με το χορό. Είναι μουσική που χορεύεται από κάθε είδους μπαλέτα και συγκροτήματα, κλασσικά, σύγχρονα, λαϊκά. Τη συναντάμε να χορεύεται -εκτός από το λαϊκό ελληνικό τρόπο-, προσαρμοσμένη πάνω σε άλλους λαϊκούς χορούς ή με χορογραφίες κλασσικού μπαλέτου.

Ο Ζορμπάς είναι η μουσική που κάνει το γύρω του κόσμου, που περιοδεύει διαρκώς. Τη συναντάμε παντού, από την Αυστραλία ως την Κίνα, από την Περσία και την Τουρκία ως την Νότια Αφρική, από τη Βραζιλία ως τη Ρωσία.

Όλες μαζί οι μουσικές μεταμορφώσεις, οι διασκευές, οι ερμηνείες διαχρονικά συγκλίνουν σ’ ένα σημείο. Η μουσική του Ζορμπά έχει γίνει η μουσική της χαράς σύγχρονο κόσμο. Είναι η μουσική που πυροδοτεί τον ενθουσιασμό, τη χαρά, την ένωση των ανθρώπων. Είναι η υπόκρουση της χαράς, της περηφάνιας, του θριάμβου και του μεγάλου ενθουσιασμού.


Δια του λόγου το αληθές, συγκεντρώσαμε εδώ από το διαδίκτυο ορισμένες χαρακτηριστικές διαφορετικές εκτελέσεις του Ζορμπά και σας τις παρουσιάζομε με 101 βίντεο σε τρεις συνέχειες:

[1/3] Οι μουσικές μεταμορφώσεις του Ζορμπά – το ξεκίνημα, ο Ζορμπάς με μαέστρο το Μίκη Θεοδωράκη και οι πρώτες διασκευές [εδώ]

[2/3] Οι μουσικές μεταμορφώσεις του Ζορμπά – οι ορχήστρες και οι χοροί

[3/3] Οι μουσικές μεταμορφώσεις του Ζορμπά – οι σολίστες και τα όργανα

 

1964, πρεμιέρα η ταινία «Αλέξης Ζορμπάς»

Η ταινία «Αλέξης Ζορμπάς» («Zorba The Greek») βγήκε στις ελληνικές αίθουσες στις 14 Δεκεμβρίου 1964 και έσπασε τα ταμεία, ενώ ο δημιουργός της, Μιχάλης Κακογιάννης, χαρακτήρισε την ταινία «αναρχική κωμωδία».

Το trailer της ταινίας «Αλέξης Ζορμπάς»:

1964, Ο χορός του ζορμπά από την ταινία «Zorba the Greek»

Zorba the Greek – Mikis Theodorakis (Official Video Clip)


Το SoundTrack της ταινίας

Zorba The Greek (Original Score / Full Album)


Ο Θεοδωράκης διευθύνει το Ζορμπά με την λαϊκή ορχήστρα του, την δεκαετία του ’60 στη Γερμανία

Theodorakis Zorba live concert Sixties


1988, Η πρεμιέρα της σουίτας Zorba the Greek στο Arena di Verona,  υπό τη διεύθυνση του Μίκη Θεοδωράκη

 

Zorba the Greek – Arena di Verona (1988)

Το μπαλέτο «Zorba the Greek» του Μίκη Θεοδωράκη από το μεγαλύτερο ανοιχτό θέατρο στον κόσμο. Ηχογραφήθηκε ζωντανά τον Αύγουστο του 1988 στο Arena di Verona.

Μπαλέτο σε δύο πράξεις και 22 σκηνές, μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, βασισμένη στο μυθιστόρημα του Νικολάου Καζαντζάκη

Ορχήστρα, χορωδία, μπαλέτο: Arena di Verona

Μαέστρος: Μίκης Θεοδωράκης

Συνθέτης: Μίκης Θεοδωράκης

Χορογραφία: Lorca Massine

Κύριοι διερμηνείς: Vladimir Vassiliev (Zorba), Gheorghe Iancu (John), Luciana Savignano (Marina), Rosalba Garavelli (Madame Ortense), Diego Ciavatti (Yorgos), Σοφία Μιχαηλίδου (Τραγουδίστρια), Κώστας Παπαδόπουλος (μπουζούκι), Λάκης Καρνέζης (μπουζούκι).


1992, Ο «Ζορμπάς» από τη συναυλία στο Olavshallen, Τρόντχαϊμ στη Νορβηγία, υπό τη διεύθυνση του Μίκη Θεοδωράκη

Σουΐτα “Ζορμπάς” (Zorba-syklus) – Mikis Theodorakis (1992)

Σουΐτα “Ζορμπάς” με Σκανδιναβούς στη λαϊκή ορχήστρα  Σολίστ: Λάκης Καρνέζης (μπουζούκι) Γρηγόρης Τζιστούδης (μπουζούκι)


1995, Συνάντηση του Anthony Quinn με το Μίκη Θεοδωράκη στο Μόναχο

Mikis Theodorakis & Anthony Quinn – Munich, 1995


1995, Συναυλία με τη σουίτα «Ζορμπάς» στα 70α γενέθλια του Μίκη Θεοδωράκη υπό τη διεύθυνσή του, στο Μόναχο

Mikis Theodorakis – ALEXIS ZORBA – MUNICH 1995

Με την Συμφωνική Ορχήστρα και χορωδία της ΕΡΤ. Σολίστ Γρηγόρης Τζιστούδης, Σοπράνο Ελένη Μιχαλοπούλου


2005, Ο 80χρονος μαέστρος Μίκης Θεοδωράκη διευθύνει το συμφωνικό του Ζορμπά στο Ηρώδειο για τελευταία φορά.

Απόσπασμα από τη συναυλία στο Ηρώδειο 12/5/2005 προς τιμή του 80χρονου Μίκη Θεοδωράκη. Ο Μίκης διευθύνει: δύο ορχήστρες -συμφωνική και λαϊκή- μια μικτή χορωδία και πέντε σολίστες. Απόσπασμα από το φινάλε του συμφωνικού Ζορμπά «γεια σου Κρήτη»

Οι πρώτες διασκευές

 1964, Δαλιδά – La danse de Zorba

Η πρώτη διασκευή της μουσικής του Ζορμπά έγινε από τη Δαλιδά (Dalida), που την έκανε τραγούδι. Το 1964, το έτος που κυκλοφορεί η ταινία, η Δαλιδά δισκογραφεί στα γαλλικά το χορό του Ζορμπά (La danse de Zorba). Με τους στίχους που προσθέτει, δίνει στο τραγούδι το χαρακτήρα της χαράς. («Η χαρά οδηγεί τα βήματά μας… διώξτε τις έγνοιες σας με τον χορό του Ζορμπά… Ελάτε να χορέψετε να ξεχάσετε τις στεναχώριες σας… μπείτε όλοι στο χορό, τώρα που έχετε καιρό»).  Έτσι ‘εβαλε την σφραγίδα της στην εξέλιξη του του τραγουδιού.

Το ίδιο τραγούδι επανεκδίδει στην συνέχεια σε άλλες γλώσσες και με διαφορετικές ερμηνείες, περισσότερες από 15 φορές. Εκτός από γαλλικά (La danse de Zorba) η Δαλιδά το ερμήνευσε και ιταλικά (Danza di Zorba), αλλά και αγγλικά (Dance my troubles away).

Από τη γαλλική ερμηνεία ένα απόσπασμα από τη Γαλλική Τηλεόραση στις 31 Οκτωβρίου 1965

Dalida “La danse de Zorba” | Archive INA

Η Δαλιδά τραγουδά και χορεύει στη σκηνή “Ο Χορός του Ζορμπά”


Το 1965, ακολούθησε ο Marcello Minerbi – Zorba’s Dance

Στην Αγγλία το 1965, “ο Χορός του Ζορμπά”, δισκογραφείται από τον Μαρτσέλο Μινέρμπι, και ανεβαίνει αμέσως στο βρετανικό Top 10.

Marcello Minerbi – Zorba’s Dance


1965, Herb Alpert & The Tijuana Brass, «Zorba, The Greek»

Στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, “ο Χορός του Ζορμπά”, δισκογραφείται από τον τρομπετίστα Herb Alpert και το συγκρότημά του The Tijuana Brass.

Herb Alpert & The Tijuana Brass, «Zorba, The Greek»


Επίσης το 1966 στις ΗΠΑ, οι “The Seven Players” διασκευάζουν το “Zorba The Greek” και τον βάζουν  στο δίσκο τους  ” West Digs East – Dig? ”


1966, Jazz – ΗΠΑ

Phil Woods (a good jazz saxophonist, in the famous Maltese Manso Greek Coan)

“Phill Woods – Zorba the greek (Greek Cooking CD LP 1966), Zorba the greek song by Phill Woods album Greek Cooking CD LP 1966 Album Info: “”Progressive Jazz from1967 USA. One of my fave lp. 4 killer tracks at least . One of the more unusual recordings in Phil Woods’ considerable discography, Greek Cooking features the alto saxophonist leading a tentet with a distinctly Greek flavor, including four Greek musicians. None of them have become household names in jazz, though oud player George Mgrdichian later sat in with the Dave Brubeck Quartet during a few concerts.  Zorba The Greek – Phil Woods (1967)

Phil Woods (alto saxophone)

William Costa (accordion, marimba)

George Mgrdichian (oud)

Stuart Scharf (guitar)

Chet Amsterdam (electric bass)

Bill LaVorgna (drums)

Souren Baronian (drums, cymbals)

Seymour Salzberg (percussion)

Iordanis Tsomidis (bouzouki)

John Yalenezian (dumbeg)

Norman Gold (arranger)”

 

Ακούστε εδώ όλη τη συλλογή Greek Cooking > Phil Woods – Greek Cooking (1967) (Full Album) 

 

 

1967, στην Ελλάδα έχομε δικτατορία, ο Μίκης Θεοδωράκης είναι κρατούμενος της χούντας.

1968, στο εξωτερικό ο Ζορμπάς γίνεται musical στο Broadway

Μετά την θριαμβευτική επιτυχία του κινηματογραφικού και μουσικού Ζορμπά έγινε μια θεατρική μεταμόρφωσή του στο Broadway στη Νέα Υόρκη, με τη μορφή του μιούζικαλ. Η Ελλάδα κείνη την περίοδο είχε εισέλθει στη σκοτεινή περίοδο της χούντας, ο Μίκης Θεοδωράκης είχε συλληφθεί και ήταν φυλακισμένος.

Οι Αμερικάνοι θεατρικοί παραγωγοί ανέθεσαν τη θεατρική προσαρμογή του μυθιστορήματος στον Joseph Stein και την μουσική  του μιούζικαλ στο γνωστό δίδυμο στο χώρο του Broadway, John Kander (μουσική) και ο Fred Ebb (στίχοι).

Το μιούζικαλ Zorbas έκανε πρεμιέρα στο Imperial Theatre του Broadway στις 16 Νοεμβρίου 1968, και έτρεξε για 305 παραστάσεις. Η  σκηνοθεσία ήταν του Harold Prince, η χορογραφία του Ron Field και πρωταγωνιστούσαν οι: John Kander, Herschel Bernardi, Maria Karnilova, John Cunningham, Carmen Alvarez και άλλοι.

Η θεατρική προσαρμογή και η μουσική επένδυση ήταν πολύ απλουστευτικές κι επιφανειακές. Επιχειρήθηκε να ντυθεί το έργο με ελληνικά χρώματα, ωστόσο ήταν εμφανές ότι βρέθηκε σε πολύ μεγάλη απόσταση από την προβληματική του μυθιστορήματος, της ταινίας όπως και της μουσικής. Στην μουσική του ο John Kander αντέγραψε σε πολλά σημεία τη μουσική του Θεοδωράκη.

Οι αντιδράσεις της κριτικής ήταν αμφιλεγόμενες άλλες ήταν εγκωμιαστικές, άλλες υποστήριξαν ότι το έργο του Καζαντζάκη έχει κακοποιηθεί.

Ακούστε δυο χαρακτηριστικά τραγούδια από το μιούζικαλ

Zorba – Grandpapa (Zorba’s Dance) (1968)

& Zorba – The First Time (1968)

Αυτή η παράσταση επανήλθε το 1983 στο Broadway Theatre, σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη και χορογραφία της Graciela Daniele, όπου έτρεξε για 362 παραστάσεις. Το καστ περιλάμβανε τους Anthony Quinn και Lila Kedrova (οι οποίοι είχαν πρωταγωνιστήσει και στην ταινία), κ.ά.


Ο Ζορμπάς αντιστασιακό τραγούδι από τον Βαγγέλη Γκούφα – Μελίνα Μερκούρη

Την περίοδο της δικτατορίας, στη Γαλλία ο Βαγγέλης Γκούφας έντυσε το χορό του Ζορμπά με στίχους κι ο «Ζορμπάς» μεταμορφώθηκε σε τραγούδι, που τραγουδούσε η Μελίνα Μερκούρη σε παραστάσεις και αντιδικτατορικές εκδηλώσεις.

«…Ζορμπά δώσ’ το πάλι το χέρι / του ήλιου να γίνουμε ταίρι

στην Κρήτη στήνουν καρτέρι / στον Ψηλορείτη λημέρι,

ζωή δώσ’ μου πάλι το χέρι / κι ο χορός κρατεί…»

Επιχειρήθηκε (όχι επιτυχημένα κατά τη γνώμη μας) η μουσική του Ζορμπά να μην παραπέμπει μόνο στα θέματα της ομώνυμης ταινίας αλλά και στα πολιτικά της εποχής. Πολλά δημοσιεύματα εκείνη την περίοδο συνέδεαν την «έννοια της ελευθερίας» που ανάβλυζε από τα έργα του Καζαντζάκη κι από τη μουσική του Θεοδωράκη, με τον αντιστασιακό αγώνα στην Ελλάδα.

 

29/7/2005, 50 χρόνια μετά, ο “Ζορμπάς” επέστρεψε στο τόπο του

Οι Χανιώτες έκαναν μια μεγάλη αλυσίδα και χόρεψαν το χορό του Ζορμπά στο Παλιό Λιμάνι των Χανιών. Εις ανάμνηση του γυρίσματος της ταινίας στα Χανιά και προς τιμήν του 90χρονου Μίκη Θεοδωράκη.

 

Χαρακτηριστικές εκτελέσεις του μουσικού “Ζορμπά” σε τρεις συνέχειες:

[1/3] Οι μουσικές μεταμορφώσεις του Ζορμπά – το ξεκίνημα, ο Ζορμπάς με μαέστρο το Μίκη Θεοδωράκη και οι πρώτες διασκευές

[2/3] Οι μουσικές μεταμορφώσεις του Ζορμπά – οι ορχήστρες και οι χοροί

[3/3] Οι μουσικές μεταμορφώσεις του Ζορμπά – οι σολίστες και τα όργανα

Back To Top