Εθνικός ήρωας, πρόδρομος και πρωτομάρτυρας της ελευθερίας, από τις σημαντικότερες μορφές του νέου ελληνισμού. Γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας εργάστηκε στην Κωνσταντινούπολη, ως γραμματικός και διπλωματικός υπάλληλος στην οικογένεια Υψηλάντη.
Πνεύμα ανήσυχο και τολμηρό μπολιάστηκε από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, οραματίστηκε την εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση των Ελλήνων και των άλλων βαλκανικών λαών και επιχείρησε να την πραγματώσει. Δεν πρόλαβε όμως καθ’ ότι τον συνέλαβαν οι αυστριακές αρχές στην Βιέννη και τον παρέδωσαν μαζί με τους συνεργάτες του στους Τούρκους, οι οποίοι τους εκτέλεσαν στο Βελιγράδι.
Το εθνικοαπελευθερωτικό πρόγραμμα του Ρήγα απέβλεπε στον ξεσηκωμό όλων των υπόδουλων λαών της Βαλκανικής και την αποτίναξη της οθωμανικής τυραννίας. Οραματίστηκε την ίδρυση της Ελληνικής Δημοκρατίας, ενός ομοσπονδιακού κράτους που θα απλωνόταν στα όρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας και θα ήταν οργανωμένο σύμφωνα με τους θεσμούς της Γαλλικής Δημοκρατίας. Γι’ αυτόν ακριβώς το σκοπό συνέταξε την Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμα και το Θούριο, τα επαναστατικά του δηλαδή έργα, που τυπώθηκαν στο τυπογραφείο των αδελφών Πούλιου στη Βιέννη τον Οκτώβρη του 1797.
“Ο Ρήγας –σημειώνει ο Δ. Καραμπερόπουλος– χρησιμοποίησε τα βασικά μέσα επικοινωνίας της εποχής, τα έντυπα και την μουσική. Εξέδωσε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, για να δώσει στους Έλληνες πρότυπο ανδρείας, αγωνιστικότητας και αποφασιστικότητας. Επίσης, Τα Ολύμπια, που αναφέρονταν τα αγωνίσματα των Ολυμπιακών αγώνων, όπου δίνει και την σημαντική πληροφορία πως τα αγωνίσματα αυτά διατηρούνταν στην Θεσσαλία και την Ελλάδα, τονίζοντας έτσι την διαχρονικότητα του Ελληνισμού. Ακόμη, εξέδωσε το βιβλίο Νέος Ανάχαρσις, που αναφέρεται στην δόξα της αρχαίας Ελλάδος, στα κατορθώματα των προγόνων του 4ου αιώνα π.Χ., προσθέτοντας αρκετές πολιτικοκοινωνικές παρατηρήσεις. Επί πλέον, καταχώρισε πολλά ιστορικά στοιχεία στην μεγαλειώδη δωδεκάφυλλη Χάρτα του, συνδέοντας έτσι, το παρόν με το ένδοξο παρελθόν της Ελλάδος.
Γνώριζε καλά ο Ρήγας πως μόνο με ενθουσιαστικά τραγούδια, με παιάνες, θα ήταν δυνατόν να εμψυχωθούν, να ενθουσιαστούν οι σκλαβωμένοι ραγιάδες. Θα θυμόταν από το σχολείο του και τα διαβάσματά του το «Παίδες Ελλήνων, ίτε, ελευθερούτε πατρίδα…» και του χωλού ποιητή Τυρταίου, που με τους παιάνες του εμψύχωνε τους Σπαρτιάτες στρατιώτες. Γι’ αυτό εξάλλου ο Ρήγας συμπεριλαμβάνει και τον Τυρταίο στην ελληνική πνευματική δύναμη, που τη συμβολίζει με το «ρόπαλο του Ηρακλέους», στους εκατό δέκα τέσσερις μεγάλους αρχαίους Έλληνες από τον εντέκατο αιώνα π.Χ. μέχρι τον πρώτο αιώνα μ.Χ. στο περιθώριο των φύλλων 10ο και 11ο της Χάρτας της Ελλάδος.
Για τον σκοπό αυτό ο Ρήγας συνέθεσε τον δικό του παιάνα και τον ονόμασε «Θούριο», λέξη την οποία δανείστηκε από τους Αττικούς ποιητές. Η λέξη «θούριος» είναι επίθετο και προέρχεται από το ρήμα θρώσκω, που σημαίνει ορμητικός, μαινόμενος, πολεμικός. Ο Ρήγας το 1796 χρησιμοποίησε τον όρο «θούριος», δείγμα και αυτό της μελέτης των αρχαίων κλασσικών κειμένων, εισάγοντας επί πλέον τον όρο στο νεοελληνικό λεξιλόγιο, που γίνεται συνώνυμος με την επανάσταση. Με τον Θούριο, «Ως πότε παλληκάρια», ο Ρήγας απευθύνονταν σε όλους τους λαούς του Βαλκανικού χώρου. Μάλιστα, ο ίδιος επεξηγεί την σημασία του όρου «Θούριος», λέγοντας πως είναι «ορμητικός Πατριωτικός ύμνος πρώτος». H αναφορά στο «ύμνος πρώτος», σημαίνει πως έχει γράψει και ένα δεύτερο παιάνα, τον οποίο ονόμασε “Ύμνος Πατριωτικός“.
Ακολουθούν ο “Θούριος” και ο “Ύμνος Πατριωτικός”
Μετά την προδοσία, τη σύλληψη του Ρήγα και την αποκάλυψη της επαναστατικής κίνησής του, η Αυστριακή Αστυνομία κατάσχεσε όλα τα αντίτυπα της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως, όπου περιέχονταν ο Θούριος, καθώς και τα αντίτυπα του Στρατιωτικού Εγκολπίου με τον παιάνα στον ήχο της Καρμανιόλας, τον Ύμνο Πατριωτικό. Όλα τα αντίτυπα τα ευρισκόμενα στο τυπογραφείο των Αδελφών Πούλιου και στο βιβλιοδετείο καταστράφηκαν”.
ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ: Μια επιλογή αποσπασμάτων από τα έργα του θα βρείτε εδώ:>ΑΠΑΝΘΙΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΑΠΑΝΘΙΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ Επιμ. ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΚΙΤΡΟΜΙΛΙΔΗΣ, Εκδ. ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, 1998
Ο Θούριος του Ρήγα Φεραίου
Μια έμμετρη-μουσική προκήρυξη
Ο Θούριος του Ρήγα Φεραίου ήταν ένα επαναστατικό τραγούδι, μια ανοικτή προκήρυξη, ένα προσκλητήριο των Ελλήνων για επαναστατική δράση. Ο ίδιος δανείστηκε την μουσική του από τα επαναστατικά τραγούδια της Γαλλικής επανάστασης.
Θούριος ήτοι Oρμητικός Πατριωτικός Ύμνος πρώτος, εις τον ήχον,
MIA ΠPOΣTAΓH MEΓAΛH
Ώς πότε παλικάρια να ζούμεν στα στενά,
Mονάχοι σα λιοντάρια, σταις ράχαις στα βουνά;
Σπηλαίς να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά,
Nα φεύγωμ’ απ’ τον Kόσμον, για την πικρή σκλαβιά.
Nα χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα, και Γονείς,
Tους φίλους, τα παιδιά μας, κι’ όλους τους συγγενείς.
Καλλιώναι μίας ώρας ελεύθερη ζωή,
Παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά, και φυλακή.
Τι σ’ ωφελεί αν ζήσης, και είσαι στη σκλαβιά,
Στοχάσου πως σε ψένουν καθ’ ώραν στη φωτιά.
Βεζύρης, Δραγουμάνος, Aφέντης κι’ αν σταθής,
O Tύραννος αδίκως, σε κάμει να χαθής.
Δουλεύεις όλ’ ημέρα, σε ό,τι κι’ αν σοι πη,
Kι’ αυτός πασχίζει πάλιν, το αίμα σου να πιη.
Ο Σούτζος, κι’ ο Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής,
Γγίκας, και Μαυρογένης, καθρέπτης, είν’ να ιδής.
Ανδρείοι Kαπετάνοι, Παπάδες, λαϊκοί,
Σκοτώθηκαν κι’ Aγάδες, με άδικον σπαθί.
Kι’ αμέτρητ’ άλλοι τόσοι, και Τούρκοι, και Ρωμιοί,
Zωήν, και πλούτον χάνουν, χωρίς καμμιά ‘φορμή.
Ελάτε μ’ έναν ζήλον, σε τούτον τον καιρόν,
Nα κάμωμεν τον όρκον, επάνω στον Σταυρόν.
Συμβούλους προκομμένους, με πατριωτισμόν,
Nα βάλλωμεν εις όλα, να δίδουν ορισμόν.
Oι νόμοι νάν’ ο πρώτος, και μόνος οδηγός,
Kαι της πατρίδος ένας, να γένη Aρχηγός.
Γιατί κ’ η αναρχία, ομοιάζει την σκλαβιά,
Nα ζούμε σα θηρία, είν’ πλιο σκληρή φωτιά.
Και τότε με τα χέρια, ψηλά στον Oυρανόν,
Aς πούμ’ απ’ την καρδιά μας, ετούτα στον Θεόν.
Εδώ συκώνονται οι Πατριώται ορθοί, και υψώνοντες τας χείρας
προς τον Oυρανόν, κάμνουν τον όρκον .
Όρκος κατά της Tυραννίας, και της αναρχίας.
Ω Bασιλεύ του Kόσμου, ορκίζομαι σε σε,
Στην γνώμην των τυράννων, να μην ελθώ ποτέ.
Μήτε να τους δουλεύσω, μήτε να πλανηθώ,
Eις τα ταξίματά τους, για να παραδοθώ.
Εν όσω ζω στον Kόσμον, ο μόνος μου σκοπός,
Για να τους αφανίσω, θε νάναι σταθερός.
Πιστός εις την Πατρίδα, συντρίβω τον ζυγόν,
Aχώριστος για νάμαι, υπό τον Στρατηγόν.
Κι’ αν παραβώ τον όρκον, να στράψ’ ο Oυρανός,
Kαι να με κατακάψη, να γένω σαν καπνός.
Tέλος του Όρκου.
Σ’ Aνατολή και Δύσι, και Nότον και Bοριά,
Για την Πατρίδα όλοι, νάχωμεν μια καρδιά.
Στην πίστιν του καθ’ ένας, ελεύθερος να ζη,
Στην δόξαν του πολέμου, να τρέξωμεν μαζύ.
Βουλγάροι, κι’ Αρβανήτες, Αρμένοι και Ρωμιοί,
Aράπιδες, και άσπροι, με μια κοινή ορμή.
Για την ελευθερίαν, να ζώσωμεν σπαθί,
Πως είμασθ’ αντρειωμένοι, παντού να ξακουσθή.
Όσ’ απ’ την τυραννίαν, πήγαν στη ξενητιά,
Στον τόπον του καθ’ ένας, ας έλθη τώρα πια.
Kαι όσοι του πολέμου, την τέχνην αγροικούν,
Eδώ ας τρέξουν όλοι, τυράννους να νικούν.
H Ρούμελη τους κράζει, μ’ αγκάλαις ανοιχταίς,
Tους δίδει βιο, και τόπον, αξίαις και τιμαίς.
Ώς πότ’ Oφφικιάλος, σε ξένους Bασιλείς.
Έλα να γένης στύλος, δικής σου της φυλής.
Κάλλιο για την Πατρίδα, κανένας να χαθή,
Ή να κρεμάση φούντα, για ξένον στο σπαθί.
Και όσοι προσκυνήσουν, δεν είναι πλιο εχθροί,
Aδέλφια μας θα γένουν, ας είναι κ’ εθνικοί.
Μα όσοι θα τολμήσουν, αντίκρυ να σταθούν,
Eκείνοι και δικοί μας, αν είναι ας χαθούν.
Σουλλιώταις, και Μανιώταις, λιοντάρια ξακουστά,
Ώς πότε σταις σπηλαίς σας, κοιμάσθε σφαλιστά.
Μαυροβουνιού καπλάνια, Ολύμπου σταυραητοί,
Kι’ Αγράφων τα ξευτέρια, γεννήτε μια ψυχή.
Ανδρείοι Μακεδόνες, ορμήσατε για μια,
Kαι αίμα των τυράννων, ρουφήστε σα θεριά.
Του Σάββα και Δουνάβου, αδέλφια Xριστιανοί,
Mε τ’ άρματα στο χέρι, καθ’ ένας ας φανή.
Tο αίμα σας ας βράση, με δίκαιον θυμόν,
Mικροί μεγάλ’ ομώστε, τυράννου τον χαμόν.
Λεβέντες αντριωμένοι, Μαυροθαλασσινοί,
O βάρβαρος ώς πότε, θε να σας τυραννή.
Μη καρτερήτε πλέον, ανίκητοι Λαζοί,
Xωθήτε στο μπογάζι, μ’ εμάς κ’ εσείς μαζί.
Δελφίνια της θαλάσσης, αζδέρια των Nησιών,
Σαν αστραπή χυθήτε, κτυπάτε τον εχθρόν.
Της Κρήτης, και της Νίδρας, θαλασσινά πουλιά,
Kαιρός είν’ της Πατρίδος, να κούστε την λαλιά.
Κι’ όσ’ είστε στην Aρμάδα, σαν άξια παιδιά,
Oι Nόμοι σάς προστάζουν, να βάλλετε φωτιά.
Μ’ εμάς κ’ εσείς Μαλτέζοι, γεννήτ’ ένα κορμί,
Kατά της τυραννίας, ριχθήτε με ορμή.
Σας κράζει η Ελλάδα, σας θέλει σας πονεί,
Zητά την συνδρομήν σας, με μητρικήν φωνή.
Τι στέκεις, Παζβαντζίουγλου, τόσον εκστατικός;
Tεινάξου στο Μπαλκάνι, φώλιασε σαν αητός.
Tους μπούφους, και κοράκους, καθόλου μη ψηφάς,
Mε τον ραγιά ενώσου, αν θέλης να νικάς.
Σηλίστρα, και Μπραΐλα, Σμαήλι και Κυλί,
Μπενδέρι, και Χωτήνι, εσένα προσκαλεί.
Στρατεύματά σου στείλε, κ’ εκείνα προσκυνούν,
Γιατί στην τυραννίαν, να ζήσουν δεν ‘μπορούν.
Γγιουρτζή πλια μη κοιμάσαι, συκώσου με ορμήν,
Tον Mπρούσια να μοιάσης, έχεις την αφορμήν.
Και συ που στο Χαλέπι, ελεύθερα φρονείς,
Πασιά καιρόν μη χάνεις, στον κάμπον να φανής.
Mε τα στρατεύματά σου, ευθύς να συκωθής,
Στης Πόλης τα φερμάνια, ποτέ να μη δοθής.
Του Μισιργιού ασλάνια, για πρώτη σας δουλιά,
Δικόν σας ένα Mπέι, κάμετε Bασιλιά.
Xαράτζι της Αιγύπτου, στην Πόλ’ ας μη φανή,
Για να ψοφήσ’ ο λύκος, οπού σας τυραννεί.
Με μια καρδιάν όλοι, μία γνώμην, μία ψυχή,
Kτυπάτε του τυράννου, την ρίζαν να χαθή.
Ν’ ανάψωμεν μία φλόγα, σε όλην την Τουρκιά,
Nα τρέξ’ από την Μπόσνα, και ώς την Αραπιά.
Ψηλά στα μπαϊράκια, συκώστε τον Σταυρόν,
Kαι σαν αστροπελέκια, κτυπάτε τον εχθρόν.
Ποτέ μη στοχασθήτε, πως είναι δυνατός,
Kαρδιοκτυπά και τρέμει, σαν τον λαγώ κι’ αυτός.
Τρακόσιοι γκιρτζιαλίδες, τον έκαμαν να διή,
Πως δεν ‘μπορεί με τόπια, μπροστά τους να ευγή.
Λοιπόν γιατί αργήτε, τι στέκεσθε νεκροί;
Ξυπνήσατε μην είσθε, ενάντιοι κ’ εχθροί.
Πώς οι Προπάτορές μας, ορμούσαν σα θεριά,
Για την ελευθερίαν, πηδούσαν στη φωτιά.
Έτζι κ’ ημείς, αδέλφια, ν’ αρπάξωμεν για μια,
T’ άρματα και να βγούμεν, απ’ την πικρή σκλαβιά.
Να σφάξωμεν τους λύκους, που στον ζυγόν βαστούν,
Kαι Χριστιανούς, και Τούρκους, σκληρά τους τυραννούν.
Στεργιάς, και του πελάγου, να λάμψη ο Σταυρός,
Kαι στην δικαιοσύνην, να σκύψη ο εχθρός.
O Kόσμος να γλυτώση, απ’ αύτην την πληγή,
K’ ελεύθεροι να ζώμεν, αδέλφια εις την Γη.
Πέρας μεν ώδε,
H δε αυ πράξις τέρας.
Ρήγας Βελεστινλής: Ύμνος Πατριωτικός
της Ελλάδος και όλης της Γραικίας προς ξαναπόκτησιν της αυτών Ελευθερίας
Όλα τα έθνη πολεμούν / και στους Τυράννους τους ορμούν,
εκδίκησιν γυρεύουν και τους εξολοθρεύουν·
και τρέχουν για την δόξαν με χαρά στη φωτιά!
*
Κ’ εκείνα που αποκοτούν, / ο,τι κι αν θέλουν αποκτούν·
διέτε την Ιταλίαν, / πως πήρ’ ελευθερίαν
και τρέχει για την δόξαν, / με χαρά στη φωτιά!
*
Έτζι κ’ εμείς, ω αδελφοί, / να σηκωθούμεν με ορμή,
εκδίκησιν ζητούντες, / Τυράννους απολούντες,
για την Ελευθερίαν / με χαρά, μπρε παιδιά!
*
Ως πότ’ ημείς υπομονή, / και να μη βγάνωμεν φωνή;
Σα να ’μαστε δεμένοι, / ζούμεν τυραννισμένοι
και καταφρονημένοι, / στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Όλα τα έθνη το θωρούν, / και πάλ’ ευθύς το απορούν,
πως τέτοια παλληκάρια, / που ‘ναι σαν τα λιοντάρια,
να ζουν στην τυραννίαν / στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Λοιπόν, τινάξετε για μία, / την τυραννίαν και σκλαβιά!
Παράδειγμά μας είναι, / των προπατόρων μνήμαι,
καθώς εκείνοι ζούσαν· / Στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Αν περπατής μεσ’ στα βουνά, / κ’ έχης συντρόφους τα κλαδιά,
κανείς δεν σε στιμάρει, / πως να ‘σαι παλληκάρι.
Άλλ’ έβγα και πολέμει, / με χαρά στη φωτιά!
*
Τώρα καιρός είναι καλός, / για να φανή ο δυνατός,
Τυράννους να σκοτώση / και χριστιανούς να σώση.
Λοιπόν, ας κινηθώμεν / με χαρά στην Τουρκιά!
*
Ως πότε, άνδρες ξακουστοί, / να είστε πάντα σφαλιστοί;
Σ’ έρημους και στα δάση / κανείς δεν σας τρομάσσει
εβγήτε και χυθήτε / στην Τουρκιά, μπρε παιδιά!
*
Τα παλληκάρια τα καλά / ποτέ δεν στέκουν σφαλιστά.
Αλλά με την ανδρείαν / τινάζουν Τυραννίαν
και ζουν μ’ Ελευθερίαν / στο δουνιά, μπρε παιδιά!
*
Ιδού καιρός να δοξασθής, / ψυχήν και σώμα να σωθής,
τα αδέλφια σου να γλύσης, / Τυράννους να τζακίσης.
Κ’ ελεύθεροι να ζώμεν / στο δουνιά, μπρε παιδιά!
*
Όποιος λοιπόν είναι καλός, / κι ορθόδοξος χριστιανός,
με τ’ άρματα στο χέρι, / ας δράμη σαν ξεφτέρι,
το Γένος του να σώση / με χαρά, μπρε παιδιά!
*
Σταυρός, η πίστις και καρδιά, / δουφέκια και καλά σπαθιά,
γκρεμίζουν Τυραννίαν, / τιμούν Ελευθερίαν,
οπ’ έδωκεν ο Πλάστης / στο δουνιά, μπρε παιδιά!
*
Αυτούς που βλέπετ’ αντικρύ, / είναι Κονιάρηδες χοντροί.
Κ’ εσείς, μπρε παλληκάρια, / είστε σαν τα λιοντάρια.
Κτυπάτε τους Τυράννους, / με χαρά στη φωτιά!
*
Ντουντούμικα πλατιά φορούν, / χωρίς πιλάφι δεν μπορούν,
μια ώρα δεν προσμένουν, / χωρίς καφέ πεθαίνουν.
Λοιπόν, τι τους φοβείσθε; / Στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Η προκοπή τους είν’ αυτή, / καθώς ξυπνήσουν το ταχύ,
«ανασουνου» και «ντέρα», / ω, την κακή τους μέρα!
Ως πότε τους βαστάτε; / Στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Αρβανιτιά και η Τουρκιά / χάνει και νουν και μυελά.
όταν θα σηκωθήτε / κι απάνω τους χυθήτε,
τρέμουν κι ανατριχιάζουν. / Στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Καπιτανέοι αδελφοί, / ήρωες, άνδρες θαυμαστοί,
καιρός είν’, πολεμείτε, / Τυράννους μην αφήτε.
τ’ αδέλφια μας να γλύσουν. / Στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Να λάμψη πάλιν Λευθεριά, / ως ήτον τότε μια φορά.
κ’ εσάς χρυσάς κολόνας / σας κάμουν εις αιώνας,
να είστε δια μνήμην. / Στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Όσ’ άστρα έχει ο ουρανός / κι όσες φωτιές ο κεραυνός,
τόσες φορές ομοίως / ο Μπότζαρης ανδρείως
ενίκησε με δόξαν / την Τουρκιά, μπρε παιδιά!
*
Μπουκουβαλέοι ξακουστοί, / όπου ‘ναι σαν τον Ηρακλή,
τυράννους Οθωμάνους / τους έχουν σα γαϊδάρους.
σαν τίγρεις γιουρουδίζουν / στη φωτιά, μπρε παιδιά.
*
Ο Δράκος είναι τρομερός / κι ο Καραΐσκος τολμηρός
Όρμουν εις την Τουρκίαν / χωρίς καμμιά δειλίαν,
σκοτώνουν τους Τυράννους, / με χαρά στη φωτιά!
*
Χριστάκης τώρα είν’ καλός / και ο Μπλαχάβας δυνατός.
Αν βγάλουν τα σπαθιά τους, / αλί ‘πο την Τουρκιά τους,
ζητούντες Λευθερίαν / με χαρά στη φωτιά!
*
Ο Λάζος και ο Κομπολής, / Μπασδέκης και ο Κωσταντής,
Ταπάκης και Γκιθώνας, / να ζουν εις τους αιώνας,
είν’ άνδρες ξακουσμένοι / στο δουνιά, μπρε παιδιά!
*
Σταθάς, Στερνάρης κι ο Παππούς, / κι ο Κοντογιάννης που ακούς,
ως ταύροι αυτοί μουγγρίζουν, / Τυράννους φοβερίζουν,
πατούν την Τυραννίαν / με χαρά, μπρε παιδιά!
*
Ο Βαρνακιώτης είν’ φρικτός / και ο Μιχάλης φοβερός,
Τζιανάκας και Νικόλας, / να ‘χουν χρυσούς αιώνας,
ποτέ τους δεν φοβούνται / την Τουρκιά, μπρε παιδιά!
*
Τζαχίλας, Ψείρας, κι ο Κοντός, / Δημόκας και ο Κατζαρός,
ο Μάνδαλος και Φώτης, / Τυράννων είν’ διώκτης.
Αυτοί πάντα νικούνε / με χαρά την Τουρκιά!
*
Νικολακέοι τρομεροί / και ο Καγκιούζης πολεμεί.
διέτε τον Ζαχαρία / πως τρώγει την Τουρκία,
το Γένος για να σώσουν, / με χαρά, μπρε παιδιά!
*
Ο Χρυσαντάκης κι ο Γιαννής, / Τσοβάρας και ο Τζιαμπαλής.
διές τον Κολοκοτρώνη / πόσους εχθρούς σκοτώνει.
και τρέχουν σα θηρία / με χαρά στη φωτιά!
*
Κι άλλοι αμέτρητοι πολλοί, / καπιτανέοι τρομεροί,
που τρέχουν σα θηρία, / ξεσχίζουν Τυραννία
και θέλουν Λευθερία. / Στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Αυτοί Τυράννους δεν ψηφούν / κ’ ελεύθεροι στον κόσμον ζουν.
πλούτος, ζωή, τιμή τους, / είν’ μόνον το σπαθί τους!
Και τρέχουν για την δόξαν / με χαρά στη φωτιά!
*
Αλέξανδρε, τώρα να βγης / από τον τάφον, και να ιδής
των Μακεδόνων πάλιν / ανδρείαν την μεγάλην,
πως τους εχθρούς νικούνε, / με χαρά στη φωτιά!
*
Ο Λεωνίδας που να ζη / με τους τρακόσιους του μαζί,
να ιδή τον Σπαρτιάτη / πως ρίχνεται σαν άτι.
τρώει, πατεί, ξεσχίζει / την Τουρκιά, μπρε παιδιά!
*
Αυτούς κ’ εμείς τους θαυμαστούς, / ήρωας κι άλλους εκλεκτούς,
ας μιμηθώμεν τώρα, / μη χάνωμεν την ώρα,
ότ’ είναι πρόγονοί μας. / Στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Αυτοί εζούσαν στο δουνιά, / μισούντες την κακή σκλαβιά·
για την Ελευθερίαν / πηδούσαν στην φωτίαν.
Λοιπόν, τι καρτερούμεν; / Στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Απόφασις και η ορμή, / ανδρεία και η συμβουλή,
Τυράννους δίδουν δρόμον, / μαζί και μέγαν τρόμον.
Λοιπόν, αγριωθήτε, / με χαρά στην Τουρκιά!
*
Αρπάξατε τώρα σπαθιά / και τρέξατε σαν τα θεριά.
Χυθήτε στην Γραικίαν, / βγάλτε την Τυραννίαν
και δότε Λευθερίαν, / με χαρά, μπρε παιδιά!
*
Λόγγοι, βουνά και λαγκαδιές, / ας στράψουνε από φωτιές·
φωνές, φόβους και τρόμους / γεμίσατε τους δρόμους·
να διώξτε τους Τυράννους / με χαρά, μπρε παιδιά!
*
Να λάμψη πάλιν ο Σταυρός, / ας έρχεται τώρα ομπρός,
να ίδωσι τα άστρα / τους πύργους και τα κάστρα
να πέφτουν των Τυράννων / στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Τα έθνη που δεν μας ψηφούν, / Πατρίδα, Γένος ονειδούν,
ας ίδωσιν ανδρείαν / κι ας λάβωσι δειλίαν,
να πέσουν, να σπαράξουν, / στη φωτιά, μπρε παιδιά!
*
Ν’ αρχίσουν τώρα να λαλούν, / με όργανα να κελαδούν
οι Μούσες την ανδρειάν μας, / τώρα στην Λευθεριά μας.
πως τρέχομεν με πόθον / και χαρά στη φωτιά!
Ρήγας Βελεστινλής: Η επαναστατική προκήρυξη για τα δίκαια του ανθρώπου
Απόσπασμα από το επαναστατικό του κείμενο «Δίκαια του Ανθρώπου», που περιλαμβάνεται στο κείμενο που εκδόθηκε στη Βιέννη στα 1797 με τίτλο “Νέα Πολιτική Διοίκηση των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας”. Η επιμέλεια και η γλωσσική προσαρμογή έγινε από τον Γιώργο Πρίμπα. Μεταφορά από το TVXS
Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος) – Τα Δίκαια του Ανθρώπου.
Άρθρον 1. Ο σκοπός όπου απ’ αρχής κόσμου οι άνθρωποι συμμαζώχτηκαν από τα δάση την πρώτη φορά, δια να κατοικήσουν όλοι μαζί κτίζοντας χώρες και πόλεις, ήταν για να αλληλοβοηθιούνται και να ζούνε ευτυχισμένοι, και όχι να αλληλοτρώγονται ή να ρουφά το αίμα τους ένας. Τότε έκαμαν βασιλέα για να αγρυπνεί για τα συμφέροντά τους, για να είναι βέβαιοι στην απόλαυση των φυσικών δικαίων, τα όποια δεν έχει την άδεια να τους τα αφαιρέσει κανένας επί της γης.
Άρθρον 2. Αυτά τα φυσικά δίκαια είναι: πρώτον το να είμαστε όλοι ίσοι και όχι ο ένας ανώτερος από τον άλλο˙ δεύτερο να είμαστε ελεύθεροι, και όχι ο ένας σκλάβος του άλλου˙ τρίτο να είμαστε σίγουροι στη ζωή μας και κανένας να μη μπορεί να μας την πάρει άδικα και κατά τη φαντασία του˙ και τέταρτον την περιουσία που κατέχουμε κανένας να μη μπορεί να μας την αγγίξει, αλλά να είναι δική μας και των κληρονόμων μας.
Άρθρον 3. Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, κατά φυσικό λόγο είναι ίσοι. Όταν φταίξει κάποιος, οποιασδήποτε θρησκείας και αν είναι, οποιασδήποτε κατάστασης, ο νόμος είναι ο αυτός για το πταίσμα και αμετάβλητος˙ ήτοι δεν τιμωρείται ο πλούσιος λιγότερο και ο πτωχός περισσότερο για το αυτό σφάλμα, άλλα ίσια ίσια.
Άρθρον 4. Ο νόμος είναι εκείνη η ελεύθερη απόφαση που συντάχθηκε με την συγκατάθεση όλου του λαού˙ ήτοι όλοι θέλουμε ότι ο φονιάς να φονεύεται, αυτός λέγεται νόμος, και είναι ο ίδιος για όλους μας στην απόδοση δικαιοσύνης˙ και πάλι άλλος που υπερασπίζεται, ήτοι όλοι θέλουμε να εξουσιάζουμε την περιουσία μας, κανένας λοιπόν δεν έχει την άδεια να μας πάρει δυναστικά τίποτα. Αυτός είναι νόμος, επειδή μονάχοι μας το δεχόμαστε και το θέλουμε. Ο νόμος υπάρχει έτσι ώστε πάντοτε να προστάζει ό,τι πράγμα είναι δίκαιο και ωφέλιμο στη «συγκοινωνία» της ζωής μας και να εμποδίζει εκείνο που μας βλάπτει.
Άρθρον 5. Όλοι οι συμπολίτες να δύνανται να έχουν πρόσβαση στις αξίες και τα δημόσια αξιώματα. Τα ελεύθερα γένη δε γνωρίζουν καμίαν αιτία προτίμησης στις εκλογές τους, παρά τη φρόνηση και την προκοπή˙ δηλαδή ο καθένας, όταν είναι άξιος και προκομμένος για μία δημόσια εργασία, να μπορεί να την αποκτήσει˙ απεναντίας δε, μη όντας άξιος αλλά χυδαίος, δεν πρέπει να του δίδεται γιατί, μη ξέροντας πως να την εκτελέσει, προσκρούει και βλάπτει το κοινό με την αμάθεια και την ανεπιδεξιότητά του.
Άρθρον 6. Η ελευθερία είναι εκείνη η δύναμη που έχει ο άνθρωπος στο να κάμνει όλα εκείνα ώστε να μη βλάπτει τα δίκαια του γείτονά του. Αυτή έχει ως θεμέλιο τη φύση, γιατί φυσικά αγαπάμε να είμαστε ελεύθεροι˙ έχει ως κανόνα τη δικαιοσύνη, γιατί η δίκαιη ελευθερία είναι καλή˙ έχει ως φύλακα το νόμο, γιατί αυτός προσδιορίζει έως πού πρέπει να είμαστε ελεύθεροι. Το ηθικό σύνορο της ελευθερίας είναι τούτο το ρητό: Μην κάμνεις στον άλλο εκείνο που δεν θέλεις να σου κάμνουν.
Άρθρον 7. Το δίκαιο του να φανερώνουμε τη γνώμη μας και τους συλλογισμούς μας, τόσον με την τυπογραφία, όσο και με άλλον τρόπον˙ το δίκαιον του να συναθροιζόμαστε ειρηνικά˙ η ελευθερία κάθε είδους θρησκείας, Χριστιανισμού, Τουρκισμού, Ιουδαϊσμού, και τα λοιπά, δεν εμποδίζονται με την παρούσα (σ.σ προτεινόμενη) διοίκηση. Όταν εμποδίζονται αυτά τα δίκαια, είναι φανερό πως αυτό προέρχεται από τυραννία, ή πως είναι ακόμη ενθύμηση του εξοστρακισθέντα δεσποτισμού τον οποίο αποδιώξαμε.
Άρθρον 8. Η ασφάλεια είναι εκείνη η προστασία η οποία δίνεται απ’ όλο το έθνος και το λαό στον κάθε άνθρωπο για τη φύλαξη του υποκειμένου του, των δίκαιών του και των υποστατικών του˙ δηλαδή, όταν βλάψει ένα μόνον άνθρωπο, ή πάρει άδικα τίποτε απ’ αυτόν, όλος ο λαός πρέπει να σηκωθεί κατ’ επάνω εκείνου του δυνάστη και να τον αποδιώξει.
Άρθρον 9. Ο νόμος έχει χρέος να διαφεντεύει την κοινή ελευθερία όλου του έθνους και εκείνη του κάθε ανθρώπου, κάτοικου σε τούτη την αυτοκρατορία, εναντίον της καταπίεσης και της καταδυνάστευσης των διοικητών. Όταν αυτοί διοικούν δίκαια, να τους διαφεντεύει˙ αν δε άδικα, να τους αποβάλλει.
Άρθρον 10. Κανένας άνθρωπος να μην εγκαλείται σε απολογία, να μη συλλαμβάνεται από τους ανθρώπους της δικαιοσύνης και να μη φυλακίζεται με άλλο τρόπον, παρά καθώς ορίζει ο νόμος˙ δηλαδή, όταν αποδειχτεί φταίχτης ο άνθρωπος και όχι κατά την φαντασία και τη θέληση του κριτή. Κάθε κάτοικος όμως, όταν κλιθεί στην κρίση, ή νόμιμα συλληφθεί από τους υπηρέτες της δικαιοσύνης, πρέπει να υποταχτεί αμέσως και να πηγαίνει να κριθεί˙ γιατί, αν αντισταθεί και δεν θέλει να πηγαίνει στη δικαιοσύνη, γίνεται φταίχτης˙ και είναι μεγάλο σφάλμα όταν ο νόμος καλεί κάποιον άνθρωπο, και εκείνος αντιστέκεται με το κακό και δεν υπακούει να πηγαίνει, όντας σίγουρος ότι δεν τιμωρείται, αν είναι αθώος.
Άρθρον 11. Κάθε επιχείρημα δυνάστη το οποίο ήθελε κάμνει εναντίον ενός ανθρώπου ο οποίος δεν έφταιξε, και χωρίς προσταγή του νόμου να θέλουν να τον καταδικάσουν, εκείνο φαίνεται πως είναι μόνον από το κεφάλι του κριτή και έργο τυραννικό˙ ο άνθρωπος λοιπόν τον οποίον θέλουν να καταδυναστεύσουν με αυτόν τον τρόπον, έχει δίκιο και άδεια να αντισταθεί με όλη του τη δύναμη, να το αποβάλλει με βία και να μην υποταχθεί.
Άρθρον 12. Εκείνοι οι οποίοι εκδίδουν προσταγές, ή τυχόν θα τις υπογράψουν, ή τυχόν θα τις εκτελέσουν, ή τυχόν θα βάλουν άλλους να τις τελειώσουν, λέγοντας τους πως είναι πράγματα αναγκαία, χωρίς να έχει γνώση η διοίκηση, είναι φταίχτες και πρέπει να τιμωρούνται αυστηρά.
Άρθρον 13. Κάθε άνθρωπος ο οποίος φαίνεται πως είναι αθώος, αν τον συκοφαντήσουν πως έφταιξε, μέχρι να βεβαιωθεί πως είναι φταίχτης, και είναι ανάγκη να συλληφθεί από τούς ανθρώπους της δικαιοσύνης, κάθε αυστηρότητα, όπως δέσιμο, ύβρεις, ξυλοδαρμοί, οι οποίοι δεν είναι αναγκαίοι δια την κατακράτηση του ανθρώπου εκείνου, μέχρι να κριθεί, να απαγορεύονται, και μόνον αφού αποδειχτεί φταίχτης, τότε να του εφαρμόζεται η τιμωρία, κατά πως προβλέπει ο νόμος.
Άρθρον 14. Κανένας άνθρωπος να μην κρίνεται και να μην τιμωρείται αλλιώς, παρά αφού ομολογήσει όλα του τα επιχειρήματα και αφού κατά τούς νόμους κλιθεί στην κρίση˙ και τιμωρείται τότε μόνον, όταν είναι ένας νόμος καμωμένος προτού να έχει κάμνει εκείνος το πταίσμα. Ο νόμος μάλιστα ο οποίος φτιάχτηκε να τιμωρήσει εγκλήματα τα οποία είχαν γίνει κατά τον καιρό όπου αυτός δεν είχε συσταθεί, λέγεται τυραννία˙ και το να τιμωρεί ένας νέος νόμος παλαιά εγκλήματα λέγεται ανομία. Λοιπόν ένας άνθρωπος πήρε το βόδι ενός άλλου, και μέχρι τη στιγμή κατά την οποία το πήρε δεν υπήρχε κανένας νόμος που να εμπόδιζε αυτήν την αρπαγή, εκδόθηκε έπειτα νόμος να μην αρπάζει ένας του άλλου πράγματα˙ ο άρπαγας δίνει πίσω το βόδι, μα όχι γιατί υποχρεώθηκε από το νόμο, επειδή αυτός δεν ήξερε πως η αρπαγή ήταν κακή.
Άρθρον 15. Ο νόμος πρέπει να προσδιορίζει σωφρονισμούς ακριβώς και αποδεικτικά αναγκαίους˙ οι σωφρονισμοί αυτοί να είναι ανάλογοι με το έγκλημα και ωφέλιμοι στην κοινή διαβίωση (“συγκοινωνία”) των πολιτών. Ήτοι, αν έδειρε κάποιον άλλο, να δαρθεί μα όχι να αποκεφαλιστεί.
Άρθρον 16. Το δίκαιο του να εξουσιάζει καθένας ειρηνικά τα υποστατικά του είναι εκείνο το όποιον ανήκει σε κάθε κάτοικο˙ συνεπώς να τα χαίρεται, να τα μεταχειρίζεται κατά την θέλησή του, να απολαμβάνει τα εισοδήματά του, τον καρπό της τέχνης του, της εργασίας του και της φιλοπονίας του, χωρίς να μπορέσει ποτέ κανένας να του πάρει με τη βία ούτε ένα λεπτό.
Άρθρον 17. Να μην είναι εμποδισμένο στους κατοίκους κανένα είδος εργασίας, τέχνης, γεωργίας, εμπόριο, ή οποιονδήποτε επιχείρημα ωφέλιμο στην κοινή διαβίωση˙ η φιλοπονία όλων των πολιτών μπορεί να εκτείνεται σε όλες τις τέχνες και τις μαθήσεις.
Άρθρον 18. Κάθε άνθρωπος να μπορεί να δουλεύσει σε έναν άλλον ως υπηρέτης, προσφέροντας τον καιρόν του στη χρήση εκείνου, δεν μπορεί όμως να πωλήσει τον εαυτόν του, μήτε άλλος να τον πωλήσει, επειδή και το υποκείμενό του δεν είναι σε μόνη την εξουσία του εαυτού του, άλλα και της πατρίδος. Ο νόμος δε γνωρίζει καμίαν υποδούλωση μήτε σκλαβιά και στους ίδιους τους δούλους˙ σώζεται μόνο μία υπόσχεση, να φροντίζει ο υπηρέτης για την εργασία του, και να είναι ευγνώμων προς εκείνον ο οποίος τον πληρώνει μισθό, ο οποίος δεν επιτρέπεται ούτε να τον βρίσει, ούτε να τον δείρει˙ αναιρεί όμως την συμφωνία, τον πληρώνει έως εκείνη τη στιγμή και τον αποβάλλει.
Άρθρον 19. Κανένας δε θα στερηθεί το παραμικρότερο μέρος των κτημάτων του χωρίς τη θέλησή του˙ αν όμως πρόκειται για δημόσια ανάγκη, όπως όταν ζητάει η πατρίδα τον κήπο του για να κάμνει αγορά ή άλλο κανένα κτήριο, τότε να αποτιμάται ο κήπος, να πληρώνεται ο ιδιοκτήτης, και έτσι να γίνεται η αγορά ή το κτήριο.
Άρθρον 20. Κάθε δόσιμο έχει να γίνεται μόνο για το δημόσιο όφελος και όχι για αρπαγές του ενός και του άλλου. Όλοι οι υπήκοοι έχουν το δίκαιο να συντρέξουν στη φορολογία (στο ρίψιμο του τεφτεριού), να αγρυπνούν στο σύναγμα των δοσιμάτων και να παίρνουν λογαριασμό απ’ εκείνον όπου τα σύναξε.
Άρθρον 21. Οι δημόσιες συνδρομές και ανταμοιβές είναι ένα ιερό χρέος της πατρίδας. Το κοινό χρωστά μία βοήθεια προς τους δυστυχείς συμπολίτες, τόσον στο να τους προμηθεύει να έχουν να εργάζονται, όσο και να δώσει τρόπον ζωής σ’ εκείνους οι οποίοι δεν μπορούν πλέον να δουλεύουν˙ όπως, ένας γεωργός μην έχοντας βόδια κάθεται αργός˙ η πατρίδα έχει χρέος να του δώσει και να τον συντρέχει, ώστε να τα πληρώσει˙ ένας σακατεύτηκε εις τον υπέρ πατρίδας πόλεμο˙ αυτή πρέπει να τον ανταμείψει και να τον θρέφει όσο ζει.
Άρθρον 22. Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να γνωρίζουν γράμματα˙ η πατρίδα πρέπει να ιδρύσει σχολεία σε όλα τα χωριά για τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά. Από τα γράμματα γεννιέται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη. Να εξηγούνται οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς, εις δε τις μεγάλες πόλεις να διδάσκεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα, η δε αρχαία ελληνική να είναι απαραίτητη.
Άρθρον 23. Η κοινή επιβεβαίωση και σιγουριά του κάθε πολίτη συνίσταται στην ενέργεια όλων των πολιτών. Ήτοι να στοχαζόμαστε πως, όταν πάθει ένας τίποτα κακό, να αγγίζονται όλοι, και προς τούτο πρέπει να βεβαιώσουμε στον καθένα την μεταχείριση και την προφύλαξη των δικαίων του. Αυτή η σιγουριάς θεμελιώνεται πάνω στην αυτεξουσιότητα τού έθνους, ήτοι όλο το έθνος αδικείται, όταν αδικείται ένας μόνος πολίτης.
Άρθρον 24. Αυτή η αυτεξουσιότητα δεν έχει το κύρος, αν τα όρια των δημοσίων αξιωμάτων δεν είναι φανερά προσδιορισμένα από το νόμο και αν δεν είναι αποφασισμένο ρητά το να δίδουν λογαριασμό όλοι οι αξιωματούχοι.
Άρθρον 25. Η αυτοκρατορία είναι θεμελιωμένη στο λαό. Αυτή είναι μία, αδιαίρετη, απροσδιόριστη και αναφαίρετη. Δηλαδή ο λαός μόνον μπορεί να προστάζει, και όχι ένα μέρος ανθρώπων ή μία πόλη˙ και μπορεί να προστάζει για όλα χωρίς κανένα εμπόδιο.
Άρθρον 26. Κανένα μέρος του λαού δε μπορεί να ενεργήσει τη δύναμη όλου του έθνους˙ κάθε μέλος όμως του αυτοκράτορα λαού, συναγόμενο, έχει δίκαιον να πει το θέλημά του με μία σωστή ελευθερία.
Άρθρον 27. Κάθε άνθρωπος ο οποίος ήθελε αρπάξει την αυτοκρατορία και την εξουσία του έθνους ευθύς να φυλακίζεται από τούς ελεύθερους άνδρες, να κρίνεται και να τιμωρείται κατά το νόμο.
Άρθρον 28. Ένα έθνος έχει το δίκαιο πάντοτε να μετασχηματίσει και να μεταλλάξει τη νομοθεσία του˙ τα πρόσωπα μιας γενιάς δεν δικαιούνται να καθυποτάξουν στους νόμους τους τα πρόσωπα τα οποία θα γεννηθούν μετά από αυτά.
Άρθρον 29. Κάθε πολίτης έχει ένα ίσο δίκαιο με τους άλλους στο να συντρέχει να γίνεται ένας νόμος, ή να ονοματίσει τους αξιωματούχους, τους βουλευτές, τους στρατηγούς και τους επιτρόπους του έθνους.
Άρθρον 30. Τα δημόσια αξιώματα υφίστανται για τόσο καιρό όσο θέλει και κρίνει εύλογο η διοίκηση. Αυτά δεν πρέπει να θεωρούνται ως ξεχωριστές τιμές, μήτε ως ανταμοιβές, αλλά ως χρέη απαραίτητα των πολιτών στο να δουλεύσουν για την πατρίδα τους.
Άρθρον 31. Τα εγκλήματα των επιτρόπων τού έθνους και των αξιωματούχων ποτέ δεν πρέπει να μένουν ατιμώρητα. Κανένας δεν έχει το δίκαιο να στοχάζεται τον εαυτόν του απαραβίαστο περισσότερο από τους άλλους. Ήτοι, όταν σφάλει μεγάλος ή μικρός, ο νόμος τον αντιμετωπίζει άφευκτα κατά το σφάλμα του, ας είναι και ο πρώτος αξιωματούχος.
Άρθρον 32. Το δίκαιο του να υποβάλει ο κάθε πολίτης έγγραφη αναφορά και να διαμαρτύρεται για καμίαν ενόχληση η οποία του γίνεται προς εκείνους όπου έχουν την εξουσία του έθνους στο χέρι τους, δεν επιτρέπεται να εμποδίζεται κατά οποιονδήποτε τρόπο , ούτε να του ισχυριστούν πως δεν είναι καιρός ή τόπος, αλλά οποία ώρα και αν προσέρχεται ο παραπονούμενος πολίτης να γίνεται δεκτή η αναφορά του.
Άρθρον 33. Το να αντιστέκεται ο κάθε πολίτης, όταν τον καταθλίβουν και τον αδικούν, είναι αποτέλεσμα των ανωτέρω αναφερθέντων δικαίων του, γιατί κανένας δεν αντιστέκεται όταν ξέρει πως θα δικαιωθεί με τη συνδρομή του νόμου.
Άρθρον 34. Όταν ένας μόνος κάτοικος του βασιλείου τούτου αδικηθεί, αδικείται όλο το βασίλειο˙ και πάλι όταν το βασίλειο αδικείται ή πολεμείται, αδικείται και πολεμείται ο κάθε πολίτης. Γι’ αυτό δεν μπορεί ποτέ κανείς να πει ότι ή τάδε χώρα πολεμείται, δε με μέλει, γιατί εγώ ησυχάζω στην δικήν μου˙ αλλά εγώ πολεμούμαι, όταν η τάδε χώρα πάσχει ως μέρος του όλου όπου είμαι. Ο Βούλγαρος πρέπει να κινείται, όταν πάσχει ο Έλληνας, και τούτος πάλιν για εκείνον, και αμφότεροι για τον Αλβανό ή το Βλάχο.
Άρθρον 35. Όταν η διοίκηση βιάζει, αθετεί, καταφρονεί τα δίκαια του λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του, το να κάμνει τότε ο λαός, ή κάθε μέρος του λαού, επανάσταση, ν’ αρπάξει τ’ άρματα και να τιμωρήσει τους τυράννους του, είναι το πλέον ιερόν απ’ όλα τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο απ’ όλα τα χρέη του. Αν βρίσκονται όμως σε τόπο όπου είναι περισσότεροι τύραννοι, οι πλέον ανδρείοι πατριώτες και φιλελεύθεροι πρέπει να πιάσουν τα περάσματα των δρόμων και τα ύψη των βουνών, μέχρι να ανταμωθούν πολλοί, να πληθύνει ο αριθμός τους, και τότε ν’ αρχίσουν την επιδρομή κατά των τυράννων, ορίζοντες για κάθε δέκα ανθρώπους ένα δέκαρχο, για κάθε πενήντα πεντηκόνταρχο, για κάθε εκατό εκατόνταρχο˙ ο χιλίαρχος να έχει δέκα εκατοντάρχους και ο στρατηγός τρεις χιλίαρχους˙ ο δε αρχιστράτηγος πολλούς στρατηγούς. Τα χρέη των πόλεων, των πολιτειών, των χωρών και των κατά μέρος πολιτών τα οποία χρωστούνε ληφθέντα προ πέντε χρόνων, και σε αυτό το διάστημα πληρωνόταν ο τόκος στους δανειστές, η παρούσα διοίκηση τα αναιρεί, και οι δανειστές δεν έχουν να ζητούν εις το έξης ούτε κεφάλαιο ούτε υπόλοιπα από τους οφειλέτες, ωσάν να εξοφλήθηκαν τα δάνεια τους, γιατί αυτοί διπλασιάζουν τα κεφάλαια τους μες σε πέντε χρόνια.