του Γιώργου Αγοραστάκη
Το 1966 είναι μια χρονιά πολιτικής ανωμαλίας στην Ελλάδα. Ο χρόνος μπαίνει μ’ ένα βασιλικό διάγγελμα που πυροδοτεί την ένταση. Ο βασιλιάς Κων/νος με το πρωτοχρονιάτικο στο διάγγελμά του θα πει «…ο κομμουνισμός αποτελεί μίασμα γεννηθέν έξω της Ελλάδος, εμπνεόμενον και κινούμενον έξωθεν. Ηθική του είναι το ψεύδος και η προδοσία. Μολύνει και καθιστά ανύποπτον εχθρόν της Πατρίδος πάντα ερχόμενον εις επαφήν με αυτόν, άτομον ή ομάδα, πάντα καλόν Έλληνα, μη διαβλέποντα τον κίνδυνον».
Σε μια βδομάδα η τελετή του αγιασμού των υδάτων στο λιμάνι του Πειραιά, σημαδεύτηκε από την πρωτοφανή λαϊκή συμμετοχή, αλλά και από τα επεισόδια που ακολούθησαν. Ο βασιλιάς και οι άλλοι κυβερνητικοί παράγοντες δεν παραβρέθηκαν στην πατροπαράδοτη τελετή στο λιμάνι του Πειραιά, αλλά στο γειτονικό Τουρκολίμανο. Στην τελετή συμμετείχαν ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου, Γεώργιος Παπανδρέου, και αντιπροσωπεία της ΕΔΑ, με επικεφαλής τον βουλευτή Μίκη Θεοδωράκη. Η θρησκευτική τελετή συνοδεύτηκε με πολιτικά συνθήματα. Η αστυνομία δεν άργησε να επιτεθεί στο συγκεντρωμένο πλήθος, με σκοπό να το διαλύσει. Δάρθηκαν και τραυματίστηκαν ελαφριά ή βαριά αρκετοί πολίτες μεταξύ των οποίων και ο Μίκης Θεοδωράκης.
Επιστρέφοντας ο Θεοδωράκης από τον Πειραιά στο σπίτι του στη Νέα Σμύρνη, θα πει, ότι βρήκε το χειρόγραφο του Ρίτσου με τη Ρωμιοσύνη πάνω στο αναλόγιο του πιάνου του: «Τη Ρωμιοσύνη μου την είχαν φέρει στο σπίτι γυναίκες κρατουμένων πολλά χρόνια πριν. Είχαν περάσει πρώτα από τον Ρίτσο, που διάλεξε ο ίδιος τα αποσπάσματα από τη δοκιμασία για να μου τα εμπιστευθεί. Όμως τα χειρόγραφα σκεπάστηκαν από άλλα. Χάθηκαν. Ξεχάστηκαν. Ώσπου εκείνη ακριβώς τη στιγμή κάποιο χέρι (χωρίς να ξέρει κανείς το πώς και το γιατί) τα ανέσυρε και τα ακούμπησε στο πιάνο. Είχαν προηγηθεί συγκρούσεις στον Πειραιά με την Αστυνομία. Ο άγριος ξυλοδαρμός και η κακοποίησή μου, γεγονότα που με επηρέασαν βαθιά. Τόσο που, μόλις διάβασα τον πρώτο στίχο «Αυτά τα δέντρα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό…», κάθισα, όπως ήμουν λερωμένος με λάσπη και αίματα, και συνέθεσα μονορούφι τη Ρωμιοσύνη.
Όταν την άλλη μέρα την άκουσε ο Ρίτσος, έμεινε άφωνος. Ποτέ άλλοτε δεν τον είδα τόσο χαρούμενο, τόσο συγκλονισμένο, όσο τη μέρα που στο Κεντρικό, που ήταν γεμάτο με αντιστασιακούς, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης τραγούδησε τη Ρωμιοσύνη.
Το Φλεβάρη ο Θεοδωράκης επιστρέφει στον Πειραιά στο Δημοτικό Θέατρο και παρουσιάζει σε συναυλία τη Ρωμιοσύνη με το Γρηγόρη Μπιθικώτση μαζί με το Μαουτχάουζεν με την Μαρία Φαραντούρη
Ένα μικρό απόσπασμα απ’ αυτή τη συναυλία εδώ:
Η συνέχει δόθηκε στο γήπεδο της ΑΕΚ
«Το καλοκαίρι του ΄66 -διηγείται ο Θεοδωράκης- αποφασίσαμε να κάνουμε το μεγάλο άλμα: Συναυλία σε γήπεδο, μιας και δεν μας χωρούσαν πια οι μικρές αίθουσες. Διαλέξαμε την ΑΕΚ στη Ν. Φιλαδέλφεια. Ήταν η πρώτη Λαϊκή Συναυλία σε ανοιχτό χώρο. Περάσαμε με το αυτοκίνητο και πήραμε απ΄το σπίτι τους τον Γιάννη και τη Φιλίτσα. Μπροστά στο γήπεδο, καθισμένοι στα καφενεία οι ηλικιωμένοι άντρες και γυναίκες, όλοι τους αντιστασιακοί, περίμεναν να μπουν πρώτοι.
Τι δεν έκανε η αντίδραση τότε, για να εμποδίσει το Λαό να ‘ρθει να μας ακούσει! Εκατοντάδες με στολές γύρω γύρω, σαν μπαμπούλες, για να φοβίζουν. Άλλες εκατοντάδες χαφιέδες, για να αναγνωρίζουν και να τρομοκρατούν. Ως και το ηλεκτρικό ρεύμα σταμάτησαν, με αποτέλεσμα να μείνουν στο τούνελ οι συρμοί του ηλεκτρικού.
Εμείς με τον Ρίτσο βγαίναμε απ΄τα αποδυτήρια στο γήπεδο, που ήταν ακόμα άδειο. Κοιτάζαμε τον ουρανό και σαν μέλη κάποιου φανταστικού αρχαίου χορού φωνάζαμε μισοαστεία-μισοσοβαρά:
– Έλα Λαέ! Νίκησε Λαέ! Λαέ, δείξε τη δύναμή σου!
Και από μέσα οι γυναίκες μας να μας μαλώνουν, μήπως και μας ακούσει κανείς και μας περάσει για τρελούς… φαίνεται όμως πως οι προσευχές μας εισακούσθηκαν, γιατί αιφνιδίως το στάδιο γέμισε. Λες και ήταν συνενοημένοι, όρμησαν όλοι μαζί, γυναίκες, άντρες, παιδιά. Ξεχύθηκαν απ΄τα σοκάκια και τα στενά…
Παραμέρισαν τη φανερή και τη μυστική τρομοκρατία και έγιναν στην αρχή ένα χαρούμενο, πολύβουο πλήθος, που μας γέμισε αγαλλίαση και αμέσως μετά ένα σιωπηλό, παλλόμενο εσωτερικά εκκλησίασμα.
Διηύθυνα πρώτα το Μαουτχάουζεν με τη Μαρία Φαραντούρη και μετά τη Ρωμιοσύνη με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.
Ο Γιάννης Ρίτσος, καθισμένος ακριβώς πίσω μου, ρουφούσε τη συγκλονιστική στιγμή με όλους τους πόρους της ψυχής του.
Δεν ήταν μόνο η μουσική, η ποίηση, το τραγούδι. Ήταν προπαντός αυτή η μυστική μέθεξη όλων αυτών των χιλιάδων, που μέσα απ΄τη Ρωμιοσύνη ξαναζούσαν μέσα τους και ξαναδημιουργούσαν ιδεατά το μέγα όνειρο που είχαν όλοι μαζί ζήσει, αφού οι ίδιοι το είχαν πρώτα δημιουργήσει…
Σταματώ ως εδώ την αφήγηση… Ίσως να θέλω στο βάθος να μείνουμε σ΄ αυτή τη θεία και μοναδική στιγμή, που Ποίηση και Μουσική συλλειτουργούσαν με το Λαό, ενώ γύρω τους, γύρω απ΄το περικυκλωμένο γήπεδο, στριφογύριζαν απειλητικά οι σκιές των τσακαλιών, που ένα χρόνο αργότερα θα υποχρέωναν την πατρίδα μας να μπει σ΄αυτό το Μεγάλο Ταξίδι μέσα στη Νύχτα, που δεν έχει ακόμα τελειωμό…»
Ρωμιοσύνη – Απόσπασμα από κείμενο του συνθέτη που γράφτηκε τον Ιανουάριο του 1995 και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΛΙΤΡΟΧΟΣ, Ανάλογη αναφορά υπάρχει και στο: Θεοδωράκης Μίκης, Πού να βρω την ψυχή μου, Μουσική, τ. 1, Εκδόσεις Νέα Σύνορα – Λιβάνης, 2002 σελ.145-6
Η συναυλία ηχογραφήθηκε και παρουσιάζεται από τον Ναπολέων Ροντογιάννη στο youtube:
ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΝΕΑ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ (γήπεδο ΑΕΚ) Καλοκαίρι 1966
Τραγούδησαν: Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Μαρία Φαραντούρη, Γιάννης Πουλόπουλος, Δημήτρης Μητροπάνος. Ορχήστρα: Λάκης Καρνέζης, Κώστας Παπαδόπουλος, Ευάγγελος Παπαγγελίδης, Εύανδρος Παπαδόπουλος, Παναγιώτης Πέτσας και Γιάννης Διδίλης. Παρουσιάζει η ηθοποιός Ελένη Ροδά.
Τα τραγούδια της «Ρωμιοσύνης» αποδείχτηκαν επαναστατικά και διαχρονικά. Στην πορεία έγιναν τα τραγούδια της αντίστασης, του αγώνα, των διαδηλώσεων και των απεργιών. Για 15 χρόνια μετά, στη Χούντα και τη μεταπολίτευση βρέθηκαν στα χείλη όλων, στην πρώτη γραμμή του αγώνα των Ελλήνων.