Τα τραγούδια του Μάη – μια μικρή μουσική περιήγηση

Ο Μάης είναι ο πιο τραγουδημένος μήνας του χρόνου. Είναι ο τελευταίος μήνας της Άνοιξης, στον οποίο συνέπεσαν πολλά και μεγάλα ιστορικά γεγονότα, που έγιναν η αφορμή και η έμπνευση για τη δημιουργία πολλών μουσικών έργων.

Εμείς εδώ φέτος στην Πρωτομαγιά κάνομε μια μικρή συλλογή με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη συμπληρωμένη με τραγούδια απ’ όλο τον κόσμο, τα οποία έχουν μια ιστορική αναφορά. Γιατί η μουσική με την ιστορία πάνε μαζί.

Ο Μάιος είναι παραδοσιακά ένας Διονυσιακός μήνας, είναι ο μήνας της ανθοφορίας και της βλάστησης της φύσης. Ο μήνας των δυνατών αισθημάτων και των ερώτων. Ένας μαγεμένος μήνας…μα πάνω απ΄ όλα στην σύγχρονη εποχή είναι ένας κόκκινος, αιματοβαμμένος μήνας. Είν’ ο μήνας που συμβολίζει τον αγώνα και την θυσία των ανθρώπων. Πρώτα των εργαζομένων. Η 1η του Μάη έχει χαρακτηρισθεί «Εργατική». Είναι η παγκόσμια ημέρα διεκδικήσεων των εργαζομένων, συνδεδεμένη με το εργατικό κίνημα και τις κινητοποιήσεις του στο Σικάγο, το 1886.

Στην Ελλάδα στις 9 Μαΐου του 1936 κατά την απεργία των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη, ο Τάσος Τούσης έπεσε νεκρός από σφαίρες της αστυνομίας. Στις εφημερίδες της άλλης ημέρας, δημοσιεύθηκε μια χαρακτηριστική φωτογραφία με τη μάνα του να οδύρεται πάνω από τη σωρό του. Η φωτογραφία εκείνη ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει τον «Επιτάφιο»: «Μέρα Μαγιού μου μίσεψες…», και το Μίκη Θεοδωράκη να τον μελοποιήσει στην συνέχεια. Ένα έργο τομή στον νεοελληνικό πολιτισμό, που συνδέθηκε στην συνέχεια με την Πρωτομαγιά και τους μάρτυρες-ήρωές της.

Η Πρωτομαγιά είναι αιματοβαμμένη από την εκτέλεση από τους ναζί 200 κομμουνιστών αιχμαλώτων στην Καισαριανή, ως αντίποινα για το θάνατο ενός Γερμανού στρατηγού, το 1944.

Ο Μάης είναι ιστορικός. Ο Μάης είναι αντιστασιακός.

Το Μάη του 1941 έγινε η μεγάλη «Μάχη της Κρήτης». 30 του Μάη του 1941 ο Μανώλης Γλέζος μαζί με τον Λάκη Σάντα κατέβασαν τη γερμανική σημαία από την Ακρόπολη, συμβολίζοντας την αντίσταση και όχι την υποταγή στους Ναζί.

Στις 9 Μάη είναι η μέρα που γιορτάζεται η νίκη των λαών κατά του ναζισμού το 1945. Η ίδια μέρα έχει καθιερωθεί και ως «Ημέρα της Ευρώπης» και γιορτάζεται με την «Ωδή στη χαρά» από την 9^η του Μπετόβεν.

Ο Μάης του ’68 ήταν ο μήνας του ξεσηκωμού της νεολαίας στην Γαλλία και σ’ όλο τον κόσμο.

Τέλος, Πρωτομαγιά του 1976: «Εκείνος ήταν μόνος». Ήταν ο Αλέκος Παναγούλης, ένας ήρωας που δεν πρόλαβε καλά-καλά να ζήσει την «ελευθερία» του. Ήταν τροχαίο είπαν οι Αρχές(;!)

Τα τραγούδια του Μάη στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη

Μίκης Θεοδωράκης – Γιάννης Ρίτσος, Μέρα Μαγιού[1]

Μέρα Μαγιού, σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, με τον Γρ. Μπιθικώτση, από τον «Επιτάφιο»

Μέρα Μαγιού μου μίσεψες
μέρα Μαγιού σε χάνω
άνοιξη γιε που αγάπαγες
κι ανέβαινες απάνω

Στο λιακωτό και κοίταζες
και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου
το φως της οικουμένης

Και μου ιστορούσες με φωνή
γλυκιά ζεστή κι αντρίκεια
τόσα όσα μήτε του γιαλού
δεν φτάνουν τα χαλίκια

Και μου ‘λεγες πως όλ’ αυτά
τα ωραία θα ειν’ δικά μας
και τώρα εσβήστεις κι έσβησε
το φέγγος κι η φωτιά μας

Που πέταξε τ’ αγόρι μου, σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, με τον Γρ. Μπιθικώτση, από τον «Επιτάφιο»

Γιε μου,
σπλάχνο των σπλάχνων μου
καρδούλα της καρδιάς μου
πουλάκι της φτωχιάς αυλής
ανθέ της ερημιάς μου.

Πού πέταξε τ’ αγόρι μου
πού πήγε, που μ’ αφήνει.
Χωρίς πουλάκι το κλουβί
χωρίς νερό η κρήνη.

Πώς κλείσαν τα ματάκια σου
και δεν θωρείς που κλαίω
και δεν σαλεύεις δεν γρικάς
τα που πικρά σου λέω.

Απρίλης, σε ποίηση Μίκη Θεοδωράκη, με τον Γρ. Μπιθικωτση, από το «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού»

Απρίλη μου, Απρίλη μου ξανθέ

και Μάη μυρωδάτε, καρδιά μου πώς αντέ-

Καρδιά μου πώς, καρδιά μου πώς αντέχεις

μέσα στην τόση αγάπη

και στις τόσες ομορφιές

Γιομίζ’ η γειτονιά τραγούδια και φιλιά

Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ

Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ,

μα το ‘χω μυστικό

Αστέρι μου, αστέρι μου χλωμό

του φεγγαριού αχτίδα στο γαϊτανόφρυδο

Στο γαϊτανο-, στο γαϊτανοφρυδό σου

κρεμάστηκε η καρδιά μου

σαν το πουλάκι στο ξόβεργο

Γιομίζ’ η γειτονιά…

Λουλούδι μου, λουλούδι μυριστό

και ρόδο μυρωδάτο, στη μάνα σου θα ‘ρθω

στη μάνα σου, στη μάνα σου θα ‘ρθω

να πάρω την ευχή της

και το ταίρι που αγαπώ

Γιομίζ’ η γειτονιά…

Κίνησε ο Μάης για να ‘ρθει, σε ποίηση Φώντα Λάδη, με τον Γ. Ζωγράφο, από τα «Γράμματα από την Γερμανία»

Κίνησ’ ο Μάης για να ρθει

κι έχει μεγάλη στράτα,

τι να του πάρω πρώτα μου,

τον ήλιο ή τα μαντάτα!

Πρόφτασέ τον μάνα μου,

μη φύγει μ’ άδεια χέρια,

φόρτωσέ τον με φιλιά

και με καλά χαμπέρια.

Ήρθεν ο Μάης κι από δω,

Μάης κακός και ψεύτης,

μας είπε για το φονικό,

του γέλιου μας ο κλέφτης.

Τέτοιο Μάη, μάνα μου,

άλλο να μη μου στείλεις,

να λέει, πως στην Ελλάδα

μας σκοτώθηκε ο Απρίλης.

Συλλείτουργο, σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, με τον Γ. Νταλάρα, από το «18 Λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας»

Κάτω απ’ τις λεύκες συντροφιά

πουλιά και καπετάνιοι

συλλείτουργο αρχινήσανε

με τον καινούργιο Μάη

Τα φύλλα φέγγουνε κεριά

στ’ αλώνι της πατρίδας

κι ένας αϊτός από ψηλά

διαβάζει το βαγγέλιο.

Ευανθία, σε ποίηση Γιάννη Θεοδωράκη, με την Μαργ. Ζορμπαλά, από το «Ταξίδι μέσα στη νύχτα»

Στην Ήπειρο στο ξάγναντο

π’ ανθεί λουλούδι αμάραντο

το μήνα Μάη μιαν αυγή

είδα τη βεργολυγερή.

Είχε λουσμένα τα μαλλιά

και μ’ αηδονόλαλη λαλιά

ετραγουδούσε η κοπελιά.

Δροσιά που δε θα μαραθεί

δροσιά και άνθια της ροδιάς

η Ευανθία πάντα ανθεί

μέσα στα φύλλα της καρδιάς.

Έρως και θάνατος, σε ποίηση Μίκη Θεοδωράκη, με την Μ. Ε. Νέζη, από το «Έρως και θάνατος»

Με εκοίταξε ένα σούρουπο το Μάη

το μοσκοβολισμένο Μάη το μήνα,

και η ματιά της για πάντα μου επρομήνα

ευτυχία, που το ουδέν αποθυμάει

μα ο πόθος δε χορταίνει, όσο κι α φάη,

μες την καρδιά μου μπήγεται σα σφήνα·

σα διψασμένη λειώνεται ελαφίνα

η ψυχή μου, όση γλύκα κι α ρουφάη.

Μάγο, ανέσπερο φέγγος του θανάτου

εσύ, ναι. με γλυκειά παρηγοριά

πραΰνεις καθενός τα βάσανά του.

Μες απ’ την αλαβάστρινη υδρία

6,τι κι αν τάζεις δίνεις· αφανίζεις

την πεθυμιά, τους ύπνους αιωνίζεις.

Πρωτομαγιά, σε ποίηση Δ. Σολωμού, με την παιδική χορωδία & ορχήστρα Δημ. Ωδείου Λάρισας, από τα «Παιδικά τραγούδια»

Ποίημα του Διονυσίου Σολωμού που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης το 1940 στην Τρίπολη, σε ηλικία 15 ετών.

Αύριο θα κόψουμε κάτι λουλούδια

αύριο θα ψάλουμε κάτι τραγούδια

εις την πολύανθη Πρωτομαγιά.

Να, που δροσόβολη αύρα ξυπνάει,

και ψιθυρίζοντας μοσχοβολάει

από τ’ αρώματα τ’ αυγερινά.

Σ’ τα φύλλα επέρναε και της καρδίας,

σαν τα κινήματα της φαντασίας

που ζωγραφίζουνε την ευτυχιά.

Δύο τραγούδια για τον Αλέκο Παναγούλη σε στίχους και μουσική του Μίκη Θεοδωράκη:

Εκείνος ήταν μόνος, σε ποίηση Μίκη Θεοδωράκη, με τον Γιώργο Νταλάρα, από το «Τραγούδια για τον Αλ. Παναγούλη»

Εκείνος ήταν μόνος μες στα πλήθη / εκείνος ήταν μόνος στο κελί… ο Αλέκος Παναγούλης «…ο μόνος που δεν λύγισε ποτέ».

Απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλου τον Αύγουστο του 68. Σύλληψη, σύλληψη, βασανισμοί, δίκη, καταδίκη σε θάνατο.

1η Μαϊου του 1976 δολοφονείται, με την μέθοδο του τροχαίου ατυχήματος.

Εκείνος ήταν μόνος – 1976

Μουσική – Στίχοι: Μίκης Θεοδωράκης (γράφτηκε απ’ τον Μίκη στο άκουσμα του θανάτου του Αλέκου Παναγούλη), Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας

Εκείνος ήταν μόνος μες στα πλήθη

εκείνος ήταν μόνος στο κελί

γι’ αυτόν αργά τραγούδησες

πολύ αργά πολύ αργά πολύ αργά

Εκείνος δεν ακούει τη φωνή σου

η αγάπη σου είναι νεκρή γι’ αυτόν

είναι νεκρά τα λόγια κι οι λυγμοί σου

αργά η μνήμη αργά και το φιλί σου

πολύ αργά πολύ αργά

Εκείνος ήταν ήρεμος κι ωραίος

κι εσύ σπαράζεις μόνος κι ορφανός

εκείνος ήταν δίκαιος κι απέραντος

σαν ουρανός σαν ουρανός

Κι εσύ φωνάζεις τώρα τ’ όνομά του

στο αίμα τού ορκίζεσαι μ’ οργή

περίμενε στην ώρα του θανάτου

σαν τη βροχή μας φεύγει τώρα το παιδί

σαν τη βροχή σαν τη βροχή

Κόκκινο τριαντάφυλλο, σε ποίηση Μίκη Θεοδωράκη, με τον Γιώργο Νταλάρα, από το «Τραγούδια για τον Αλ. Παναγούλη»

Τραγούδι του 1976 από δίσκο 45 ήταν το τραγούδι της άλλης πλευράς αυτού του δίσκου, που ονομάστηκε «Εκείνος ήταν μόνος» που γράφτηκε απ’ τον Μίκη για τον Αλέκο Παναγούλη Μουσική –

Κάθε πρωί ξεκινούσαμε

να πάμε στη δουλειά

στο λεωφορείο γελούσαμε

είμαστε δυο παιδιά

Κόκκινο τριαντάφυλλο

κόκκινο το δειλινό

Κάποιο πρωί για τον πόλεμο

κινήσαμε μαζί

όλοι μαζί τραγουδούσαμε

παλεύαμε μαζί

Κόκκινο τριαντάφυλλο

κόκκινο το δειλινό

Μέσα στο Μάη σκοτώθηκες

το αίμα σου μαβί

έβαψε μαύρο τον ουρανό

κόκκινο τον καιρό

Κόκκινο τριαντάφυλλο

κόκκινο το δειλινό

Μαζί σου όλα σκοτώθηκαν

όνειρα ιδανικά

γίνανε όλοι φαντάσματα

ζούμε συμβατικά

Κόκκινο τριαντάφυλλο

κόκκινο το δειλινό

Τώρα οι σημαίες γενήκανε

είδη εμπορικά

είναι τα όνειρα αγαθά

καταναλωτικά

Κόκκινο τριαντάφυλλο

κόκκινο το δειλινό

Ο Μάης μυρίζει την Ανάσταση

Ένα το χελιδόνι, σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, με τον Γρ. Μπιθικώτση, από το «Άξιον Εστί»

Ένα το χελιδόνι

κι η άνοιξη ακριβή

για να γυρίσει ο ήλιος

θέλει δουλειά πολλή

Θέλει νεκροί χιλιάδες

να ‘ναι στους τροχούς

Θέλει κι οι ζωντανοί

να δίνουν το αίμα τους.

Θε μου Πρωτομάστορα

μ’ έχτισες μέσα στα βουνά

Θε μου Πρωτομάστορα

μ’ έκλεισες μες στη θάλασσα!

Πάρθηκεν από μάγους

το σώμα του Μαγιού

το ‘χουνε θάψει σ’ ένα

μνήμα του πέλαγου

Σ’ ένα βαθύ πηγάδι

το ‘χουνε κλειστό

μύρισε το σκοτάδι

κι όλη η άβυσσος

Θε μου Πρωτομάστορα

μέσα στίς πασχαλιές και Συ

Θε μου Πρωτομάστορα

μύρισες την Ανάσταση

Ο Μάης είναι ιστορικός σ’ όλο το κόσμο

Η Συμφωνία Νο 3 του Ντιμίτρι Σοστακόβιτς είναι η «Συμφωνία της Πρωτομαγιάς». Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λένινγκραντ το 1930 και εκφράζει μουσικά -σύμφωνα με τον δημιουργό της- το πνεύμα της ειρηνικής επανάστασης της εργατικής τάξης στην Σοβιετική Ένωση.

Dmitri Shostakovich – Symphony No. 3 in E-Flat Major, Op. 20 “The First of May”

Στην άλλη πλευρά του ατλαντικού, τα τραγούδια της Πρωτομαγιάς θεωρήθηκαν αντιαμερικανικές πράξεις.

Ένας από τους μεγαλύτερους Αμερικανούς συνθέτες, ο Aaron Copland, αρχές της δεκαετίας του ’50 βρέθηκε στο στόχαστρο του γερουσιαστή McCarthy και οδηγήθηκε ενώπιον της Επιτροπής HUAC (Επιτροπή της Βουλής για τις Αντιαμερικανικές Δραστηριότητες) για να καταθέσει τη σχέση της μουσικής του με τον κομμουνισμό.

Ο Copland μεταξύ των δεκαετιών του 1930 και του 1950, είχε ενταχθεί στο αριστερό Λαϊκό Μέτωπο των ΗΠΑ και μεταξύ των άλλων το 1934 μελοποίησε το ποίημα του Alfred Hayes «Into the Street May First», για φωνή και πιάνο, για το οποίο έπρεπε να απολογηθεί.

Στο δρόμο της Πρωτομαγιάς! (πρόχειρη μτφρ)

Στην πλατεία που βρυχάται!

Αναστατώστε τους πύργους στο κέντρο της πόλης!

Αναστατώστε τον αέρα στο κέντρο της πόλης!

Κατεβείτε με μια καταιγίδα από πανό,

Ελάτε μ’ ένα σεισμό,

Καμπάνες, χτυπήστε στα καμπαναριά σας,

Κόκκινη σημαία, να ξεπηδήσει το κόκκινό σου!

Έξω από τα καταστήματα και τα εργοστάσια,

Ψηλά, με το δρεπάνι και το σφυρί,

σύντροφοι, αυτά είναι τα εργαλεία μας,

Ένα τραγούδι κι ένα πανό!

Τραγούδι, από τη θάλασσα της καρδιάς μας

…

Στις 9 Μάη γιορτάζεται η νίκη των λαών κατά του ναζισμού από το 1945.

Victory Day / Den Pobedy / Η Ημέρα της Νίκης

Το “Den Pobedy” «Η Ημέρα της Νίκης» είναι Σοβιετικό τραγούδι αφιερωμένο στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και αναφέρεται στον εορτασμό της Ημέρας της Νίκης, 9 Μαΐου 1945.

Η ίδια μέρα, η 9η Μαΐου έχει οριστεί και ως «Ημέρα της Ευρώπης» και γιορτάζεται με την «Ωδή στη χαρά» από την 9^η του Μπετόβεν. (Ludwig van Beethoven: Symphony No. 9 in D Minor Op. 125 – Ode to Joy)